Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:06,800 --> 00:00:08,731
Laat me je terugvoeren in de tijd...
2
00:00:08,840 --> 00:00:12,606
naar een plek zonder de wonderen
van de moderne wereld.
3
00:00:13,920 --> 00:00:16,924
500 jaar geleden
was de aarde duister.
4
00:00:17,400 --> 00:00:20,328
Het was een wereld
van mysterie en bijgeloof.
5
00:00:30,240 --> 00:00:33,369
Maar toen veranderde
de wetenschap alles.
6
00:00:42,680 --> 00:00:46,241
Deze serie verhaalt
over de Britse wetenschappers...
7
00:00:46,360 --> 00:00:48,601
die de wereld hebben veranderd.
8
00:00:51,400 --> 00:00:55,204
We laten enkele wetenschappers
en uitvinders van vandaag...
9
00:00:55,320 --> 00:00:57,721
over hun helden vertellen.
10
00:00:59,120 --> 00:01:00,884
Starten maar.
11
00:01:01,000 --> 00:01:05,850
Het legde een geheel nieuwe
microscopische wereld bloot.
12
00:01:05,200 --> 00:01:07,885
Hitte was Thomsons grootse idee.
13
00:01:08,000 --> 00:01:10,401
Ik vind Hunter een echte held.
14
00:01:10,520 --> 00:01:15,287
Spannende mogelijkheden.
- Hij zette de wetenschap op de kaart.
15
00:01:16,400 --> 00:01:20,325
Groot-Brittannië heeft een rijk
wetenschappelijk verleden...
16
00:01:20,440 --> 00:01:23,410
waar de meeste mensen
weinig van afweten.
17
00:01:24,320 --> 00:01:27,290
We willen daar verandering in brengen...
18
00:01:27,400 --> 00:01:30,244
en de wetenschap
weer laten meetellen.
19
00:01:32,200 --> 00:01:34,680
De wereld zit vol wonderen.
20
00:01:34,800 --> 00:01:38,930
Maar ze worden wonderlijker
door de ogen van de wetenschap.
21
00:01:52,440 --> 00:01:55,762
Ons verhaal begon
met vijf jongemannen...
22
00:01:55,880 --> 00:02:01,171
die opkeken naar de hemel en de wetten
van het universum ontdekten.
23
00:02:03,320 --> 00:02:07,769
De daaropvolgende generatie
was al net zo bijzonder...
24
00:02:07,880 --> 00:02:14,240
bijeengebracht in dit groepsportret,
getiteld Een kamer vol knappe koppen.
25
00:02:15,200 --> 00:02:18,329
Over zes van hen willen we het hebben.
26
00:02:19,320 --> 00:02:23,928
Ieder van ons heeft z'n favoriet,
van de zoon van een scheepsbouwer...
27
00:02:24,400 --> 00:02:26,566
tot de rijkste man van Engeland.
28
00:02:27,440 --> 00:02:32,685
Van een plattelandsdokter
tot een charismatische avonturier.
29
00:02:35,800 --> 00:02:38,721
In een tijd
waarin er geen elektrisch licht was...
30
00:02:38,840 --> 00:02:41,730
kwamen duizenden door ziekte om.
31
00:02:41,840 --> 00:02:46,801
De meeste mensen wisten niets
van de wereld achter de landsgrenzen.
32
00:02:46,920 --> 00:02:51,130
Deze zes mannen gebruikten
de wetenschap om levens te redden...
33
00:02:51,240 --> 00:02:56,610
vermogen op te wekken en maakten
voor het eerst vliegen mogelijk.
34
00:02:56,720 --> 00:02:59,410
Ze veranderden de wereld...
35
00:02:59,160 --> 00:03:03,882
en voerden de wetenschap
van het abstracte naar de praktijk.
36
00:03:05,800 --> 00:03:10,530
EEN KAMER VOL KNAPPE KOPPEN
37
00:03:13,200 --> 00:03:16,568
Ik kies voor de grote Sir Joseph Banks...
38
00:03:16,680 --> 00:03:22,164
amateurnaturalist, meer dan 40 jaar
president van de Royal Society...
39
00:03:22,280 --> 00:03:26,460
en grondlegger
van wetenschappelijk onderzoek...
40
00:03:26,160 --> 00:03:29,642
dat uiteindelijk
tot Charles Darwin leidde.
41
00:03:31,880 --> 00:03:37,842
Hier is hij afgebeeld als een oude man,
midden in de wetenschappelijke wereld.
42
00:03:37,960 --> 00:03:43,808
Toen geprezen, nu vrijwel vergeten.
Voor mij is hij een miskende held...
43
00:03:43,920 --> 00:03:47,402
de grondlegger
van wetenschappelijke expedities...
44
00:03:47,520 --> 00:03:52,208
die een enorme impact hadden op
Groot-Brittannië en de rest van de wereld.
45
00:04:03,920 --> 00:04:09,802
Als kind verzamelde Joseph Banks
fanatiek insecten en vogeleieren.
46
00:04:09,920 --> 00:04:14,960
Maar naar het schijnt vond hij
z'n ware roeping op z'n vijftiende...
47
00:04:15,800 --> 00:04:18,402
tijdens het zwemmen
in de Thames bij Eton.
48
00:04:20,280 --> 00:04:26,765
Hij raakte bevangen door de schoonheid
van de wilde bloemen aan de kant.
49
00:04:26,880 --> 00:04:31,249
Hij besloot ter plekke
dat hij botanist zou worden.
50
00:04:33,840 --> 00:04:39,244
Hij had het geluk over het geld
te beschikken om z'n droom na te jagen.
51
00:04:39,360 --> 00:04:43,206
In Oxford nam hij
een privéleraar uit Cambridge aan...
52
00:04:43,320 --> 00:04:45,482
om hem botanie te onderwijzen.
53
00:04:45,600 --> 00:04:50,561
Dit initiatief en zelfvertrouwen,
geholpen door opvoeding en rijkdom...
54
00:04:50,680 --> 00:04:56,500
typeerde Banks' aanpak jegens leren
en dingen voor elkaar krijgen.
55
00:04:56,160 --> 00:05:00,961
Na de dood van z'n vader
erfde Joseph diverse buitenhuizen...
56
00:05:01,800 --> 00:05:06,211
en een enorm fortuin.
Hij deed er iets bijzonders mee.
57
00:05:06,320 --> 00:05:10,291
In plaats van de gebruikelijke
rondgang door Europa...
58
00:05:10,400 --> 00:05:13,688
vergezelde hij kapitein Cook...
59
00:05:13,800 --> 00:05:17,930
die zich klaarmaakte voor vertrek
naar de Pacific...
60
00:05:18,400 --> 00:05:24,764
om het pas ontdekte eiland Tahiti aan
de andere kant van de wereld te zoeken.
61
00:05:26,960 --> 00:05:31,682
Tahiti stond al bekend
als een paradijselijk eiland...
62
00:05:31,800 --> 00:05:37,204
bevolkt door nobele wilden
en schitterende vriendelijke vrouwen.
63
00:05:37,320 --> 00:05:39,846
Maar het doel van de expeditie...
64
00:05:39,960 --> 00:05:44,522
was observeren hoe de planeet Venus
langs de zonneschijf trok...
65
00:05:44,640 --> 00:05:47,325
een zeldzaam astronomisch gebeuren.
66
00:05:53,440 --> 00:05:58,480
De meting hielp bij de berekening van
de afstand tussen de aarde en de zon.
67
00:05:58,600 --> 00:06:02,200
En dat hielp
bij de berekening van de longitude...
68
00:06:02,120 --> 00:06:08,480
nodig voor een goede navigatie
en de uitbreiding van de Britse zeemacht.
69
00:06:09,400 --> 00:06:11,725
Voor Banks een prachtige mogelijkheid...
