All language subtitles for BBC-Kingdom of Plants- 2012-MVGroup BDRip-720p-E01 - In The Wet Zone

Bitkilerin b�y�leyici d�nyas�n�
ke�fetmeye �al���yorum...

...en tuhaf�ndan en g�zeline kadar.

Bitkilerin ya�am�ndaki yeni bir
boyutu ortaya ��karmak i�in...

...g�n�m�z�n en son
teknolojisini kullanaca��m.

Karada ilk var olduklar� yerden...

...bug�nk� do�al ya�am alanlar�na
kadar izlerini s�rece�im.

Ve �o�u kez g�zden ka��rd���m�z...

...sakl� bir d�nya ke�fede�im.

Bizim zaman �l�e�imizden
onlar�nkine gidece�iz.

Zorlu ko�ullarda hayatta
kalabilen baz� bitkilerin...

...ola�an�st� y�ntemlerini
ara�t�raca��z.

Ve biz t�m bunlar�
bu e�siz yerde...

...tam manas� ile k���k kapal� bir
bitki d�nyas� olan bir yerde yapaca��z.

Kew Kraliyet Botanik Bah�eleri

David Attenborough ile Bitkilerin Krall���
�eviri: SKurthan, 2014

Ben d�nyan�n heryerinde bitkileri
do�al ortamlar�nda b�y�rken g�rd�m.

Ama burada Kew' da,

...do�ada m�mk�n olmayacak
�ekilde dikkatlice incelemek m�mk�n.

Burada, bilinen t�m bitki t�rlerini
% 90 oran�nda temsil eden...

...bir veya birka� t�r bulunmakta.

Yani, sadece burada...

...t�m bitki krall���n�
g�zden ge�irebilirsiniz.

ve dahas�,

...�� boyutlu kameralar kullanarak,

...onlar�n en mahrem s�rlar�ndan
baz�lar�n� ortaya ��karabilirsiniz.

Islak Ku�akta Ya�am

Bitkiler, �ok s�cak ve a��r� ya��� alan b�lgelerde...

...etkileyici �ekilde geli�irler.

Islak Ku�akta.

Yani burada, bitkilerin ilk olarak nas�l...

...t�m karasal ya�am�n temeli
haline geldiklerini ke�fedebiliriz..

Ya�mur Ormanlar�...

D�nya y�z-�l��m�n�n sadece
% 2' sini kaplad�klar� halde,

...t�rlerin % 50' si buralarda ya�ar.

Ve �slak ku�ak bitkilerinin
bir �o�unun...

...ola�an�st� hayatta kalma
stratejileri vard�r.

Ve onlar� incelemek i�in,
burada Thames K�y�s�nda...

Kew ya�mur ormanlar� in�a edildi.

Bu, ba�ka hi� bir yerdekine
benzemeyen bir ya�mur orman�.

Palmiye Evi, 1844 y�l�nda in�a edildi.

200 tondan fazla demir...

...ve 16,000 cam b�lme kullan�larak.

Bu �l�ekte bir cam evi daha �nce
hi� kimse in�a etmemi�ti.

Ve bunu yapmak i�in mimarlar
gemi in�a sanayisinde...

...kullan�lan teknikleri uygulad�lar.

Belkide bu, Palmiye Evi' nin...

...neden bir geminin g�vdesi
gibi g�r�nd���n� a��klar.

Yap�m amac�, Victorya D�nemi ka�iflerinin...

...tropikal orman maceralar�ndan...

... getirdikleri bitkilere
ev sahipli�i yapmakd�.

�a��n�n bir m�hendislik harikas�yd�.

Ve hala,
bir botanik harikas�.

Evin sonundaki bitkilerin �o�u...

...saks�larda tutulur.

Bu, onlar�n Viktorya D�nemi' nden
kalma olduklar�n� g�sterir.

Ve bu da kesinlikle...

...d�nyan�n en eski saks� bitkisi.

Bir 'Encephalartos altensteinii'

..ve buraya 1775 y�l�nda geldi.

'Altensteinii' nin geldi�i y�llarda...

...ona di�er bir �ok
�slak ku�ak bitkisi de kat�ld�.

Birlikte, benzersiz bir k�resel
ya�mur orman� olu�turmaktalar...

...ya�ayan bir laboratuvar...

Nereye baksak, ya�mur orman�
bitkilerinin, b�y�leyici yollarla,

...birlikte ve etkile�im i�inde hareket
ettiklerini izleyip g�zlemleyebiliriz.

