Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:05,480 --> 00:00:11,123
In de prehistorie woedde 'n strijd
tussen herbivoren en carnivoren.
2
00:00:11,280 --> 00:00:13,760
De planteneters lijken te winnen.
3
00:00:13,840 --> 00:00:18,323
Ze spotten met alle wetten.
Zoiets bestaat nu niet meer.
4
00:00:18,400 --> 00:00:23,406
Deze herbivoren zijn afhankelijk
van wapens en bescherming...
5
00:00:23,480 --> 00:00:27,530
die inwendig net zo indrukwekkend
zijn als uitwendig.
6
00:00:28,720 --> 00:00:32,247
Eén klap van zo'n hoorn
kan al fataal zijn.
7
00:00:32,320 --> 00:00:36,450
Nu, voor het eerst
sinds 65 miljoen jaar...
8
00:00:36,520 --> 00:00:40,969
kunnen we met hypermoderne
techniek in hun lichaam kijken.
9
00:00:41,040 --> 00:00:45,841
Zo komen we erachter hoe de beste
verdedigers in elkaar zitten.
10
00:01:00,480 --> 00:01:03,848
Amerika tijdens het Krijt.
11
00:01:09,880 --> 00:01:14,886
De ruwste en gemeenste roofdieren
allertijden sluipen door het land.
12
00:01:18,040 --> 00:01:23,285
Carnivoren ontwikkelden zich tot
vleesverscheurende machines...
13
00:01:23,360 --> 00:01:26,091
want het eten
lag niet voor het oprapen.
14
00:01:29,600 --> 00:01:34,481
Hun prooi heeft de beste
bescherming uit de geschiedenis.
15
00:01:36,840 --> 00:01:40,526
Herbivoren uit het Krijt moeten
de grootste tanden...
16
00:01:40,600 --> 00:01:44,605
en scherpste klauwen die de natuur
voortbracht weerstaan.
17
00:01:44,680 --> 00:01:49,402
De Ankylosaurus heeft een pantser
dat wel een kogelvrij vest lijkt.
18
00:01:50,360 --> 00:01:55,446
De Triceratops kon het hart van
een Tyrannosaurus rex doorboren.
19
00:01:55,520 --> 00:02:00,481
De Parasaurolophus kon gevaar
op kilometers afstand waarnemen.
20
00:02:03,080 --> 00:02:07,881
En een volwassen Sauroposeidon is
te groot om aan te vallen.
21
00:02:10,560 --> 00:02:15,248
Planteneters uit die tijd
zijn echt geen doetjes.
22
00:02:15,320 --> 00:02:22,568
Er is veel bewijs dat volwassen
herbivoren carnivoren doodden.
23
00:02:22,640 --> 00:02:29,888
Dat gebeurt ook nu nog. Een trap
van een zebra kan een leeuw doden.
24
00:02:38,560 --> 00:02:44,761
Ondanks geavanceerde bescherming
heeft de herbivoor het zwaar.
25
00:02:47,320 --> 00:02:53,009
Ze moesten overleven in een wereld
met geraffineerde vleeseters.
26
00:02:54,720 --> 00:03:01,330
Velociraptors, tyrannosaurussen en
roofvogels hadden 't op je gemunt.
27
00:03:01,400 --> 00:03:07,009
De Quetzalcoatlus was een vliegend
reptiel van 180 kilo.
28
00:03:09,680 --> 00:03:16,325
De Deinonychus was snel
en dodelijk en kon 65 km/u halen.
29
00:03:16,400 --> 00:03:21,327
Z'n klauwen gingen
dwars door de hardste huid heen.
30
00:03:23,360 --> 00:03:28,127
Maar één vleeseter overtrof
de rest.
31
00:03:29,160 --> 00:03:33,882
De Tyrannosaurus rex is het
geweldigste wezen allertijden.
32
00:03:36,560 --> 00:03:42,522
De Tyrannosaurus rex had machtige
kaken en een bijtkracht van 3 ton.
33
00:03:42,600 --> 00:03:45,649
Tweemaal zoveel
als een zeekrokodil.
34
00:03:46,520 --> 00:03:52,687
Maar de prooi van de T-rex
verdedigt zich en valt ook aan.
35
00:03:55,120 --> 00:04:00,286
De T-rex kon bang worden
van de geur van een Triceratops.
36
00:04:01,920 --> 00:04:08,371
Wat gebeurt er als een dier
opgewassen is tegen de T-rex?
37
00:04:08,440 --> 00:04:15,085
De Triceratops was vermoedelijk de
gevaarlijkste dinosaurus op land.
38
00:04:18,120 --> 00:04:21,567
Deze planteneter is een kolossale
viervoeter...
39
00:04:21,640 --> 00:04:26,601
van 8 m lang, 3 m hoog
en 6 ton zwaar.
40
00:04:28,440 --> 00:04:33,162
De Triceratops was een geweldig
beest, gewoonweg kolossaal.
41
00:04:34,280 --> 00:04:40,640
Hij had een enorm lichaam en
een grote maag en woog 4 of 5 ton.
42
00:04:41,720 --> 00:04:48,046
De Triceratops is half zo groot
als 'n T-rex, maar weegt evenveel.
43
00:04:49,400 --> 00:04:53,291
Het verschil zit hem
in de verdeling van het gewicht.
44
00:04:54,560 --> 00:05:00,806
De achterpoten zijn recht
en de voorpoten staan naar buiten.
45
00:05:00,880 --> 00:05:05,602
Daardoor komt het zwaartepunt
op z'n hoofd te liggen...
46
00:05:05,680 --> 00:05:08,684
een hoofd dat 500 kilo weegt.
47
00:05:08,760 --> 00:05:13,607
Dus als een Triceratops die hoorns
ergens inboort, zit hij muurvast.