70
00:06:11,840 --> 00:06:17,688
om te ontdekken hoe gevarieerd
de planten en dieren buiten Europa waren.
71
00:06:17,800 --> 00:06:21,930
Halverwege de 18e eeuw
was de Britse horizon veranderd...
72
00:06:22,400 --> 00:06:26,967
met kolonies en handelsposten
in Amerika, Afrika en India.
73
00:06:27,800 --> 00:06:29,128
Dit voedde het verlangen...
74
00:06:29,240 --> 00:06:33,245
om de wonderen van de wereld
te onderzoeken en verzamelen...
75
00:06:33,360 --> 00:06:37,763
van schelpen tot kevers,
en van bloemen tot fossielen.
76
00:06:37,880 --> 00:06:43,205
Banks naderende reis
zorgde dus voor opwinding in de salons.
77
00:06:43,320 --> 00:06:46,403
Hij had al goede relaties
en was erg bekend.
78
00:06:46,520 --> 00:06:52,527
Nu ging hij waar weinigen waren geweest,
en wie wist wat hij daar zou vinden.
79
00:06:53,720 --> 00:06:59,841
Hij stond erop acht metgezellen
mee te nemen en twee windhonden.
80
00:06:59,960 --> 00:07:05,569
Maar Cooks schip The Endeavour
was maar 30 meter lang en zat al vol:
81
00:07:05,680 --> 00:07:10,811
85 bemanningsleden,
astronomen met hun uitrusting...
82
00:07:10,920 --> 00:07:14,606
proviand
voor achttien maanden op zee...
83
00:07:14,720 --> 00:07:17,246
een geit en de scheepskat.
84
00:07:18,160 --> 00:07:23,929
Elke zeevaarder had recht
op slechts 35 cm slaapruimte.
85
00:07:24,400 --> 00:07:28,125
De hut van kapitein Cook
was maar 1 vierkante meter...
86
00:07:28,240 --> 00:07:33,644
maar hij deelde hem met Banks
en twee van z'n gevolg, hun spullen...
87
00:07:33,760 --> 00:07:40,600
en alle vissen, zoogdieren, vogels
en planten die ze zouden verzamelen.
88
00:07:40,840 --> 00:07:45,846
Oncomfortabel, inderdaad.
Maar ook extreem gevaarlijk.
89
00:07:45,960 --> 00:07:49,248
Dr Johnson zei:
Een schip is als een gevangenis...
90
00:07:49,360 --> 00:07:52,807
met als bijkomend gevaar
dat je kunt verdrinken.
91
00:07:52,920 --> 00:07:58,563
Behalve schipbreuk was er het gevaar
van scheurbuik en andere ziekten...
92
00:07:58,680 --> 00:08:04,528
en noodlottige ontmoetingen
met bewoners van onbekende landen.
93
00:08:04,640 --> 00:08:11,489
Van Banks' gezelschap van acht
zouden er maar drie levend terugkeren.
94
00:08:12,560 --> 00:08:17,691
The Endeavour vertrok uit Plymouth
op 25 augustus 1768...
95
00:08:17,800 --> 00:08:21,361
op weg naar de Zuid-Pacific
en de onsterfelijkheid.
96
00:08:21,480 --> 00:08:24,962
Het zou drie jaar duren
eer Banks terugkwam.
97
00:08:25,800 --> 00:08:29,642
Hij kwam terug met 'n enorme opbrengst
aan nieuwe exemplaren.
98
00:08:29,760 --> 00:08:32,809
Ze trokken de aandacht
van het volk en de koning.
99
00:08:32,920 --> 00:08:36,845
Banks bracht zo de wetenschap
van de paar bevoorrechten...
100
00:08:36,960 --> 00:08:41,124
tot een activiteit in het hart
van 's lands trots en succes.
101
00:08:46,400 --> 00:08:50,284
Terwijl Banks en Cook
op weg waren naar Tahiti...
102
00:08:52,280 --> 00:08:57,286
droomde thuis in Groot-Brittannië
een nederig man over iets zeer extreems.
103
00:08:57,400 --> 00:09:00,529
Het zou het landschap van
Groot-Brittannië veranderen.
104
00:09:00,640 --> 00:09:02,642
En dat van de rest van de wereld.
105
00:09:09,800 --> 00:09:15,910
Deze motorsloep kan stroomopwaarts
en -afwaarts varen, ongeacht de wind.
106
00:09:15,200 --> 00:09:17,521
Hij heeft een kleine stoommotor.
107
00:09:20,840 --> 00:09:26,847
Onze enige krachtbronnen waren altijd
spierkracht, wind en water geweest.
108
00:09:26,960 --> 00:09:28,849
Dat veranderde met stoom.
109
00:09:36,880 --> 00:09:42,762
De man die dit ontdekte was geen rijke
heer uit Eton zoals Joseph Banks...
110
00:09:42,880 --> 00:09:47,249
maar de zoon van een Schotse
handwerksman, genaamd James Watt.
111
00:09:47,360 --> 00:09:50,807
Zijn stoommotor
dreef de industriële revolutie aan.
112
00:09:55,560 --> 00:09:59,121
Terwijl Cook en Banks
de wereld over zeilden...
113
00:09:59,240 --> 00:10:03,131
worstelde Watt met prototypes
in z'n werkplaats.
114
00:10:06,760 --> 00:10:12,767
Ik heb in vijf jaar 5127 prototypes
gebouwd, dus ik weet hoe hij zich voelde.
115
00:10:15,640 --> 00:10:18,803
James Watt was de zoon
van een scheepsbouwer.
116
00:10:18,920 --> 00:10:24,927
Hij bracht z'n tijd door in de werkplaats
waar hij dingen in- en uit elkaar haalde.
117
00:10:27,840 --> 00:10:32,400
Als uitvinder hoop je altijd
op het eurekamoment.
118
00:10:32,120 --> 00:10:34,851
Maar de waarheid
is vaak niet zo verheven.
119
00:10:34,960 --> 00:10:37,611
Dat was ook zo met Watts uitvinding.
120
00:10:41,600 --> 00:10:47,209
Het klapperende deksel van een kokende
ketel zou hem geïnspireerd hebben.
121
00:10:48,440 --> 00:10:51,523
Zijn interesse in stoomkracht
begon zelfs...
122
00:10:51,640 --> 00:10:56,487
toen hem gevraagd werd een reeds
bestaande stoommotor te repareren.
123
00:10:57,440 --> 00:11:02,810
In 1764 arriveerde een kapotte
Newcomenmotor in Watts werkplaats.
124
00:11:02,920 --> 00:11:07,642
Er bestonden er tientallen
waarmee water uit mijnen werd gepompt.
125
00:11:08,560 --> 00:11:11,882
Maar ze waren niet efficiënt
en duur in gebruik.
126
00:11:13,160 --> 00:11:17,210
Watt raakte geobsedeerd
door deze energieverspilling.
127
00:11:18,440 --> 00:11:23,401
Hij kon niet geloven dat er geen
betere en goedkopere manier bestond.
128
00:11:24,560 --> 00:11:27,211
Toen doorzag hij wat er niet deugde.
129
00:11:27,320 --> 00:11:31,530
De stoom werd in de cilinder
met koelwater gecondenseerd...
130
00:11:31,640 --> 00:11:34,689
waarna het vacuüm de zuiger bewoog.
131
00:11:34,800 --> 00:11:40,910
Om nieuwe stoom in te brengen,
moest alles opnieuw verhit worden.
132
00:11:40,200 --> 00:11:44,967
De oplossing was de stoom apart
af te koelen en te condenseren.
133
00:11:45,800 --> 00:11:48,607
Buiten de hoofdcilinder
in plaats van erin.
134
00:11:48,720 --> 00:11:52,361
Dit versnelde het proces
en bespaarde energie.