Bu cam evdeki ko�ullar, Islak Ku�ak
Bitkileri i�in m�kemmele yak�n...

...s�cak,

...nemli,

...�����n bol,

...ve bunun bir sonucu olarak,
bitkiler t�m y�l boyunca...

...�ok h�zl� bir �ekilde
b�y�meye devam ediyor.

E�er zaman� h�zland�r�rsan�z,

...bitkiler ger�ek do�alar�n�
ortaya ��karmaya ba�larlar.

Onlar, d���nd���n�z gibi
pasif organizmalar de�ildir.

Kesinlikle her biri hayvanlar kadar
sald�rgan, rekabet�i yarat�klard�r.

G�z� d�nm���esine, a��kl�k ve ���k
sava��na kitlenmi�ler.

Esneyip, darbeler vurarak,

...yolunu a��p rotas�nda ilerlemeye
�abalayan mavnalar gibiler.

Sarma��klar ve asmalar etraflar�ndaki...

...ba�ka bitkilerin dallar�na yada saplar�na
ula��p ilerlemek i�in u�ra��rlar.

Bambular, otlar�n dev bir t�r�d�r,

...orman�n �zerindeki en
g��l� ����a ula�mak i�in...

...ola�an�st� h�zlarda yar��abilme
yetene�ine sahiptirler.

T�m bitkiler aras�nda en h�zl� b�y�yenlerdir.

Baz� t�rler bir tek g�nde
bir metre b�y�yebilirler.

Ve 30 metre boyunda...

...dokuz katl� bir ofis binas�
gibi y�ksek olanlar,

...ya�mur ormanlar�n�n
en uzun a�a�lar� ile rekabet edebilirler.

Islak Ku�ak Bitkileri' nin u�runda
sava�malar� gerekmeyen tek kaynak...

...sudur.

Asl�nda,

...ya�mur ormanlar�ndaki
a��r� ya�murla ba�a ��kmak i�in...

...baz� t�rlerin �zel yollar� vard�r.

Bu 'Taro Bitkisi' dir...

...ve onun ola�an�st� yapraklar� vard�r.

Ben onlara biraz su d�ksem acaba ne olur?

Su yuvarlan�p gidiyor...

...yaprak neredeyse
hi� �slanmadan kal�yor.

Bunun sebebi: bu yapra��n �zeri...

...su damlac�klar�n� havada tutan,
�ok �ok k���k, mikroskobik...

...yap�lar ile kapl�d�r.

Bunun sonucu olarak, suyun sadece...

% 2 kadar� yaprak y�zeyine dokunur.

Ve damlac�klar yuvarlanarak,

...�zerlerindeki kir ve bakterileri ta��yan...

...ne varsa al�p g�t�r�r.
B�ylece, asl�nda, bu yapraklar kendini temizler.

Ama baz� bitkiler suyu...

...farkl� bir �ekilde kullan�rlar.

Ve orman�n zeminini terk etmi�lerdir.

Bir 'Havuz Bromeliad',

Geli�mek i�in zeminde yay�lma ihtiyac� olmadan,

...kendini, �����n bol oldu�u zeminden y�ksek
kesimlerde bir yere tutturan bir bitki.

Ve bu bitki,
yerden �ok y�ksekte,

...farkl� bir besin toplama
tekni�ini geli�tirmek zorundayd�.

Hemde olduk�a farkl�.

Ya�ad�klar� G�ney Amerika
Ya�mur Ormanlar�' nda...

...onlar� her g�n s�r�ls�klam eden
ya�murun biraz�n� toplarlar.

Ya�mur suyu,

yapraklar�n�n merkezindeki
geni� hazne i�inde birikir.

Yapraklar� bitkiyi,

...su ge�irmez bir depo yapacak �ekilde,
birbirleri �zerine s�k�ca kenetlenmi�tir.

Baz� t�rler 50 litreye kadar s�v� tutabilir.

Bu su sadece bitkinin
kullanmas� i�in de�ildir...

Ayn� zamanda
ba�ka bir yerde...

...ya�amas� m�mk�n olmayan
bir s�r� yarat��a da ev sa�lar.

Bu k���k kurtlar,

...sivrisinek larvalar�d�r.

Do�ada, bu k���k havuzlar i�erisinde...

...bir �ok farkl� canl� bulunabilir.

Bu, bir 'Ranitomeya imitator'

Peru' dan gelen
Zehirli bir Ok Kurba�as�.