48
00:05:13,680 --> 00:05:17,969
Deze bulldozer is gebouwd
voor een frontale aanval.
49
00:05:21,520 --> 00:05:28,768
Z'n krachtige kop en schouders
beschermen de relatief weke huid.
50
00:05:30,040 --> 00:05:33,931
De Triceratops had een fantastisch
schild om z'n kop.
51
00:05:34,080 --> 00:05:39,086
Een kraag beschermde z'n hals,
een kwetsbare plek van het dier.
52
00:05:39,160 --> 00:05:44,849
De kraag bestaat uit bot, zesmaal
dikker dan een mensenschedel.
53
00:05:46,080 --> 00:05:51,041
Om een aanval af te weren, is hij
het sterkst langs de randen.
54
00:05:51,120 --> 00:05:55,330
Deze kraag vormt een bijna
ondoordringbaar schild.
55
00:05:55,400 --> 00:05:59,883
Hij kan de krachtigste kaken
allertijden weerstaan.
56
00:06:01,480 --> 00:06:08,364
De dikke kraag om de nek,
bestaat uit meerdere lagen...
57
00:06:08,440 --> 00:06:14,721
en vormt een samengesteld pantser.
De bovenste laag was het hardst.
58
00:06:15,720 --> 00:06:20,248
Dit monster op vier poten is
goed beschermd en gevaarlijk.
59
00:06:20,320 --> 00:06:25,121
De Triceratops is goed bewapend
en kan dus dodelijk zijn.
60
00:06:26,600 --> 00:06:29,922
De Triceratops is gebouwd
op kracht.
61
00:06:31,000 --> 00:06:36,291
Soms vallen ze zelfs rivalen aan
om een territorium.
62
00:06:37,280 --> 00:06:43,731
Het belangrijkste wapen:
twee hoorns van 1,2 m op z'n kop.
63
00:06:46,360 --> 00:06:50,968
Daarbij vergeleken zijn de hoorns
van huidige dieren lichtgewicht.
64
00:06:52,360 --> 00:06:58,720
Een neushoorn heeft hoorns
van haar. Een olifant van ivoor.
65
00:06:58,800 --> 00:07:04,762
Maar de hoorn van een Triceratops
is bot dat uit de schedel groeit.
66
00:07:04,840 --> 00:07:11,246
Hun hoorns zijn onderaan 30 cm
breed en kunnen 16 ton druk aan.
67
00:07:11,320 --> 00:07:14,881
Genoeg om de carrosserie
van een auto te doorboren.
68
00:07:16,400 --> 00:07:21,201
Hij komt recht op je af en kan
naar links en rechts bewegen.
69
00:07:21,280 --> 00:07:27,890
Hij kan met z'n hoorns in
cirkelvormige bewegingen stoten.
70
00:07:31,640 --> 00:07:35,440
Eén klap kan al dodelijk zijn.
71
00:07:36,560 --> 00:07:41,646
De Triceratops is de succesvolste
herbivoor van het Krijt.
72
00:07:43,520 --> 00:07:47,525
Een roofdier dacht wel twee keer
na voordat hij hem aanviel.
73
00:07:49,360 --> 00:07:55,561
Het is ironisch dat de jager
bezig is met z'n eigen hachje.
74
00:07:55,640 --> 00:07:59,929
Ze maken zich zorgen dat ze gewond
zullen raken tijdens de jacht.
75
00:08:00,000 --> 00:08:05,882
Elk roofdier zet z'n leven op het
spel als hij jaagt, ook de T-rex.
76
00:08:08,160 --> 00:08:14,725
Een roofdier dat zo'n prooi wil,
gebruikt een sluiptechniek...
77
00:08:15,200 --> 00:08:17,282
en heeft een flinke portie lef.
78
00:08:17,360 --> 00:08:22,161
Je snapt dat de strijd tussen
een T-rex en een Triceratops...
79
00:08:22,240 --> 00:08:26,643
tot de grootste gevechten
in de natuur behoren.
80
00:08:35,440 --> 00:08:42,483
Een van de beste roofdieren tegen
een van de beste verdedigers.
81
00:08:42,560 --> 00:08:47,088
Ze gaan elkaar met indrukwekkende
wapens te lijf.
82
00:08:47,240 --> 00:08:49,811
Zoiets bestaat vandaag de dag
niet meer.
83
00:08:54,520 --> 00:08:59,401
De beste verdediging van de
Triceratops is volledig verborgen:
84
00:09:02,040 --> 00:09:06,967
Een kogelgewricht waarmee de kop
van 500 kilo aan de nek zit.
85
00:09:10,680 --> 00:09:16,323
Hierdoor kan de Triceratops
z'n kop bijna 360 graden draaien.
86
00:09:17,600 --> 00:09:22,288
De natuur kwam nooit zo dicht
bij een perfecte bol.
87
00:09:22,360 --> 00:09:26,604
Daardoor werden snelle bewegingen
in alle richtingen mogelijk.
88
00:09:26,680 --> 00:09:32,244
De Triceratops kon zo altijd
met z'n kop het gevaar opvangen.
89
00:09:32,320 --> 00:09:38,327
Stel je een enorme witte neushoorn
aan de anabole steroïden voor.
90
00:09:38,400 --> 00:09:40,971
Z'n kop is altijd
naar je toe gedraaid.
91
00:09:41,040 --> 00:09:47,491
Deze enorme flexibiliteit vind je
in geen enkele andere dino...
92
00:09:47,560 --> 00:09:50,530
of in welk modern zoogdier
dan ook.
93
00:09:51,600 --> 00:09:56,003
Je ziet voor je dat hij z'n kop
snel overal heen kon bewegen.
94
00:09:56,080 --> 00:10:00,961
De neushoorn kan niet schermen met
z'n hoorns zoals de Triceratops.