135
00:11:52,480 --> 00:11:55,131
Dit was James Watts grootse idee.
136
00:11:56,920 --> 00:11:58,649
Het was een doorbraak...
137
00:11:58,760 --> 00:12:05,484
want je hoefde de cilinder en de zuiger
niet elke keer opnieuw te verwarmen.
138
00:12:05,600 --> 00:12:08,126
Daarmee bespaarde je energie.
139
00:12:08,240 --> 00:12:13,167
De motor werd ook drie keer zo efficiënt
als de Newcomenmotor.
140
00:12:13,280 --> 00:12:16,807
James Watt stoof enthousiast
richting werkplaats.
141
00:12:16,920 --> 00:12:20,163
In een paar dagen
had hij het systeem operationeel.
142
00:12:21,440 --> 00:12:24,460
Maar ondanks z'n geniale moment...
143
00:12:24,160 --> 00:12:28,609
duurde het tien jaar voor hij
een volwaardige motor werkend had.
144
00:12:37,560 --> 00:12:43,100
De toekomst was gearriveerd.
Watts monsters ronkten dag en nacht.
145
00:12:44,880 --> 00:12:49,329
Het vermogen dat ze opwekten,
leek geen grens te kennen.
146
00:13:02,240 --> 00:13:05,483
Dit is zo'n stoommotor van James Watt.
147
00:13:05,600 --> 00:13:09,969
Hier hebben we
een tegenwicht van 16 ton.
148
00:13:10,800 --> 00:13:15,860
De pomp kan driekwart ton aan water
tot 60 meter omhoog tillen.
149
00:13:17,160 --> 00:13:21,324
De zuiger zakt in de enorme cilinder.
150
00:13:23,800 --> 00:13:27,324
Onder mij zit Watts grote vinding:
een aparte condensor.
151
00:13:27,440 --> 00:13:30,284
Uit de weg,
precies zoals het hoort.
152
00:13:40,680 --> 00:13:43,570
Watts uitvinding veranderde de wereld.
153
00:13:43,680 --> 00:13:48,641
Hij gaf een bijna onbegrensd vermogen
voor mijnen, fabrieken en transport...
154
00:13:48,760 --> 00:13:51,810
zelfs voor elektriciteit.
155
00:13:51,200 --> 00:13:53,885
Hij gaf de toekomst
en ons heden vorm.
156
00:13:59,200 --> 00:14:02,682
Dit was het begin
van de industriële revolutie.
157
00:14:02,800 --> 00:14:06,202
Groot-Brittannië industrialiseerde zich
als eerste.
158
00:14:06,320 --> 00:14:11,611
Watt maakte een fortuin door fabrieken
op te zetten, patenten te nemen...
159
00:14:11,720 --> 00:14:17,250
en door nieuwe indrukwekkende machines
te bedenken die werkten op stoom.
160
00:14:18,560 --> 00:14:21,325
Waar Groot-Brittannië ging,
volgde de wereld.
161
00:14:21,440 --> 00:14:24,125
De moderne economie was geboren.
162
00:14:32,640 --> 00:14:36,850
Maar terwijl Watt zwoegde
in z'n werkplaats in Glasgow...
163
00:14:38,320 --> 00:14:43,486
stroopte een andere Schot
de straten af om lijken te kopen.
164
00:14:52,280 --> 00:14:55,727
De moderne chirurgie
lijkt wellicht miraculeus.
165
00:14:57,240 --> 00:15:03,771
Maar het is het resultaat van eeuwenlang
onderzoek naar het menselijk lichaam.
166
00:15:07,240 --> 00:15:11,802
De moderne chirurgie wortelt
in de stinkende straten...
167
00:15:11,920 --> 00:15:14,241
van het 18e eeuwse Londen.
168
00:15:17,600 --> 00:15:20,763
Geneeskunde
was toen een horrorshow.
169
00:15:22,160 --> 00:15:27,291
Maar in de ingewanden van de doden
zocht één man de waarheid.
170
00:15:27,400 --> 00:15:29,846
Z'n naam was John Hunter.
171
00:15:32,400 --> 00:15:37,167
Dit is 'm, geschilderd door Reynolds
in de Royal College of Surgeons.
172
00:15:37,280 --> 00:15:41,205
Kijk die intense blik.
Een echte workaholic...
173
00:15:41,320 --> 00:15:45,848
omgeven door de attributen
uit de biologie die hem zo fascineerden.
174
00:15:47,640 --> 00:15:50,564
Maar z'n interesse in de natuur...
175
00:15:50,680 --> 00:15:55,766
was gekoppeld aan z'n drang
te ontdekken hoe het lichaam werkte.
176
00:15:57,800 --> 00:15:59,845
Dus voerde Hunter operaties uit.
177
00:16:01,320 --> 00:16:04,722
Een chirurg was in de 18e eeuw
eerder een slager.
178
00:16:04,840 --> 00:16:09,164
Z'n werk bestond uit snijden
en dichtbranden en het moest rap gaan...
179
00:16:09,280 --> 00:16:11,282
want er was geen verdoving.
180
00:16:11,400 --> 00:16:17,890
Een goede chirurg kon met zo'n mes
in vijftien seconden een been amputeren.
181
00:16:17,200 --> 00:16:22,127
Als een patiënt niet omkwam
van de shock liep hij wel een infectie op.
182
00:16:23,760 --> 00:16:28,209
Het probleem was onwetendheid.
Niemand wist hoe het lichaam werkte.
183
00:16:28,320 --> 00:16:31,927
De chirurg zette het mes erin
en hoopte het beste.
184
00:16:37,440 --> 00:16:43,891
Net als Watt was Hunter van eenvoudige
komaf uit de Schotse Laaglanden.
185
00:16:44,000 --> 00:16:49,484
Hij kwam naar Londen om z'n oudere
broer te volgen, die al chirurg was.
186
00:16:50,400 --> 00:16:55,566
John moest lichamen vinden
voor ontleding en demonstratie.
187
00:16:56,400 --> 00:17:02,760
Hij mengde zich tussen schooiers
en betaalde goed voor verse lijken.
188
00:17:02,880 --> 00:17:08,460
Sommige kwamen recht van de galg,
andere van paupergraven...
189
00:17:08,160 --> 00:17:12,961
met dank aan freelance lijkenrovers
die Resurrectionists heetten.
190
00:17:14,800 --> 00:17:20,247
In deze gruwelwereld ontdekte hij
dat hij veel talent had voor ontleding.
191
00:17:21,480 --> 00:17:26,964
Hunter nam zich voor om de chirurgie
een wetenschappelijke basis te geven.
192
00:17:27,800 --> 00:17:31,688
Hij maakte tekeningen van het lichaam
en hoe de delen samenwerkten.
193
00:17:31,800 --> 00:17:37,648
Hij analyseerde daartoe dieren
en mensen, normaal en abnormaal.
194
00:17:39,600 --> 00:17:41,967
Hij maakte honderden analyses.
195
00:17:42,800 --> 00:17:46,608
Langzaam kreeg hij
een gedetailleerde anatomische kennis.
196
00:17:46,720 --> 00:17:49,963
Die vormde de basis
van z'n chirurgische techniek.
197
00:17:50,760 --> 00:17:55,840
Hij stond bekend als de chirurg
die je het minst snel zou doden.
198
00:17:55,200 --> 00:17:57,328
Hij wist wat hij deed.
199
00:17:57,440 --> 00:18:02,200
Hij nam dan ook gevallen aan
die niemand anders aandurfde.
200
00:18:04,120 --> 00:18:09,524
Dus toen in oktober 1775
de scheepstuiger John Birley...
201
00:18:09,640 --> 00:18:14,885
met een immense tumor in z'n gezicht
bij het St George ziekenhuis arriveerde...
202
00:18:15,000 --> 00:18:17,480
was hij op de juiste plek.