Bir ba�parma��n t�rna�� b�y�kl���nde.

D�nyadaki yegane tek-e�li amfibi.

Baz� bireyler, b�t�n hayatlar�n�,
- iri ba�l�ktan yeti�kinli�e kadar-

...bu Bromeliad havuzlar� i�inde
ve etraf�nda ge�irirler.

Ve g�lgelikler i�erisindeki,

...b�yle bir havuz ona m�kemmel
bir ev sa�lar.

Nispeten g�venli...

...ve yiyecek kayna�� da haz�r.

D�zenekten bitkinin sa�lad��� fayda...

...kirac�s� taraf�ndan �retilen
d��k�n�n sa�lad���...

...besleyici g�bredir.

Bromeliad' lar ve onunla ya�ayan kurba�alar...

...ya�mur ormanlar�n�n
i�erisinde ya�anan...

...karma��k ili�kilere
sadece bir �rnektir.

Tropikal ormanlarda,

...ya�ayan her canl�n�n hayat�,

...ister hayvan ister bitki olsun,

...�ok yak�ndan
birbirine dolanm��t�r.

Bu karma��k ya�am a��...

...milyonlarca y�lda geli�ti.

Tarih boyunca,

...ya�mur ormanlar�, bitkiler i�in...

...gezegendeki di�er sert sert
ko�ullara kar�� bir s��nak oldu.

Yani, ya�mur ormanlar�nda,

...baz� �ok eski bitki aileleri bulunabilir.

�rne�in Bu Cycad, kesinlikle...

...dinozorlara yiyecek
sa�lam�� bir aileden gelmekte.

Ama ya�mur ormanlar� gibi
zengin bir ortamda...

...bu bitkiler gibi tarihsel bitkileri...

...burada da bulabilirsiniz.

�lk s�m�ks� iplik benzeri yosun...

...�slak, �amurlu nehir ve
batakl�klar�n k�y�s�nda...

...yar� sucul
olarak ortaya ��kt�.

40 milyon y�l kadar sonra,

Bir tak�m geli�mi�, su ge�irmez kabuklar...

...nemli arazi �zerinde
yay�lmalar�n� sa�lad�.

Bunlar yosunlar ve koyunotlar� idiler.

Daha sonra yine, bu bitkilerin
torunlar�ndan baz�lar�n�n...

...g�vdeleri geli�ti...

...b�ylece dik durmay� ba�ard�lar...

...ve ����a ula�t�lar.

Onlar e�relti otlar� ve atkuyruklar� idi.

Yery�z�n�n bu denli ye�illenmesi...

...hayat�n seyrini de�i�tirdi.

Hayvanlarda su d���ndaki kal�c�...

...ya�amda bitkileri takip etti.

Yery�z�nde yay�lm�� olan...

...bitkilerin yapraklar� oksijeni d��ar� pompad�.

Yani ba��ndan itibaren,

...kara hayvanlar� bitkilere ba��ml�yd�lar.

Sadece g�da i�in de�il,

...daha �ok nefes alacaklar� hava i�in.

Yeni �evrelerine bitkiler i�in �ncelikli zorluk...

...�remek oldu.

E�er sadece tohum ile �reselerdi,

...illaki bir polen ba�ka bir...

...to�umun yumurtas�n�
d�llemek i�in, ona ula�mal�yd�.

Kozalakl� - �am, porsuk a�ac� ve k�knar -

...g�n�m�zde de oldu�u gibi,
bu i� i�in r�zgar� kulland�lar.

Onlar�n, bir toz par�as�ndan biraz
daha b�y�k olan...

...b�y�k say�larda �rettikleri polenleri...

...r�zgarla y�zlerce kilometre
�telere ta��nabiliyordu.

Bu teknik, ba�ar�l�...

...fakat �ok savurgand�.

Sadece �ok az� hedefe ula�acak...

...polenlerin b�y�k miktarlarda
�retilmesi edilmesi gerekiyordu.

Ama sonra, yakla��k 140 milyon y�l �nce,

...bunu daha verimli �ekilde
yapacak bir y�ntem geli�ti,

...�i�ekler.

Bunun nas�l oldu�u, uzun bir s�re...

...bilim adamlar� i�in
tam bir muamma oldu.

B�y�k bir tanesi de dahil...

Charles Darwin...

"i�ren� bir gizem"
dedi�i �eye �a��rm��t�.

Dinozorlar �a��n�n,
yar�s� kadar k�sa bir s�rede...