95
00:10:10,240 --> 00:10:15,326
Het resultaat was mogelijk
een dodelijke klap.
96
00:10:15,400 --> 00:10:20,725
Gemiddeld genomen wist
de Triceratops de T-rex te doden.
97
00:10:20,800 --> 00:10:27,524
Een grote doodsoorzaak van
de T-rex was deze pantserwagen.
98
00:10:31,200 --> 00:10:35,967
Een enorm gewicht,
een sterk pantser...
99
00:10:36,040 --> 00:10:42,321
en krachtige wapens. Die boden
bescherming tegen roofdieren...
100
00:10:45,040 --> 00:10:48,806
maar in het Krijt komen
prooidieren met gereedschap...
101
00:10:48,880 --> 00:10:52,965
waarmee ze niet alleen kunnen
overleven, maar kunnen doden.
102
00:10:56,200 --> 00:11:00,683
De Ankylosaurus is een herbivoor
die voor het doden geschapen was.
103
00:11:06,920 --> 00:11:11,926
Dit is Hell Creek in Montana,
68 miljoen jaar geleden.
104
00:11:14,240 --> 00:11:19,246
De prehistorische planteneters
waren levende schietschijven.
105
00:11:21,040 --> 00:11:26,080
Om niet als maaltijd te eindigen
waren ze door evolutie beschermd:
106
00:11:28,520 --> 00:11:35,642
Inwendige bescherming en pantsers
die tegenwoordig niet voorkomen.
107
00:11:35,720 --> 00:11:37,882
Dit zijn dieren met verdediging.
108
00:11:37,960 --> 00:11:40,531
Herbivoren zijn technische
wonderen.
109
00:11:40,600 --> 00:11:44,844
Ze zijn gevaarlijke,
zwaarbewapende prooidieren.
110
00:11:44,920 --> 00:11:49,767
De Triceratops kan het
van bijna elk roofdier winnen...
111
00:11:49,840 --> 00:11:54,721
met drie hoorns en een kraag.
Zelfs een T-rex blijft op afstand.
112
00:11:56,920 --> 00:11:59,810
De Ankylosaurus is
een heel ander beest.
113
00:12:01,400 --> 00:12:07,646
Het is een planteneter, maar kan
'n aanvaller dood doen neervallen.
114
00:12:08,640 --> 00:12:13,680
De Ankylosaurus was een
pantserwagen en zwaar bewapend.
115
00:12:13,760 --> 00:12:20,041
Hij woonde in West-Amerika,
was 9 m lang en woog 4 ton.
116
00:12:21,320 --> 00:12:27,248
Hij is klein en laag en kan een
aanval van een T-rex overleven...
117
00:12:27,320 --> 00:12:29,971
en soms zelfs
de aanvaller verslaan.
118
00:12:32,840 --> 00:12:37,482
Eerste verdedigingslinie:
een lichaam als een pantserwagen.
119
00:12:37,560 --> 00:12:43,602
De eerste verdedigingstactiek is
plat op de grond gaan liggen.
120
00:12:43,680 --> 00:12:49,722
Z'n pantser beschermde hem tegen
de tanden en klauwen van de T-rex.
121
00:12:52,880 --> 00:13:00,128
Het speciale pantser van
de Ankylosaurus is sterk en licht.
122
00:13:00,200 --> 00:13:06,207
Skeletplaten zitten in de huid
van de hals, rug en heupen.
123
00:13:07,960 --> 00:13:13,683
De ruimte tussen de platen zorgt
ervoor dat hij zich kan bewegen.
124
00:13:15,240 --> 00:13:22,488
Krokodillen hebben ook zoiets,
alleen dan veel minder sterk.
125
00:13:23,920 --> 00:13:31,168
De Ankylosaurus heeft drie lagen.
Om de kop zit zo'n dik bot...
126
00:13:31,240 --> 00:13:37,043
dat zelfs een volwassen T-rex geen
dodelijke beet kan toebrengen.
127
00:13:39,800 --> 00:13:43,043
De platen lijken niet op de botten
van zoogdieren.
128
00:13:43,120 --> 00:13:46,761
Ze bestaan uit lagen
van mineraal en collageen.
129
00:13:46,840 --> 00:13:52,688
Vezels versterken het eiwit zoals
stalen staven beton versterken.
130
00:13:52,760 --> 00:13:56,367
Het ontwerp wordt nu
in kogelvrije vesten gebruikt.
131
00:13:56,440 --> 00:14:01,446
Overlappende lagen kunnen
een aanval opvangen.
132
00:14:04,200 --> 00:14:10,731
De Ankylosaurus was niet snel
bang, want hij was amper te doden.
133
00:14:11,880 --> 00:14:17,091
Het pantser van dit dier beschermt
ook nog iets anders: z'n ogen.
134
00:14:17,160 --> 00:14:20,209
De oogleden van een Ankylosaurus
zijn van bot.
135
00:14:21,800 --> 00:14:25,566
Maar een lichaam bedekt
door een pantser is pas het begin.
136
00:14:27,360 --> 00:14:32,446
De Ankylosaurus heeft ook een
krachtig aanvalswapen: de staart.
137
00:14:32,520 --> 00:14:37,526
Het is een knuppel waarmee hij met
een kracht van 20 ton kan slaan.
138
00:14:38,720 --> 00:14:42,281
De bovenste helft
bestaat uit spieren.
139
00:14:42,360 --> 00:14:47,685
De wervels in de onderste helft
zijn vergroeid tot een zweep.
140
00:14:47,760 --> 00:14:52,243
De staart haalde een hoek van ruim
45 graden in beide richtingen.
141
00:14:54,120 --> 00:14:59,206
Aan het einde zit een knots van
bot, een soort ingebouwde moker.
142
00:14:59,280 --> 00:15:05,845
Een enorme knuppel, geschikt om
op een kop of poot te rammen...