203
00:18:17,600 --> 00:18:22,481
Hij had gehoord dat John Hunter
anders was dan andere chirurgen.
204
00:18:24,720 --> 00:18:29,890
Zonder zijn precieze techniek,
er was immers geen verdoving...
205
00:18:29,200 --> 00:18:35,300
was de operatie ondenkbaar.
Maar Hunter deed er 25 minuten over.
206
00:18:35,120 --> 00:18:39,728
Hij schreef in z'n dagboek:
De man schreeuwde niet één keer.
207
00:18:39,840 --> 00:18:43,811
Dit is de enorme tumor van John Birley.
208
00:18:43,920 --> 00:18:49,450
Het is een parotistumor.
De gezichtszenuw kan overal zitten.
209
00:18:49,560 --> 00:18:55,124
Elke chirurg vreest die zenuw te raken,
want dan raakt het gezicht verlamd.
210
00:18:55,240 --> 00:18:58,801
Dit is het resultaat
met litteken na de operatie.
211
00:18:58,920 --> 00:19:05,870
Hunter maakte z'n incisie ver genoeg
achter de tumor, om de zenuw te sparen.
212
00:19:05,200 --> 00:19:07,441
Hij kende dus z'n anatomie.
213
00:19:07,560 --> 00:19:12,900
Hij laat dit litteken achter,
zonder spoor van verlamming.
214
00:19:12,120 --> 00:19:15,329
Een ooglid dat niet hangt
en een rechte mond.
215
00:19:15,440 --> 00:19:17,442
Een opmerkelijk resultaat.
216
00:19:18,960 --> 00:19:24,842
Hunter schreef drie verhandelingen
die de standaard werden over tanden...
217
00:19:24,960 --> 00:19:28,169
schotwonden en geslachtsziekten.
218
00:19:29,200 --> 00:19:32,602
Hij werd buitengewoon chirurg
van de koning...
219
00:19:32,720 --> 00:19:35,564
en de best betaalde chirurg in het land.
220
00:19:36,720 --> 00:19:42,204
Achter z'n successen zat een grote
interesse voor de werking van 't lichaam.
221
00:19:43,800 --> 00:19:45,811
Hij verzamelde overal exemplaren van.
222
00:19:46,840 --> 00:19:49,491
Geïnteresseerden en ingewijden...
223
00:19:49,600 --> 00:19:54,288
bezochten allemaal z'n museum
vol anatomische curiosa.
224
00:19:55,120 --> 00:19:58,761
Veel van z'n collectie
is verloren gegaan.
225
00:19:58,880 --> 00:20:03,488
Hier in het Hunterian Museum
ligt de rest van z'n collectie...
226
00:20:03,600 --> 00:20:06,460
bij de Royal College of Surgeons.
227
00:20:07,720 --> 00:20:12,647
Het is een eerbewijs aan Hunters passie
voor experimenteren...
228
00:20:12,760 --> 00:20:16,820
en aan z'n obsessieve drang
tot verzamelen.
229
00:20:16,200 --> 00:20:19,761
Hoewel z'n vriend Banks
naar Tahiti voer...
230
00:20:19,880 --> 00:20:23,430
op zoek naar
de meest bijzondere exemplaren...
231
00:20:23,160 --> 00:20:26,323
was Hunter nauwelijks minder extreem.
232
00:20:26,440 --> 00:20:29,808
Er is een verhaal over hem
dat ik moet vertellen.
233
00:20:29,920 --> 00:20:33,641
Het gaat over z'n interesse
in afwijkingen en mutaties.
234
00:20:33,760 --> 00:20:38,163
Het schilderij van Reynolds
wijst er zelfs op. Hier.
235
00:20:40,000 --> 00:20:44,130
Deze voeten waren ooit
van ene Charles Byrne.
236
00:20:44,240 --> 00:20:51,203
Hij verdiende geld op de kermis
en op freakshows als 'De Ierse reus'.
237
00:20:51,320 --> 00:20:54,767
John Hunter
wilde hem graag in z'n museum.
238
00:20:55,760 --> 00:20:59,924
Byrne was schijnbaar zo bang
om na z'n dood ontleed te worden...
239
00:21:00,400 --> 00:21:04,204
dat hij z'n vrienden vroeg
hem in een loden kist in zee te begraven.
240
00:21:04,320 --> 00:21:07,164
Maar ze verrieden hem voor geld.
241
00:21:07,280 --> 00:21:12,525
Of het waar is, weten we niet. Wel dat
Hunter 130 pond voor het lijk betaalde:
242
00:21:12,640 --> 00:21:16,800
Omgerekend naar vandaag
zo'n 15.000 pond.
243
00:21:16,120 --> 00:21:20,569
Hij ontleedde het lijk,
kookte het in z'n grote ketel...
244
00:21:20,680 --> 00:21:24,366
en stelde de samengebrachte botten
daarna tentoon.
245
00:21:26,840 --> 00:21:31,289
Dit is hem:
Charles Byrne, de Ierse reus.
246
00:21:31,400 --> 00:21:33,801
Gestorven op 22-jarige leeftijd.
247
00:21:33,920 --> 00:21:37,686
Hij had acromegalie,
een tumor aan de hypofyse.
248
00:21:37,800 --> 00:21:41,168
Een teveel aan groeihormoon
maakte hem zo lang.
249
00:21:41,280 --> 00:21:43,248
Hij is eraan overleden.
250
00:21:47,280 --> 00:21:53,490
Ik vind John Hunter een echte held,
hij heeft ons vak vormgegeven.
251
00:21:53,160 --> 00:21:57,600
Zelfs m'n eigen onderzoek
is door hem beïnvloed.
252
00:21:59,160 --> 00:22:02,482
Zijn ware nalatenschap
is niet z'n museum...
253
00:22:02,600 --> 00:22:06,889
maar z'n vakprecisie
die hij aan generaties heeft doorgegeven.
254
00:22:07,960 --> 00:22:12,966
Een techniek gebaseerd
op gedetailleerde anatomische kennis.
255
00:22:13,800 --> 00:22:17,290
Door hem was chirurgie niet langer
een slachterij maar een wetenschap.
256
00:22:17,400 --> 00:22:20,483
Een vak gebaseerd op echte kennis.
257
00:22:20,600 --> 00:22:24,889
Hunter was de grondlegger
van de moderne chirurgie.
258
00:22:30,440 --> 00:22:33,808
Hunter hoort in ons verhaal
meer dan thuis.
259
00:22:34,680 --> 00:22:40,403
Maar hij verdient ook onze aandacht
als leraar van de grote Edward Jenner.
260
00:22:41,360 --> 00:22:44,842
In 1796 voert Jenner...
261
00:22:44,960 --> 00:22:49,727
een van de belangrijkste
wetenschappelijke experimenten ooit uit.
262
00:22:49,840 --> 00:22:54,368
Het resultaat ervan zou uiteindelijk
miljoenen levens redden.
263
00:23:01,720 --> 00:23:06,362
Edward Jenner was een arts
die woonde in Berkeley, Gloucestershire.
264
00:23:06,480 --> 00:23:11,800
Hij was een goede arts, maar zeker
een zeer goede wetenschapper...
265
00:23:11,120 --> 00:23:13,691
waarnemer en experimentator.
266
00:23:13,800 --> 00:23:17,600
Zijn idee heeft uiteindelijk
meer levens gered...
267
00:23:17,720 --> 00:23:20,644
dan elk ander idee uit de geneeskunde.
268
00:23:21,640 --> 00:23:24,291
Jenner was overal in geïnteresseerd.
269
00:23:24,400 --> 00:23:28,860
Natuurlijke geschiedenis,
dierengedrag, fysica.
270
00:23:29,000 --> 00:23:34,245
Maar dat zijn voetnoten vergeleken met
z'n belangrijkste experiment.