...�i�ekli bitkiler, aniden,
geni� bir dizi t�r �rettiler.

Bu Darwin' in evrimin en
temel �zelliklerinden biri olan...

...yava� yava� ve kademeli...

...bir i�lem olmas� d���ncesiyle �eli�ti.

Bu nas�l olabilirdi?

Darwin'in bu soruyu
sordu�u andan itibaren,

...bilim adamlar� bir cevap
bulmak i�in �aba harc�yorlar.

Yeni fosil bulgular�,

...ve bug�n�n modern DNA analizi...

...t�rlerin bu b�y�leyici d�nemi
hakk�ndaki anlay���m�z� de�i�tirdi.

Bu bilgiyi kullanarak,

...burada Kew' daki bilim adamlar�n�n
�nc�l�k etti�i �a�l�malar ile...

...bitki ya�am�n�n b�t�n�n...

...soy-a�ac�n� olu�turmak
m�mk�n olmu�tur.

Bu, en basit bitkiler olan algler ile ba�lar,
yosunlar taraf�ndan takip edilir.

Y�kselen her bir gruptaki kal�nla�ma...

...�ubedeki t�rlerin say�s�n�n
artt���n� g�stermektedir.

Bitkinin evrimsel tarihinin ilk yar�s�nda,

...bitki ya�am�n�n t�m dallar�,
a�a�� yukar� e�it �ekilde geli�ti.

Ama sonra, 140 milyon y�l �nce,

...t�rlerde abart�l� bir patlama oldu.

Darwin' in gizemi.

Bunlar 'kapal� tohumlu bitkiler',
yani �i�ekli bitkilerdi.

Onlar�n evrimi, Darwin' in d���nd���nden
daha yava� olmu�tu,

Ancak hi� ��phesiz...

...kapal� tohumlu bitkiler
h�zla bask�n grup haline geldiler.

Onlar�n t�rleri b�y�k bir �e�itlenme g�sterdi,

...ve hemen hemen yery�z�ndeki
bilinen her ya�am alan�n� i�gal ettiler.

Ama bu abart�l� geli�meyi
te�vik eden neydi?

�ki tesad�f buna sebep oldu:)

Ilk olarak, genetik materyallerinin
iki kat�na ��kmas�...

...bitkilerin �evre de�i�tirmesinden sonra
daha h�zl� geli�melerine izin verdi.

�kincisi, �yle g�r�n�yor ki,

...bitkiler ve hayvanlar aras�ndaki
benzersiz ili�ki geli�mesiydi.

Bu tesad�f etkisi...

...ilk geli�en �i�ekli bitkilerden
birinde g�r�lebilir.

Bu Su Nil�feri Evi,

...Kew' daki en s�cak ve nemli ortam.

1852 y�l�ndaki son botanik ke�if olan
'Dev Amazon Nil�feri' i�in in�a edildi.

�imdi, �ubat ay�nday�z ve
g�let neredeyse bo�.

Ama birka� hafta i�inde,

...burada her t�r egzotik Nil�fer...

...�imlenmeye ba�layacakt�r.

Bug�n�n nil�ferlerinin atalar�,

...fosillerinden ��rendi�imiz
kadar�yla...

...ilk �i�ek �reten bitkiler
aras�nda yer ald�lar.

Parlak ta�-yapraklar�, yani �i�ekleri,
de�i�ime u�ram�� yapraklard�...

...u�ucu b�cekler i�in bir
ilerleme neden olmu�tu.

Bunlar, son derece besleyici
polenin varl���na i�aret eder.

�i�ek �ekli ilkel bir tuzak gibi �al��makta...

...b�cekleri s�rt�nmeye ve �i�e�in...

...�reme organlar�na darbeler
vurmaya zorlamaktad�r.

B�ylece,

...b�cekler, ziyaret ettikleri...

...nil�ferin polenlerini yanl��l�kla...

...di�er nil�ferlerin �i�eklerine aktar�lar.

Yani b�ylece, bitkiler, b�cekleri...

...ba�ka bir bitkiden
gelen polenleri do�rudan...

...kap�-kap� gezip ta��mak i�in kullan�rlar.

Dev Amazon Nil�feri' nin �i�e�i,
tamamen kapanabilir.

B�ylece b�cekleri bir ka�
saatli�ine hapis tutarak...

...tozlanman�n meydana geldi�inden
kesin olarak emin olur.

Bir�ok farkl� t�r bitki,

...b�cekten nakliyecileri
kendilerine �ekmek i�in...