143
00:15:05,920 --> 00:15:09,129
van een Tyrannosaurus
en trawanten.
144
00:15:09,920 --> 00:15:16,405
De staart kan beenbotten van
bijna elk roofdier verbrijzelen...
145
00:15:16,480 --> 00:15:19,723
hoe groot het beest ook is.
146
00:15:19,800 --> 00:15:26,285
Die staart kon botten en tanden
breken en zelfs een T-rex doden...
147
00:15:26,360 --> 00:15:29,443
of hem zo verwonden
dat hij van honger stierf.
148
00:15:31,560 --> 00:15:36,771
Als een sloopkogel van 45 kilo
deelt hij met 77 km/u...
149
00:15:36,840 --> 00:15:39,207
een verwoestende klap uit.
150
00:15:43,880 --> 00:15:49,569
De staart splijt niet door de
kracht. Die wordt geabsorbeerd.
151
00:15:52,560 --> 00:15:55,769
De hamer geeft mee,
omdat die geen massief bot is.
152
00:15:55,840 --> 00:16:00,880
Hij is ingekapseld door zachter
weefsel: merg, bloed en vet.
153
00:16:02,400 --> 00:16:07,770
De Ankylosaurus combineert een
pantser met een krachtig wapen.
154
00:16:07,840 --> 00:16:14,007
Een wezen met weinig concurrentie
in 100 miljoen jaar evolutie.
155
00:16:14,080 --> 00:16:21,123
De Ankylosaurus is het hoogtepunt
van de gepantserde dinosaurussen.
156
00:16:26,160 --> 00:16:30,802
Maar sommige dino's verdedigen
zich niet met pantsers en wapens.
157
00:16:30,880 --> 00:16:37,126
Ze hebben een andere strategie: ze
worden groter, heel veel groter.
158
00:16:41,000 --> 00:16:43,446
Montana...
159
00:16:46,160 --> 00:16:50,051
Het wordt niet voor niets
het Wilde Westen genoemd.
160
00:16:50,960 --> 00:16:54,362
Overal zitten hongerige
roofdieren.
161
00:16:58,640 --> 00:17:04,044
Dus ontwikkelden prooidieren
allerlei verdedigingstactieken.
162
00:17:05,360 --> 00:17:10,161
Die hadden niets met slimheid,
maar alles met bouw te maken.
163
00:17:13,880 --> 00:17:19,250
De Sauroposeidon is een kolossaal
beest dat 50 ton zwaar kan worden.
164
00:17:21,280 --> 00:17:26,241
De Sauroposeidon was een van de
grootste landdieren allertijden.
165
00:17:26,320 --> 00:17:30,530
Als je enorm groot bent, kunnen
maar weinigen je aanvallen.
166
00:17:30,600 --> 00:17:33,604
Groter worden was het enige
wat telde.
167
00:17:34,520 --> 00:17:40,209
Een volwassen Sauroposeidon meet
18 m hoog en bijna 30 m lang.
168
00:17:43,560 --> 00:17:47,042
Z'n hals alleen al
telt vier verdiepingen.
169
00:17:47,960 --> 00:17:51,806
Eén enkele wervel is bijna net
zo groot als een volwassen man.
170
00:17:53,960 --> 00:17:57,043
En alleen z'n dijbeen weegt al
een halve ton.
171
00:17:57,120 --> 00:18:01,842
Ze spotten met alle wetten.
Zoiets bestaat nu niet meer.
172
00:18:02,800 --> 00:18:06,600
Met z'n 72 miljoen calorieën
aan vers vlees...
173
00:18:06,680 --> 00:18:11,368
zou je denken dat de Sauroposeidon
de jackpot is voor een carnivoor.
174
00:18:11,440 --> 00:18:18,005
Ze hebben geen hoorns of pantser.
Ze zijn alleen enorm groot.
175
00:18:18,080 --> 00:18:25,202
Roofdieren blijven echt wel
op gepaste afstand van zo'n reus.
176
00:18:26,560 --> 00:18:31,282
Ook de meest woeste velociraptor
van het Krijt: Deinonychus.
177
00:18:31,440 --> 00:18:36,765
Met z'n 90 kilo verbleekt hij
gewoon naast z'n prooi van 50 ton.
178
00:18:39,160 --> 00:18:44,690
Neem een volwassen Deinonychus
en een volwassen Sauroposeidon.
179
00:18:44,760 --> 00:18:49,049
'Hoi, ik ben een Deinonychus. '
'Ik ben een Sauroposeidon. '
180
00:18:50,640 --> 00:18:54,725
Maar het duurt jaren voordat
de Sauroposeidon is uitgegroeid.
181
00:18:54,800 --> 00:18:58,850
Erger nog: uit fossielen blijkt
dat jongen alleen leefden...
182
00:18:58,920 --> 00:19:03,403
totdat ze een derde van hun
volwassen gewicht bereikten.
183
00:19:04,640 --> 00:19:10,329
Dat betekende dat ze bijna 10 jaar
alleen door het bos zwierven...
184
00:19:11,960 --> 00:19:15,407
en dat bos is het jachtterrein
van de Deinonychus.
185
00:19:17,400 --> 00:19:21,724
Ze zijn slim en goed bewapend en
jagen alleen of soms in groepen.
186
00:19:22,880 --> 00:19:26,043
Ze behalen een snelheid
van maximaal 65 km/h.
187
00:19:30,480 --> 00:19:35,008
Ze gebruiken hun klauwen als
knipmes.
188
00:19:35,160 --> 00:19:37,845
De velociraptors kunnen
een jong aan.
189
00:19:37,960 --> 00:19:42,284
Ook al weegt zo'n jong bijna
5000 kilo.
190
00:19:45,160 --> 00:19:49,484
En 2200 kilo rauw vlees is
best een aardige maaltijd.