271
00:23:38,760 --> 00:23:44,369
Jenner nam het op tegen de grootste
moordenaar uit de 18e eeuw: de pokken.
272
00:23:44,480 --> 00:23:50,567
Miljoenen overleden eraan
of raakten er vreselijk door misvormd.
273
00:23:51,360 --> 00:23:53,966
Het was werkelijk iets gruwelijks.
274
00:24:00,320 --> 00:24:05,690
In 1800 zei de historicus Macaulay:
De pokken waren altijd aanwezig.
275
00:24:05,800 --> 00:24:08,121
Ze vulden het kerkhof met lijken...
276
00:24:08,240 --> 00:24:12,484
en joegen alle gezonde mensen
een blijvende angst aan...
277
00:24:12,600 --> 00:24:17,128
terwijl de overlevers de gruwelijke sporen
van hun kracht droegen.
278
00:24:17,240 --> 00:24:22,406
De baby werd een gedrocht
waar de moeder van huiverde.
279
00:24:22,520 --> 00:24:26,470
En de ogen en wangen
van de verloofde maagd...
280
00:24:26,160 --> 00:24:29,500
werden gruwelijkheden
voor haar geliefde.
281
00:24:32,440 --> 00:24:36,889
Het was algemeen bekend dat mensen
die de pokken gehad hadden...
282
00:24:37,000 --> 00:24:39,162
het nooit meer kregen.
283
00:24:39,280 --> 00:24:45,162
Al in vroeger dagen werd inenting
toegepast, zoals het later werd genoemd.
284
00:24:45,280 --> 00:24:50,207
Mensen opzettelijk
met de pokken infecteren dus...
285
00:24:50,320 --> 00:24:56,123
maar dan zo dat de ziekte
zich hopelijk niet volledig openbaarde...
286
00:24:56,240 --> 00:24:58,891
maar in verzwakte vorm.
287
00:24:59,720 --> 00:25:02,963
Het was een riskante manier van werken.
288
00:25:03,800 --> 00:25:09,281
Jenner vermoedde een veiliger alternatief
in de wei en op boerderijen.
289
00:25:10,840 --> 00:25:14,686
Melkmeisjes hadden
naar het schijnt een mooie huid.
290
00:25:14,800 --> 00:25:19,124
De mensen geloofden dat
doordat ze de pokken niet kregen.
291
00:25:19,240 --> 00:25:23,600
Werden melkmeisjes
soms tegen de pokken beschermd...
292
00:25:23,120 --> 00:25:25,646
doordat ze de koepokken kregen?
293
00:25:25,760 --> 00:25:29,287
Die theorie wilde Jenner onderzoeken.
294
00:25:35,280 --> 00:25:39,126
Jenner kende de stelregel
van z'n mentor John Hunter nog.
295
00:25:39,240 --> 00:25:42,483
Veronderstel niets,
maar probeer het uit.
296
00:25:42,600 --> 00:25:47,401
In april 1796 volgde Jenner
die stelregel haarfijn op.
297
00:25:48,800 --> 00:25:54,842
Sarah Nelmes kreeg de koepokken
van de koe Blossom die ze verzorgde.
298
00:25:57,760 --> 00:26:02,800
Jenner kwam meteen in actie
en nam pus van Sarahs puisten...
299
00:26:02,920 --> 00:26:09,280
en infecteerde moedwillig James Fipps,
de achtjarige zoon van z'n tuinman...
300
00:26:09,400 --> 00:26:12,882
met de koepokken van Sarah.
301
00:26:13,000 --> 00:26:18,484
Vervolgens, en dat waagstuk
vinden wij nu ethisch onverantwoord...
302
00:26:18,600 --> 00:26:23,242
infecteerde hij James met de pokken.
303
00:26:24,640 --> 00:26:27,700
James kreeg de pokken niet.
304
00:26:28,400 --> 00:26:29,963
Dat was de uitkomst.
305
00:26:30,800 --> 00:26:34,449
Jenner had de mogelijkheid
van vaccinatie aangetoond.
306
00:26:36,720 --> 00:26:40,645
Het verhaal van het melkmeisje
en de zoon van de tuinman...
307
00:26:40,760 --> 00:26:43,491
was bepalend voor de geneeskunde.
308
00:26:43,600 --> 00:26:46,444
Zo'n verhaal horen
en vertellen we graag.
309
00:26:46,560 --> 00:26:53,364
Het brengt een idee over in één helder
moment in de geschiedenis.
310
00:26:58,680 --> 00:27:02,480
Jenner wordt gezien
als de vader van de immunologie...
311
00:27:02,600 --> 00:27:05,683
een van de grootste
medische doorbraken ooit.
312
00:27:05,800 --> 00:27:11,110
Veel dodelijke ziekten
zijn nu te voorkomen door immunisering.
313
00:27:11,960 --> 00:27:16,727
En de pokken? Dit is een van de grootste
geneeskundige successen:
314
00:27:16,840 --> 00:27:22,688
In 1980 is officieel verklaard
dat de ziekte is uitgeroeid.
315
00:27:25,360 --> 00:27:28,728
Jammer dat sommigen
vaccinaties vrezen...
316
00:27:28,840 --> 00:27:31,605
en hun kinderen niet laten inenten.
317
00:27:32,680 --> 00:27:39,600
In Jenners tijd was inenten een zilveren
kogel die een dodelijke ziekte versloeg...
318
00:27:39,120 --> 00:27:44,100
en meer kinderlevens redde
dan elke andere medische ontwikkeling.
319
00:27:44,920 --> 00:27:48,811
Jenner werd, denk ik,
terecht erkend als een held.
320
00:27:51,520 --> 00:27:57,641
Watt, Hunter en Jenner gebruikten hun
verbeelding op praktische wijze...
321
00:27:57,760 --> 00:28:01,162
en veranderden het leven
van miljoenen mensen.
322
00:28:01,280 --> 00:28:06,810
Maar voor mij was een van de grootste
wetenschappers uit de 18e eeuw...
323
00:28:06,200 --> 00:28:11,969
een man die net zo min dacht aan het
doel van z'n handelen als een vlinder.
324
00:28:12,880 --> 00:28:16,123
Henry Cavendish
was de rijkste man in het land...
325
00:28:16,240 --> 00:28:20,131
en een van de knapste koppen
sinds Newton.
326
00:28:27,480 --> 00:28:32,771
Dit is Chatsworth House,
het ouderlijk huis van Henry Cavendish:
327
00:28:32,880 --> 00:28:37,408
Een van de meest briljante maar
vreemdste mannen van de 18e eeuw.
328
00:28:38,240 --> 00:28:43,883
Hij was eenzelvig,
zeer excentriek en ziekelijk verlegen.
329
00:28:44,000 --> 00:28:47,891
Een perfect voorbeeld
van het Syndroom van Asperger.
330
00:28:48,000 --> 00:28:51,561
Hij 'sprak' zelfs middels briefjes
met z'n bodes.
331
00:28:54,240 --> 00:28:59,929
In z'n lange carrière als natuurfilosoof
groef hij naar de geheimen van de natuur.
332
00:29:00,400 --> 00:29:04,489
Hij had een briljant inzicht
en experimenteerde nauwkeurig.
333
00:29:07,560 --> 00:29:10,723
Roem of erkenning
interesseerden hem niet.
334
00:29:11,640 --> 00:29:15,326
Hij vertelde vaak niemand
over z'n ontdekkingen.
335
00:29:15,440 --> 00:29:18,569
Vele werden
pas na z'n dood gepubliceerd.
336
00:29:19,440 --> 00:29:24,810
Maar hij vertelde wel
over z'n ontdekking in 1766...
337
00:29:24,920 --> 00:29:28,322
van een van de belangrijkste elementen
die er zijn.
338
00:29:30,400 --> 00:29:32,202
Er zit al gas in.