...kendine �zg� �i�ekler
geli�tirmeye devam ettiler.

Kendi hizmetleri i�in
olu�an bu rekabet...

...bitkilerin �i�eklerini �e�itlendirdi.

B�cekler, parlak yapraklar� tercih eder.

�i�ekler daha fazla g�zel koku sa�maya...

...ve tatl� nektar i�ermeye ba�lad�lar.

Bu t�r cezbeden bir g�r�n�m�n...

...b�cekler �zerinde
b�y�k bir etkisi vard�.

Onlar da �e�itlenmeye ba�lad�.

�ekil �e�itlerindeki �o�alma, daha �ok...

...potansiyel �i�e�in
hasat edilebilmesini sa�layabilirdi.

B�y�k g�zl� b�cekler,
�i�ekleri tespit edebilirdi...

...g��l� kanatlar onlar�
bitkiler aras�nda ta��yabilir,

...ve karma��k a��z b�l�mleri,
en derin nectara ula�abilirdi.

Yani, bitkiler ve b�cekler kar��l�kl�
��karlar� i�in birlikte geli�tiler.

Ya�mur Ormanlar�, bu ortakl�k s�recine...

...di�er herhangi bir do�al ya�am alan�ndan...

...daha fazla sahiptir.

Ve burada g�rebilirsiniz ki...

Baz� bitkiler b�cekleri kendilerine
�ekmek i�in her �eyi yaparlar.

�rne�in bu, 'Ye�im Asmas�' olarak bilinir.

Ama neden bu ola�an�st�
g�z-al�c� mavi-ye�il renkte?

Eh, biz yarasalar taraf�ndan
d�llenmi� oldu�unu biliyoruz.

�i�eklerin b�yle as�l�
olmas�n�n nedeni budur,

...b�ylece yarasalar, olduk�a
kolay, onlar� elde edebilirler.

Ve belki...

...bu renk, ay �����nda ortaya ��kan...

...yarasalar i�in kendini
�zellikle �ne ��kartmakta.

Yarasa geldi�inde,

...�i�e�in i�indeki bal� almak i�in...

...ba��n� buraya
o kadar bast�r�r ki...

...bu kanca d��ar� ��kar, erkek-organ' a
hafif�e vurur ve f��k�ran polen s�rt�na bula��r.

Yarasa poleni al�p uzakla��p gider,

..yani, ba�ka bir �i�e�i d�llemeye.

Her bir �i�ekli bitki t�r�n�n
hayvanlar ile yak�nla�t�klar�nda...

...meydana gelen kendilerine
�zg� evrimsel hikayesi vard�r.

Ancak, bir �i�ekli bitki ailesi...

...bu ili�kiyi, di�erlerinin t�m�nden daha
karma��k �ekillerde geli�tirmi�tir.

Ve bunu yaparken,

...gezegendeki en kalabal�k
ve �e�itli hale gelmi�tir.

Orkide' nin tahminen 25.000 t�r� vard�r.

Charles Darwin' in bu aileye
�zel bir hayranl��� vard�.

Burada Kew' da tutulan, mektuplar�ndan
birinde ortaya koydu�u gibi.

Diyor ki,

"Catasetum ile �ok fazla ilgileniyorum",

- bu bir orkide' dir.

"Ve ger�ekten bir �ok egzotik orkide var.

"Orkideler, hayat�mda hi�bir �eyin
�ekmedi�i kadar fazla ilgimi �ekiyor."

Charles Darwin.

Bu inan�lmaz bitkilerin bir t�r�n�n...

Kew' �n d���ndaki alanda
da geli�ti�i g�r�lebilir.

Orkideler, bir�ok a��dan ola�an�st� bitkilerdir.

Ama i�lerinden birinin...

...�i�e�inin sahip oldu�u alt dudak...

...�zel bir dizi bir gen
taraf�ndan kontrol edilir.

Yani bu, ta� yapra�� ayn� kal�rken,
�eklin ve rengin...

...yava� yava� geli�ebildi�i ve
de�i�ebildi�i anlam�na gelir.

Bu k���k orkidenin
�i�e�inin alt duda��...

...neredeyse bir ar� gibi g�r�nmektedir.

Ve insanlar bunun bir t�r uyar�
oldu�unu d���n�yorlard�...

�nekler etrafta dolan�p
otlarken dillerini bir ar�n�n...

...sokmas�n� istemediklerinden
bu orkideyi yemezlerdi.

Fakat �imdi, bunun b�yle olmad���n� biliyoruz.