191
00:19:53,320 --> 00:19:59,726
Voor een jonge Sauroposeidon is er
één oplossing: snel groot worden.
192
00:20:02,120 --> 00:20:05,647
En dat vergt heel wat brandstof.
193
00:20:05,720 --> 00:20:09,088
Het allerbelangrijkste is
dat hij zich voedt.
194
00:20:12,640 --> 00:20:18,966
De bossen zijn opgebouwd uit
varens, pijnbomen en apenbomen.
195
00:20:21,640 --> 00:20:26,202
Veel van deze planten bevatten
zeer weinig voedingsstoffen.
196
00:20:26,280 --> 00:20:30,729
Het zwaarste karwei moest niet
geklaard worden door de T-rex.
197
00:20:30,800 --> 00:20:34,600
Vlees verteren is een eitje.
Het stelt niets voor.
198
00:20:34,680 --> 00:20:39,846
Maar het verteren van plantvezels
is een heel ander verhaal.
199
00:20:39,920 --> 00:20:43,686
Om voedingsstoffen binnen
te krijgen om te groeien...
200
00:20:43,760 --> 00:20:48,209
moet de Sauroposeidon enorme
hoeveelheden planten wegwerken.
201
00:20:48,280 --> 00:20:50,362
Ze slokten alles op.
202
00:20:50,440 --> 00:20:55,321
Je moet 40-50 ton vlees voeden
met voedsel waar weinig inzit.
203
00:20:55,400 --> 00:21:00,088
Je moet elke dag honderden kilo's,
misschien wel een ton wegwerken.
204
00:21:01,360 --> 00:21:06,400
Als je het van je formaat moet
hebben, is aankomen essentieel.
205
00:21:06,480 --> 00:21:11,725
Dus de Sauroposeidon verspilt geen
tijd en kauwt bijvoorbeeld niet.
206
00:21:11,800 --> 00:21:16,931
Je hoeft alleen maar te slikken.
Je enorme maag verteert het wel.
207
00:21:17,000 --> 00:21:21,528
Zo kun je veel meer eten in korte
tijd en word je veel groter.
208
00:21:24,080 --> 00:21:29,371
De 52 beitelachtige tanden van de
Sauroposeidon zijn zeer geschikt.
209
00:21:31,760 --> 00:21:35,924
Ze kunnen twijgen en blaadjes
zo van een boom aftrekken.
210
00:21:36,000 --> 00:21:43,122
Hun gebit is een oogstmachine
voor takken, blaadjes en naalden.
211
00:21:43,200 --> 00:21:45,771
Die worden in hun geheel
doorgeslikt.
212
00:21:45,840 --> 00:21:50,562
Om al dat voedsel te verteren
en groot genoeg te worden...
213
00:21:50,640 --> 00:21:53,484
heb je een maag nodig van een ton.
214
00:21:53,560 --> 00:22:00,170
Die is zo groot als een zwembad en
het maagzuur kan ijzer oplossen.
215
00:22:01,440 --> 00:22:05,923
Er moest een ton plantmateriaal
in één keer in kunnen.
216
00:22:06,000 --> 00:22:09,049
Dan heb je het over iets
gigantisch.
217
00:22:10,760 --> 00:22:17,006
Verrassend genoeg is het niets
groots wat hen zo doet groeien.
218
00:22:19,120 --> 00:22:23,045
Het is juist iets heel erg kleins.
219
00:22:24,120 --> 00:22:26,771
Iets wat vleeseters ontberen.
220
00:22:27,880 --> 00:22:35,082
Onder z'n maag bevinden zich twee
caeca, een soort blindedarm.
221
00:22:35,160 --> 00:22:40,564
Wij gebruiken onze blindedarm niet
meer sinds we vlees gingen eten.
222
00:22:40,720 --> 00:22:44,805
De Sauroposeidon zou sterven
als hij er geen had.
223
00:22:44,880 --> 00:22:49,966
De caeca huizen miljoenen
microscopische organismen.
224
00:22:50,040 --> 00:22:53,931
Ze breken de taaie vezelwanden
van plantcellen af.
225
00:22:57,840 --> 00:23:02,448
Hij heeft allerlei microben
die helpen bij de vertering.
226
00:23:02,520 --> 00:23:08,289
Ze breken de celwanden af
en bevrijden de voedingsstoffen.
227
00:23:08,360 --> 00:23:11,409
Zo helpen ze het dier overleven.
228
00:23:13,360 --> 00:23:17,524
En het resultaat van dit geweldige
staaltje van techniek?
229
00:23:20,160 --> 00:23:24,370
Nog een laatste truc
die roofdieren op afstand houdt.
230
00:23:24,440 --> 00:23:30,288
De Sauroposeidons zullen veel
boeren en winden hebben gelaten.
231
00:23:30,360 --> 00:23:34,843
Het zullen luidruchtige
en stinkende dieren zijn geweest.
232
00:23:36,880 --> 00:23:41,329
Ondanks alle aanpassingen
en de speciale biologie...
233
00:23:41,400 --> 00:23:45,200
waardoor de Sauroposeidon
zo enorm groot kon worden...
234
00:23:45,280 --> 00:23:51,242
is er een lichaamsdeel dat het
niet bij kon benen: de hersenen.
235
00:23:52,680 --> 00:23:57,720
De Sauroposeidon is het prototype
van de domme dinosaurus.
236
00:23:57,800 --> 00:24:02,567
De hersenen van de Sauroposeidon
vormen 'n duizendste van z'n lijf.
237
00:24:02,640 --> 00:24:07,168
Dat komt neer op een mens met
hersenen zo groot als een erwt.
238
00:24:08,960 --> 00:24:12,282
De hersenkwabben voor zicht
en reuk zijn minuscuul.