339
00:29:32,320 --> 00:29:34,561
Giet het zuur er maar in.
340
00:29:35,960 --> 00:29:41,171
Cavendish ontdekte
dat als je zink in zwavelzuur oploste...
341
00:29:41,280 --> 00:29:45,763
er een kleurloos gas ontstond
dat boven water op te vangen was.
342
00:29:45,880 --> 00:29:49,566
Er moet een piepende plof klinken.
- Die hoor ik graag.
343
00:29:49,680 --> 00:29:53,366
Hij noemde het nieuwe gas:
ontvlambare lucht.
344
00:29:56,800 --> 00:29:59,451
Cavendish had waterstof ontdekt...
345
00:29:59,560 --> 00:30:04,441
het eenvoudigste element,
brandstof van de zon en de sterren.
346
00:30:04,560 --> 00:30:09,168
Driekwart van alle atomen
in het universum is van waterstof.
347
00:30:12,800 --> 00:30:18,910
Cavendish vulde een varkensblaas
met het gas en woog hem.
348
00:30:18,200 --> 00:30:23,366
Hij ontdekte dat het gas elf keer
lichter was dan gewone lucht.
349
00:30:23,480 --> 00:30:26,689
Dit suggereerde
spannende mogelijkheden.
350
00:30:35,280 --> 00:30:40,684
Niet lang daarna steeg
de eerste waterstofballon op.
351
00:30:40,800 --> 00:30:46,910
Voor het eerst konden de mensen
de wereld van boven zien.
352
00:30:46,200 --> 00:30:51,161
Al snel staken ze het Kanaal over,
daarna de oceaan.
353
00:30:51,280 --> 00:30:55,968
Zijn ontdekking had nog lang na z'n dood
een grote impact.
354
00:30:56,800 --> 00:31:01,700
Op een dag werd ontdekt hoe waterstof
het universum aandrijft...
355
00:31:01,120 --> 00:31:03,885
en leerde men een bom maken.
356
00:31:10,760 --> 00:31:15,490
Een resultaat waar Cavendish
zeker niet over heeft gedroomd.
357
00:31:17,240 --> 00:31:19,891
Maar z'n verhaal
kan niet verteld worden...
358
00:31:20,000 --> 00:31:23,891
zonder dat
van z'n vriend Joseph Priestley.
359
00:31:24,000 --> 00:31:26,571
Priestley was z'n tegenpool.
360
00:31:26,680 --> 00:31:31,368
Radicaal, extravert,
open over z'n interesses en z'n passie.
361
00:31:33,400 --> 00:31:37,450
Het vereiste de samenwerking
van Priestley en Cavendish...
362
00:31:37,160 --> 00:31:42,246
om het geheim te kraken
van de meest alledaagse substantie.
363
00:31:46,800 --> 00:31:52,921
De predikant Priestley geloofde dat een
wetenschappelijke kijk op de wereld...
364
00:31:53,400 --> 00:31:55,520
de mens dichter bij God zou brengen.
365
00:31:55,640 --> 00:31:59,167
Hij droeg veel bij
aan elektriciteit en optica...
366
00:31:59,280 --> 00:32:02,110
maar ook aan theologie en filosofie.
367
00:32:02,120 --> 00:32:07,470
Zijn ideeën beïnvloedden het utilitarisme
en later het socialisme.
368
00:32:07,160 --> 00:32:10,130
Maar z'n politiek bracht hem
in de problemen.
369
00:32:10,240 --> 00:32:15,531
Toen z'n vrienden in 1791 'n diner gaven
als steun aan de Franse Revolutie...
370
00:32:15,640 --> 00:32:18,723
werd z'n huis door patriotten vernield.
371
00:32:18,840 --> 00:32:23,448
Priestley vluchtte naar Amerika
en keerde nooit meer terug.
372
00:32:27,960 --> 00:32:32,648
Priestleys revolutionaire ideeën
lieten zien dat hij onderzocht...
373
00:32:32,760 --> 00:32:35,366
wat anderen voor waar aannamen.
374
00:32:35,480 --> 00:32:38,962
Hieruit bestond
z'n wetenschappelijke brille.
375
00:32:40,840 --> 00:32:44,367
Twintig jaar
voor hij het land uitvluchtte...
376
00:32:44,480 --> 00:32:48,485
bracht hij al z'n vrije tijd
in een brouwerij door.
377
00:32:48,600 --> 00:32:51,888
Hij onderzocht het wezen van lucht.
378
00:32:55,640 --> 00:32:59,281
Priestley ontdekte dat de lucht
boven in het vat...
379
00:32:59,400 --> 00:33:02,244
andere eigenschappen had dan normaal.
380
00:33:02,360 --> 00:33:07,400
Als hij een lucifer aanstak
en hem boven het bier hield...
381
00:33:11,600 --> 00:33:15,730
doofde hij. Spookachtig bijna,
want er is geen tocht.
382
00:33:15,840 --> 00:33:19,640
Wat Priestley waarnam, was koolzuur.
383
00:33:19,760 --> 00:33:24,561
Het wordt gevormd als het gist
in het bier de suiker tot alcohol maakt.
384
00:33:24,680 --> 00:33:27,684
Hij onderzocht
of het koolzuur giftig was.
385
00:33:27,800 --> 00:33:31,880
Hij hield er diverse wezens in.
386
00:33:31,200 --> 00:33:36,161
Insecten kenden geen problemen,
maar een muis had stuiptrekkingen.
387
00:33:36,280 --> 00:33:38,408
Een kikker verloor het bewustzijn.
388
00:33:38,520 --> 00:33:43,890
Hij ontdekte dat koolzuur in water
oploste en het een goede smaak gaf.
389
00:33:44,000 --> 00:33:46,367
Hij had sodawater ontdekt.
390
00:33:50,400 --> 00:33:55,611
Het drinken van sodawater werd een rage
die zich over Europa verspreidde.
391
00:33:55,720 --> 00:34:02,763
Het recept viel uiteindelijk in handen
van de Duitser Johann Schweppes.
392
00:34:05,800 --> 00:34:09,961
Priestley was er nooit op uit
geld te verdienen met z'n ontdekkingen.
393
00:34:10,800 --> 00:34:12,606
Maar z'n genialiteit werd wel opgemerkt.
394
00:34:12,720 --> 00:34:18,900
Ondanks z'n oproerige politiek,
zou hij zonder steun van aristocraten...
395
00:34:18,200 --> 00:34:22,569
z'n grootste ontdekking
misschien nooit gedaan hebben.
396
00:34:22,680 --> 00:34:25,763
De graaf van Shelburne
hoorde over Priestley...
397
00:34:25,880 --> 00:34:29,566
en nam hem in dienst
als leraar voor z'n kinderen.
398
00:34:29,680 --> 00:34:31,842
Z'n vrouw was pas overleden.
399
00:34:31,960 --> 00:34:35,123
De wetenschap fascineerde Shelburne.
400
00:34:35,240 --> 00:34:40,770
Priestley mocht een klein vertrek
in z'n huis als laboratorium gebruiken.
401
00:34:40,880 --> 00:34:43,963
Hier in Bowood House in Wiltshire...
402
00:34:44,800 --> 00:34:48,563
leverde Priestley
gedurende zeven jaar z'n beste werk af.
403
00:34:48,680 --> 00:34:52,765
Hij deed er de ontdekking
waar hij het beroemdst om is.
404
00:34:55,240 --> 00:35:00,167
Priestley had ontdekt
dat een muis onder een stolp...
405
00:35:00,280 --> 00:35:05,764
snel datgene in de lucht opgebruikte
dat het leven in stand hield.
406
00:35:05,880 --> 00:35:12,810
Maar als je een muntplant onder de
stolp plaatste, leefde de muis weer op.