239
00:24:12,360 --> 00:24:17,890
Gebieden voor leren en complex
denken zijn amper ontwikkeld.
240
00:24:20,120 --> 00:24:25,206
Gekeken naar hersenenomvang vraag
je je af hoe ze zich redden.
241
00:24:26,160 --> 00:24:31,326
Maar ze konden zich redden.
Hun formaat woog op tegen alles.
242
00:24:31,400 --> 00:24:34,051
Ze wisten 15 miljoen jaar
te overleven.
243
00:24:34,120 --> 00:24:39,763
Ze kwamen op elk continent voor,
behalve op Antarctica.
244
00:24:41,800 --> 00:24:47,204
Er is ook een dinosaurus die het
niet van omvang moet hebben.
245
00:24:47,280 --> 00:24:52,605
Hij gebruikt een ongewone truc
om niet te worden opgegeten:
246
00:24:52,680 --> 00:24:59,086
Het meest geavanceerde
communicatiesysteem van z'n tijd.
247
00:25:06,720 --> 00:25:11,567
Planteneters zijn pareltjes van
dierlijke techniek.
248
00:25:11,720 --> 00:25:15,770
Ze moeten zichzelf verdedigen
tegen de beste jagers...
249
00:25:16,600 --> 00:25:23,882
...met hun techniek, pantser,
staart en schild.
250
00:25:29,720 --> 00:25:34,089
Hier staat een vegetariër
zonder duidelijk wapen.
251
00:25:35,840 --> 00:25:39,811
De Parasaurolophus behoort
tot de Hadrosauriërs.
252
00:25:39,880 --> 00:25:45,569
Hij heeft een snavelachtige bek.
Hij is met 4 ton geen kleintje...
253
00:25:46,520 --> 00:25:51,811
maar het opnemen tegen de 7 ton
wegende T-rex zou zelfmoord zijn.
254
00:25:53,600 --> 00:25:58,970
Ze hadden geen slagtanden,
pantser, stekels of hoorns.
255
00:25:59,040 --> 00:26:02,328
Ze leken grote, kwetsbare
prooidieren.
256
00:26:03,960 --> 00:26:09,649
De Parasaurolophus kwam in
een gebied van 250.000 m² voor:
257
00:26:09,720 --> 00:26:16,524
van Alberta in Canada tot New
Mexico. Een gebied vol roofdieren.
258
00:26:17,480 --> 00:26:21,041
We vroegen ons af hoe hij zichzelf
beschermde.
259
00:26:25,320 --> 00:26:30,690
De belangrijkste aanwijzing voor
dit mysterie ligt in hun schedel.
260
00:26:33,120 --> 00:26:37,682
De Parasaurolophus heeft meer
hersenen dan andere herbivoren.
261
00:26:37,760 --> 00:26:41,128
Eén deel van die hersenen
is abnormaal groot.
262
00:26:41,200 --> 00:26:47,481
Daar wordt geluid geïnterpreteerd:
de auditieve cortex.
263
00:26:49,320 --> 00:26:54,724
Verrassend genoeg was het hogere
deel van de hersenen heel groot.
264
00:26:54,800 --> 00:27:00,125
Dat duidde erop dat de
Parasaurolophus heel anders was...
265
00:27:00,200 --> 00:27:04,842
dan andere planteneters
onder de dinosaurussen.
266
00:27:06,760 --> 00:27:13,564
Maar hoe kan een grote auditieve
cortex helpen bij de verdediging?
267
00:27:17,040 --> 00:27:22,171
Ten eerste hoort hij een roofdier
al van kilometers ver aankomen.
268
00:27:28,200 --> 00:27:33,445
Dan kan hij reageren
met een ongebruikelijk wapen:
269
00:27:35,200 --> 00:27:41,321
Een speciaal geluid dat uit
een vreemd gevormde kam komt.
270
00:27:43,520 --> 00:27:50,563
In de kam zit z'n neusholte, een
ruimte van in totaal 2,4 m lang.
271
00:27:51,560 --> 00:27:58,648
Vibraties die hij met z'n
stembanden maakt, gaan erdoorheen.
272
00:27:58,720 --> 00:28:02,725
Zoals bij een trombone wordt
het geluid versterkt en verlaagd.
273
00:28:02,800 --> 00:28:08,170
Het resultaat was een laag gebrom,
nog lager dan een misthoorn.
274
00:28:09,040 --> 00:28:13,364
Elke soort had z'n eigen vorm
en daarmee z'n eigen geluid.
275
00:28:15,880 --> 00:28:19,646
De ligging van de kamers in
de hoorns is bij elk dier uniek.
276
00:28:21,000 --> 00:28:25,005
Het geluid dat ze voortbrengen,
is als een vingerafdruk.
277
00:28:26,040 --> 00:28:30,250
De belangrijkste verdediging van
de Parasaurolophus is z'n brom.
278
00:28:31,920 --> 00:28:36,130
Het zijn sociale kuddedieren
die communiceren.
279
00:28:36,200 --> 00:28:40,250
De Parasaurolophus heeft geleerd
dat een groep veilig is.
280
00:28:40,320 --> 00:28:47,522
Een Parasaurolophus in z'n eentje
is kwetsbaar en moet alert zijn.
281
00:28:47,600 --> 00:28:52,447
Een eenzaam exemplaar liet daarom
van zich horen...
282
00:28:52,520 --> 00:28:57,162
en wachtte op een antwoord
van andere leden van de kudde.
283
00:28:59,040 --> 00:29:03,125
Deze tactiek wordt ook nu gebruikt
op de Afrikaanse vlakten.
284
00:29:04,160 --> 00:29:09,007
Verschillende soorten planteneters
leven samen in groepen.
285
00:29:09,080 --> 00:29:16,123
Als er een roofdier komt,
kunnen ze de rest waarschuwen.