407
00:35:13,800 --> 00:35:18,962
De plant bewerkte de oude lucht
en verving die met verse lucht.
408
00:35:19,800 --> 00:35:23,510
Het hoefde geen munt te zijn,
spinazie werkte nog beter.
409
00:35:23,920 --> 00:35:30,166
Op maandag 1 augustus 1774 ontdekte
Priestley in z'n lab in Bowood House...
410
00:35:30,280 --> 00:35:36,300
wat het was dat de muis nodig had
en waar de planten in voorzagen.
411
00:35:36,920 --> 00:35:41,289
In deze kamer
deed Priestley z'n beroemde experiment.
412
00:35:42,560 --> 00:35:47,964
Hij verwarmde wat oranje
kwikoxidepoeder in een glazen buis.
413
00:35:50,600 --> 00:35:53,171
Er kwam een kleurloos gas vrij.
414
00:35:53,280 --> 00:35:57,649
Tot z'n verbazing ontvlamde het
een gloeiende sintel.
415
00:36:00,720 --> 00:36:04,566
Een muis, zo ontdekte hij,
leefde twee keer zo lang...
416
00:36:04,680 --> 00:36:10,500
door deze nieuwe lucht in te ademen
dan door gewone lucht in te ademen.
417
00:36:10,120 --> 00:36:14,409
Hij had zuurstof ontdekt,
het geheim van het leven.
418
00:36:15,640 --> 00:36:21,900
Priestley vergaarde er een hoop van,
zodat hij het zelf kon inademen.
419
00:36:24,560 --> 00:36:27,211
Het beviel hem net zo als de muizen.
420
00:36:28,640 --> 00:36:34,966
Hij schreef: 'M'n borst voelde nadien
enige tijd merkwaardig licht aan.
421
00:36:35,800 --> 00:36:40,450
Wie weet wordt deze pure lucht
uiteindelijk wel een gewild product.
422
00:36:41,240 --> 00:36:46,690
Tot nog toe hebben slechts twee muizen
en ikzelf hem mogen inademen.'
423
00:36:47,640 --> 00:36:52,851
Joseph Priestley heeft
tien verschillende gassen ontdekt...
424
00:36:52,960 --> 00:36:56,407
waaronder stikstofmonoxide
en ammoniak.
425
00:36:56,520 --> 00:37:00,810
Maar zuurstof was natuurlijk
z'n grootste vondst.
426
00:37:01,720 --> 00:37:06,647
Die vondst bracht hem en de
teruggetrokken Cavendish bij elkaar.
427
00:37:07,680 --> 00:37:13,722
Cavendish en Priestley deden iets heel
belangrijks met waterstof en zuurstof.
428
00:37:13,840 --> 00:37:19,131
Een mengsel van de twee gassen,
ontstoken door een elektrische vonk...
429
00:37:19,240 --> 00:37:21,720
leverde namelijk water op.
430
00:37:21,840 --> 00:37:25,128
Water was dus
geen fundamenteel element...
431
00:37:25,240 --> 00:37:29,860
iets wat al sinds de oude Grieken
werd aangenomen...
432
00:37:29,200 --> 00:37:36,891
maar een mengsel: twee delen waterstof
en een deel zuurstof. H2O.
433
00:37:46,480 --> 00:37:51,611
Cavendish en Priestley
legden de fundering van de scheikunde.
434
00:37:51,720 --> 00:37:53,882
Het was pure wetenschap...
435
00:37:54,000 --> 00:37:58,164
met een minder duidelijke impact
dan het werk van Watt of Jenner...
436
00:37:59,320 --> 00:38:05,430
en minder opwindend dan de terugkomst
van kapitein Cook en Joseph Banks...
437
00:38:05,160 --> 00:38:08,562
van hun lange reis
naar de zuidelijke zeeën...
438
00:38:08,680 --> 00:38:12,571
met exotische exemplaren
van een onbekende wereld.
439
00:38:19,680 --> 00:38:25,608
In juli 1771 keerden kapitein Cook
en Joseph Banks in Londen terug...
440
00:38:25,720 --> 00:38:32,100
na drie jaar op zee
meer dan 40.000 km te hebben gereisd.
441
00:38:34,800 --> 00:38:37,289
Hun schip was meermaals
als verloren beschouwd.
442
00:38:37,400 --> 00:38:42,725
Bijna de helft van de bemanning
was gestorven aan malaria of dysenterie.
443
00:38:48,120 --> 00:38:51,329
Cook en Banks waren nationale helden.
444
00:38:51,440 --> 00:38:57,490
Ze hadden het overleefd en brachten
wonderlijke zaken en verhalen mee.
445
00:38:57,160 --> 00:39:01,768
Ze hadden Nieuw-Zeeland in kaart
gebracht en Oost-Australië geclaimd.
446
00:39:01,880 --> 00:39:05,202
Ze noemden het New South Wales.
447
00:39:06,480 --> 00:39:11,800
Banks werd door Reynolds
als een romantische held geschilderd.
448
00:39:11,120 --> 00:39:16,809
Jong, knap, charmant, vol reisverhalen...
de man van het moment.
449
00:39:16,920 --> 00:39:19,730
Z'n erotische avonturen in Tahiti...
450
00:39:19,840 --> 00:39:24,767
deden de bewondering onder de society
in Londen alleen maar toenemen.
451
00:39:28,600 --> 00:39:34,323
Banks en z'n vrienden hadden
een hele lading zoogdieren, vogels...
452
00:39:34,440 --> 00:39:38,809
reptielen, insecten
en zeewezens meegenomen.
453
00:39:38,920 --> 00:39:42,527
Zoiets was nog nooit in Europa gezien.
454
00:39:43,360 --> 00:39:46,409
Veel van die exemplaren
zijn verdwenen...
455
00:39:46,520 --> 00:39:53,369
maar er zijn veel tekeningen van de
wonderen die Banks was tegengekomen.
456
00:39:58,400 --> 00:40:02,166
Tussen al die planten, bloemen,
vogels en vissen...
457
00:40:02,280 --> 00:40:08,481
zat de vacht van een vreemd wezen
dat Banks in Australië had gegeten.
458
00:40:09,800 --> 00:40:14,806
Hij liet de kunstenaar George Stubbs
de vacht opvullen en naschilderen.
459
00:40:14,920 --> 00:40:19,767
Stubbs moest wat details verzinnen,
maar het resultaat was prachtig.
460
00:40:24,320 --> 00:40:26,687
De kangoeroe maakte indruk...
461
00:40:26,800 --> 00:40:31,647
en al snel ontroerde Banks Londen
met nog een exotisch wezen.
462
00:40:31,760 --> 00:40:35,890
Hij had een Tahitiaan
mee willen terugnemen...
463
00:40:36,000 --> 00:40:42,770
om hem als 'curiositeit' te houden, zoals
z'n buren leeuwen en tijgers hadden.
464
00:40:42,880 --> 00:40:45,884
Toen Cook
van z'n tweede reis terugkwam...
465
00:40:46,000 --> 00:40:50,562
had hij er een bij zich,
een jongeman die Omai heette.
466
00:40:52,280 --> 00:40:55,921
Banks kleedde Omai
en bracht hem naar de koning.
467
00:40:56,400 --> 00:41:01,800
Omai groette koning George III
met de woorden: Hé, Koning Kletskoek.
468
00:41:01,200 --> 00:41:03,123
En de koning was verrukt.
469
00:41:05,520 --> 00:41:09,764
George III was gefascineerd
door Banks en z'n ontdekkingen.
470
00:41:09,880 --> 00:41:15,603
De twee werden dikke vrienden,
voor zover dat ging met een koning.
471
00:41:15,720 --> 00:41:22,460
De koning gaf Banks een van z'n
favoriete projecten in handen:
472
00:41:22,160 --> 00:41:25,164
De botanische tuinen in Kew.
473
00:41:27,640 --> 00:41:33,283
De jongen die eens door de bloemen
langs de Thames werd geïnspireerd...
474
00:41:33,400 --> 00:41:38,361
kreeg op z'n dertigste een enorme tuin
aan de rivier onder z'n hoede...
475
00:41:38,480 --> 00:41:42,804
en moest hem vullen met bloemen
en planten van over de hele wereld.
476
00:41:46,400 --> 00:41:52,681
Banks was de rest van z'n leven,
bijna 50 jaar, directeur van Kew.
477
00:41:52,800 --> 00:41:58,569
Onder zijn invloed werd Kew een
uitwisselingsplaats voor thee en rubber.
478
00:42:01,160 --> 00:42:05,927
Nieuwe soorten gingen het Rijk door.
Thee en hennep naar India...
479
00:42:06,400 --> 00:42:08,884
broodvruchten naar West-Indië.
480
00:42:12,200 --> 00:42:16,330
Deze botanische invasies
veranderden het landschap.
481
00:42:16,440 --> 00:42:21,820
Ze voedden het groeiende Rijk
en maakten Groot-Brittannië welvarend.
482
00:42:22,880 --> 00:42:27,807
Banks was ook nog president
van de Royal Society.
483
00:42:27,920 --> 00:42:33,860
Onder zijn leiding groeide die uit
van een kleine groep filosofen...
484
00:42:33,200 --> 00:42:37,888
tot een steeds invloedrijkere
groep wetenschappers.
485
00:42:38,000 --> 00:42:40,820
Maar ondanks z'n grootsheid...
486
00:42:40,200 --> 00:42:45,470
bleef Banks gefascineerd
door het exotische en het wonderlijke...
487
00:42:45,160 --> 00:42:48,448
of het nu bruikbaar was of niet.
488
00:42:51,720 --> 00:42:54,530
Hier hebben we een prachtig voorbeeld.
489
00:42:54,640 --> 00:42:58,531
Het is de oudste potplant ter wereld.
490
00:42:58,640 --> 00:43:01,962
Encephalartos altensteinii.
491
00:43:02,800 --> 00:43:07,124
Er heeft maar één keer
een kegel aan gehangen, in 1819.
492
00:43:07,240 --> 00:43:11,643
Joseph Banks is speciaal
naar Kew gekomen om die te zien.
493
00:43:11,760 --> 00:43:15,731
Het werd z'n laatste bezoek,
hij was kreupel van de jicht.
494
00:43:15,840 --> 00:43:17,968
Hij stierf een paar maanden later.
495
00:43:22,720 --> 00:43:28,648
Joseph Banks zette plant- en dierkunde
stevig op de kaart van de wetenschap.
496
00:43:28,760 --> 00:43:33,322
Hij liet zien hoe rijk
en biologisch divers onze planeet is.
497
00:43:33,440 --> 00:43:37,764
Hij prikkelde de verbeelding
van de koning en van het volk.
498
00:43:37,880 --> 00:43:41,601
Hij zette de wetenschap
in Groot-Brittannië op de kaart.
499
00:43:49,680 --> 00:43:55,403
Toen Banks stierf in 1820
was de wetenschap volwassen geworden.
500
00:43:56,240 --> 00:43:59,961
De generatie voor hen,
Newton, Hooke en Halley...
501
00:44:00,800 --> 00:44:04,642
had de aandacht gericht
op de puzzels van het universum.
502
00:44:06,800 --> 00:44:11,886
Banks en z'n tijdgenoten hadden de
wetenschap de wereld ingebracht.
503
00:44:15,720 --> 00:44:20,900
James Watts motoren
wijzigden het landschap.
504
00:44:23,160 --> 00:44:27,927
De eerste grote slag
in de strijd tegen ziekte werd gewonnen.
505
00:44:29,240 --> 00:44:34,565
En Banks' werk in Kew
hielp Groot-Brittannië rijk te worden.
506
00:44:35,600 --> 00:44:40,606
Deze gravure werd aan het volk
te koop aangeboden in 1861.
507
00:44:40,720 --> 00:44:45,601
Hij toont aan hoeveel de wetenschappers
zelf veranderd waren.
508
00:44:45,720 --> 00:44:49,880
Het was geen groepje
onafhankelijke denkers...
509
00:44:49,200 --> 00:44:51,168
maar een kamer vol mannen...
510
00:44:51,280 --> 00:44:57,162
openlijk gevierd om het aandrijven van
de handelsgrootmacht die het land was.
511
00:44:59,400 --> 00:45:05,890
Net als de generatie voor hen werden ze
gedreven door nieuwsgierigheid.
512
00:45:06,760 --> 00:45:10,765
Ze lieten zien dat de wetenschap
de wereld kon onderzoeken...
513
00:45:10,880 --> 00:45:15,204
en ons begrip kon veranderen
van de lucht die we inademen...
514
00:45:15,320 --> 00:45:17,607
en van het water dat we drinken.
515
00:45:23,240 --> 00:45:25,766
De wereld zit vol wonderen.
516
00:45:25,880 --> 00:45:29,362
Maar ze worden wonderlijker,
niet gewoner...
517
00:45:29,480 --> 00:45:31,403
door de ogen van de wetenschap.
518
00:45:31,520 --> 00:45:36,765
Je kunt een steen oppakken
met daarin duidelijk een zeeschelp.
519
00:45:36,880 --> 00:45:40,202
Dat kun je wonderlijk vinden,
en dat is het ook.
520
00:45:40,320 --> 00:45:46,430
Maar het wordt wonderlijker als je beseft
dat die schelp 150 miljoen jaar oud is...
521
00:45:46,160 --> 00:45:49,164
en op de zeebodem heeft gelegen.
522
00:45:50,000 --> 00:45:53,607
De wetenschap zit vol
met deze openbaringen.
523
00:45:53,720 --> 00:45:58,647
Hoe wonderlijk dat water
uit de grond kan opstijgen...
524
00:45:58,760 --> 00:46:02,242
naar de kruinen
van die bomen achter me.
525
00:46:02,360 --> 00:46:06,809
De wetenschap legt dat uit,
waardoor het wonderlijker wordt.
526
00:46:16,400 --> 00:46:23,561
De volgende keer: grootse ideeën
over energie, techniek en evolutie.
527
00:46:25,360 --> 00:46:29,843
De victorianen zorgen
voor een revolutie in de communicatie.
528
00:46:29,960 --> 00:46:31,803
Ze doen het licht aan...
529
00:46:31,920 --> 00:46:35,970
en beginnen te bouwen
aan de wereld van vandaag.
530
00:47:00,400 --> 00:47:03,328
Vertaling: Subs Media
NN1
47029
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Akan
Albanian
Amharic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bemba
Bengali
Bihari
Bosnian
Breton
Bulgarian
Cambodian
Catalan
Cebuano
Cherokee
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Croatian
Czech
Danish
Dutch
Esperanto
Estonian
Faroese
Finnish
Galician
Georgian
German
Greek
Guarani
Haitian Creole
Hausa
Hawaiian
Hebrew
Hmong
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Kinyarwanda
Kirundi
Kongo
Korean
Krio (Sierra Leone)
Kurdish
Kyrgyz
Laothian
Latin
Latvian
Lithuanian
Luganda
Luo
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mauritian Creole
Moldavian
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Montenegrin
Nepali
Norwegian
Pashto
Persian
Polish
Portuguese (Brazil)
Portuguese (Portugal)
Quechua
Romanian
Romansh
Russian
Samoan
Scots Gaelic
Serbian
Sesotho
Setswana
Seychellois Creole
Shona
Sindhi
Sinhalese
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish
Swedish
Tajik
Thai
Tigrinya
Tonga
Turkish
Turkmen
Ukrainian
Uzbek
Vietnamese
Welsh
Wolof