286
00:29:16,200 --> 00:29:21,604
Ze kunnen dan gezamenlijk
op de vlucht slaan voor de jager.
287
00:29:25,920 --> 00:29:32,201
De communicatieve vaardigheden van
de Parasaurolophus beschermen hem.
288
00:29:33,280 --> 00:29:38,446
Met hun goede gehoor nemen ze een
roofdier op grote afstand waar.
289
00:29:40,640 --> 00:29:43,803
Dan laten ze een waarschuwend
gebrom horen.
290
00:29:51,240 --> 00:29:55,962
Daar komt nog bij dat laag geluid
een lange golflengte heeft...
291
00:29:56,040 --> 00:29:59,203
zodat het veel verder komt
dan een hoog geluid.
292
00:29:59,280 --> 00:30:04,320
Het zijn geluiden die over lange
afstanden kunnen worden gehoord.
293
00:30:06,560 --> 00:30:13,205
Heel laag geluid heet infrageluid
en overbrugt enorme afstanden.
294
00:30:15,560 --> 00:30:22,682
Als het geluid laag genoeg is,
gaat het ook door stenen en grond.
295
00:30:22,760 --> 00:30:26,651
Olifanten, neushoorns,
nijlpaarden, krokodillen...
296
00:30:26,720 --> 00:30:30,247
en alligators doen het ook.
Ze maken infrageluid.
297
00:30:33,560 --> 00:30:39,841
Maar de Parasaurolophus gebruikte
het gebrom nog ergens anders voor.
298
00:30:41,160 --> 00:30:45,882
Het infrageluid is met z'n lage
frequentie een goede verdediging.
299
00:30:50,400 --> 00:30:56,806
Met infrageluid kun je de hersenen
van je vijand beschadigen.
300
00:30:58,840 --> 00:31:04,563
Als honderden Parasaurolophussen
infrageluid produceren...
301
00:31:04,640 --> 00:31:11,364
kan dat een roofdier omverwerpen
of z'n hersenen beschadigen.
302
00:31:17,520 --> 00:31:23,163
Ondanks een oorverdovend geheim
wapen weet de Parasaurolophus...
303
00:31:23,240 --> 00:31:27,768
dat je 't beste kunt overleven als
roofdieren uit de buurt blijven.
304
00:31:30,280 --> 00:31:34,808
Maar er zijn enorme roofdieren
met hypergevoelige zintuigen...
305
00:31:34,880 --> 00:31:39,124
en krachtige vlijmscherpe wapens.
Ze zijn overal.
306
00:31:50,360 --> 00:31:54,160
Gedurende het Krijt zwierven
hongerige carnivoren rond.
307
00:31:56,040 --> 00:32:00,967
Het waren de angstwekkendste
roofdieren allertijden.
308
00:32:05,400 --> 00:32:10,201
Maar hun plantetende prooien waren
goed bewapend en gepantserd.
309
00:32:10,280 --> 00:32:17,368
Ze verkopen hun huid duur.
Maar ze hebben wel een probleem.
310
00:32:17,440 --> 00:32:21,081
Ze zijn minder slim dan
de roofdieren die op hen jagen.
311
00:32:21,240 --> 00:32:26,201
Het brein van de Sauroposeidon kan
nauwelijks informatie verwerken.
312
00:32:27,200 --> 00:32:32,730
Hoe konden deze domme dieren zich
redden in een gevaarlijke wereld?
313
00:32:34,240 --> 00:32:40,771
Iets moest het ontbreken van
individuele keuzes compenseren.
314
00:32:40,840 --> 00:32:44,003
Dat moet een sociale factor
zijn geweest.
315
00:32:44,080 --> 00:32:50,611
De Sauroposeidons verdedigden zich
door samen te werken en te denken.
316
00:32:54,320 --> 00:32:59,167
Dus is er groepsintelligentie,
groepsgeheugen...
317
00:32:59,240 --> 00:33:03,290
en groepsbesluitvorming
in plaats van individueel denken.
318
00:33:05,320 --> 00:33:09,370
Sauroposeidons konden alleen
in groepsverband overleven.
319
00:33:09,440 --> 00:33:13,570
Als ze alleen zijn, is hun formaat
een krachtige verdediging...
320
00:33:13,640 --> 00:33:18,806
maar als ze samen zijn, zijn deze
reuzen bijna onoverwinnelijk.
321
00:33:20,360 --> 00:33:26,322
De dieren van 50 ton elk legden
enorme afstanden af voor voedsel.
322
00:33:26,400 --> 00:33:29,847
Duizenden vierkante kilometers
werden gestript.
323
00:33:29,920 --> 00:33:34,608
Het verplaatsen van zo'n vleesberg
vereist geavanceerde coördinatie.
324
00:33:34,680 --> 00:33:41,643
De Sauroposeidon had een zwelling
in z'n ruggengraat bij z'n bekken.
325
00:33:41,840 --> 00:33:48,564
De meeste dieren sturen hun lichaam
aan via hun ruggengraat.
326
00:33:52,360 --> 00:33:56,160
Een bundel van zenuwen:
Het sacrolumbale centrum.
327
00:33:56,320 --> 00:33:59,802
Deze zenuwknoop stuurt het
achterlijf aan.
328
00:34:00,040 --> 00:34:07,481
Als een co-piloot besturen de
extra hersenen het achterlijf.
329
00:34:13,080 --> 00:34:17,768
De reden dat de Sauroposeidon een
vergroting van de heup heeft...
330
00:34:17,920 --> 00:34:20,890
is omdat daar veel gebeurt.
331
00:34:20,960 --> 00:34:26,729
Er zijn veel spieren in de poten
en ook veel spieren in de staart.
332
00:34:27,120 --> 00:34:32,081
De primitieve hersenen
in z'n bekken zorgen voor balans...
333
00:34:32,200 --> 00:34:34,860
...zodat de kleine hersenen naar
voedsel op zoek kunnen.
334
00:34:34,960 --> 00:34:41,382
Zonder hen hadden ze niet ver of
zelfs helemaal niet kunnen lopen.
335
00:34:46,160 --> 00:34:52,725
Zodoende kon de Sauroposeidon
miljoenen jaren lang zwerven.
336
00:34:58,200 --> 00:35:02,842
Een andere planteneter had
niet veel meer kunnen afwijken:
337
00:35:02,920 --> 00:35:07,084
Hij is klein, zwak
en zeer intelligent.
338
00:35:08,800 --> 00:35:13,681
Net als de Sauroposeidon leeft
de Parasaurolophus in kuddes.
339
00:35:14,680 --> 00:35:19,720
Ze blijven bij elkaar
en zijn steeds alert op gevaar.
340
00:35:19,800 --> 00:35:23,282
Maar de Parasaurolophus
heeft een probleem:
341
00:35:23,360 --> 00:35:27,809
Hun ogen zitten aan de zijkant en
de gezichtsvelden overlappen niet.
342
00:35:27,880 --> 00:35:33,125
Daardoor kunnen ze een eventuele
aanvaller recht vooruit niet zien.
343
00:35:33,200 --> 00:35:39,003
Ze konden niet recht naar achteren
of naar voren kijken.
344
00:35:40,000 --> 00:35:44,483
We kunnen ons niet voorstellen
hoe hun visuele wereld eruitzag.
345
00:35:44,560 --> 00:35:48,531
Maar de Parasaurolophus heeft
een oplossing gevonden.
346
00:35:51,560 --> 00:35:54,803
De Parasaurolophus leefde
in kuddes.
347
00:35:54,880 --> 00:36:00,842
Vele ogen speurden de horizon af.
Terwijl de een aan het eten was...
348
00:36:00,920 --> 00:36:06,290
stond de ander op de uitkijk
en speurde naar een Tyrannosaurus.
349
00:36:07,960 --> 00:36:14,605
Niet alle planteneters leven
samen. De Ankylosaurus is alleen.
350
00:36:14,680 --> 00:36:20,403
Hij verlaat zich op z'n krachtige
staart en z'n sterke pantser.
351
00:36:25,400 --> 00:36:31,123
De Ankylosaurus heeft geen kudde
op de uitkijk en moet alert zijn.
352
00:36:32,840 --> 00:36:39,724
Daar komt nog bij dat z'n
doodsvijand in het duister jaagt.
353
00:36:45,080 --> 00:36:52,328
Gelukkig heeft de Ankylosaurus nog
een wapen: een fijnzinnige neus.
354
00:36:54,840 --> 00:36:59,164
Het reukorgaan van de Ankylosaurus
en verwante soorten...
355
00:36:59,320 --> 00:37:03,211
is een van de meest ontwikkelde
delen van z'n anatomie.
356
00:37:03,360 --> 00:37:09,208
Een Ankylosaurus herkent een
Tyrannosaurus meteen aan z'n geur.
357
00:37:10,400 --> 00:37:16,203
Voor hem was de reukzin mogelijk
belangrijker dan het zicht.
358
00:37:18,960 --> 00:37:25,684
De neusholte van de Ankylosaurus
slingert zich door de schedel.
359
00:37:27,040 --> 00:37:32,080
De grote neusholte bevat
miljoenen geurreceptoren.
360
00:37:32,160 --> 00:37:37,405
Het was een gecompliceerde,
slingerende neusholte.
361
00:37:37,480 --> 00:37:43,726
Die liep van de neusholte via
verschillende lussen naar de hals.
362
00:37:43,800 --> 00:37:49,091
De neus van de Ankylosaurus neemt
'n carnivoor op 3 km afstand waar.
363
00:37:51,040 --> 00:37:57,400
Als hij een Tyrannosaurus vroeg
ruikt, kan hij maatregelen nemen.
364
00:37:58,440 --> 00:38:03,924
Voor de hongerige Tyrannosaurus
is de maaltijd ineens verdwenen.
365
00:38:04,000 --> 00:38:07,288
Onderschat een vegetariër nooit.
366
00:38:12,240 --> 00:38:18,441
De Parasaurolophus en
de Sauroposeidon leven in kuddes.
367
00:38:18,520 --> 00:38:23,845
De Ankylosaurus heeft zintuigen om
vleeseters op afstand te houden...
368
00:38:23,920 --> 00:38:30,565
maar hoe slim een herbivoor ook is
en hoeveel wapens hij ook heeft...
369
00:38:30,640 --> 00:38:34,087
soms heeft z'n laatste uurtje
geslagen.35721
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Akan
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bemba
Bengali
Bihari
Breton
Bulgarian
Cambodian
Catalan
Cebuano
Cherokee
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Croatian
Czech
Danish
English
Esperanto
Estonian
Faroese
Finnish
Frisian
Galician
Georgian
German
Greek
Guarani
Haitian Creole
Hausa
Hawaiian
Hebrew
Hmong
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Kinyarwanda
Kirundi
Kongo
Korean
Krio (Sierra Leone)
Kurdish
Kyrgyz
Laothian
Latin
Latvian
Lithuanian
Luganda
Luo
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mauritian Creole
Moldavian
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Montenegrin
Nepali
Norwegian
Pashto
Persian
Polish
Portuguese (Brazil)
Portuguese (Portugal)
Quechua
Romanian
Romansh
Russian
Samoan
Scots Gaelic
Serbian
Sesotho
Setswana
Seychellois Creole
Shona
Sindhi
Sinhalese
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish (Latin American)
Swedish
Tajik
Thai
Tigrinya
Tonga
Turkish
Turkmen
Ukrainian
Uzbek
Vietnamese
Welsh
Wolof