Bu bir di�i ar� taklidi...

�i�e�i di�i san�p,
�iftle�mek i�in gelen bir erkek ar�...

o s�rada �i�e�in d�llenmesini sa�layacak.

Bunun do�ru oldunu nas�l m� biliyoruz?

��nk�, bu k���k �i�ek,
bir erkek ar�y� kendine �ekmek i�in..

tam olarak yani %100 ayn�,
di�i bir ar�n�n kokusunu �retiyor.

Bu benzersiz genetik makyaj yetene�i,
Orkidelerin...

...neredeyse inan�lmaz derecede
karma��k �ekilde geli�mesine yol a�t�.

Ve onlar�n bu karma��k ve
b�y�k �e�itlilikte �remesi...

...Islak Ku�akta olur.

Kew' deki,

Galler Prensesi Sera' s�nda yeti�tirilmekteler.

Bu b�l�mde, �artlar onlar i�in m�kemmeldir.

Her orkide t�r�n�n...

...kendine �zel �ekil ve rengi vard�r.

Onlar, hayvanlar ve bitkiler aras�ndaki
evrimsel i�birli�inin doruk noktas�n� temsil ederler.

En ola�an�st� olanlar�n,

...ola�an�st� �ekillerde
bir bitkiyle ili�kisi vard�r.

Ancak do�ru ekipmanlara
sahip bir t�r b�cek...

...nektar�ndan hak talep edebilirdi.

�zel bir t�r b�cek ile...

...�zel bir t�r bitki
aras�ndaki bu ili�ki...

...baz� ola�an�st� sonu�lar �retmekte.

�rne�in bu,
Darwin' in favori orkidesi...

...Catasetum' dur.

Orkideler i�in al���lmad�k �ekilde,

...baz� bitkiler erkek ve di�erleri di�idir.

Bu bir erkek.

Bu bitki, sadece bir t�r canl�y�
kendine �ekmek i�in koku yayar.

K���k, �elimsiz ve
g�zel renkli bir ar�y�.

Ar� orkidenin duda��na iner...

...ve �i�e�i i�ine ba��n� sokar.

Ve bu dokunu� bitkiyi tetikler...

...ve bu, ar�n�n s�rt�na yap���r...

Bu ola�an�st� �ey, asl�nda...

"pollinia" denilen,
polen tanelerinden bir boh�ad�r.

�zerinde k���k bir kapa�� vard�r,

Kapal� k�vr�mlar,
bir anda at�l�r gider...

ve ortaya...
i�te bu...

...bu k���k at nal� �eklindeki paket,
polen taneleridir.

Y�ksek h�zl� kameralar, bize olay�n
tetiklenme mekanizmas�n� g�sterebilir.

Pollinia b�y�k bir g��le h�zlan�r...

...ve bu ivme b�ce�in s�rt�na...

...s�k�ca yap��mas�n� sa�lar.

Ar� bunlardan birini y�klenmi� olarak...

...u�ar gider.

Ve belki de, -bir daha bunu
yapmam- diye d���n�yordur.

Ama yine, olduk�a farkl�...

...g�r�n�ml�
bir �i�e�e konar.

yani - di�i olana -

...fakat yine ayn� kokuyu �retene.

Ve kafas�n�...

...di�i �i�e�in i�ine sokar.

...ve bu k���k polen paketi...

...bir anahtar�n kilitteki deli�e
uydu�u gibi, oradaki a��kl��� s��ar...

ve poleni �eker...

...ve ar� s�rt�ndaki k���k
paketi b�rak�r.

Ve ne olsa be�enirsin...

...tozla�ma elde edilmi�tir.

Evrimin b�ylesine karma��k bir tozla�ma...

...mekanizmas�n� nas�l
�retebildi�ini hayal etmek zor.

Fakat bir orkide' nin...

... hayat hikayesi �ok
daha hayret vericidir.

Bir�ok �i�ek, b�ceklerin ve
di�er hayvanlar�n...

...gelip onlar� d�llemesi
i�in tatl� nektar �retirler.

Ama Madagaskar' dan gelen orkide,

Kuruklu Y�ld�z Orkidesi,

Nektar�, �i�e�inin arkas�nda bulunan...

...son derece uzun
mahmuzun sonundad�r.

Yery�z�nde, bu uzun mahmuz
dibine ula�mak i�in...

...ne kadar uzun bir dil olabilir?

Orkidelerin d�llenmesi
�zerinde �al��an Charles Darwin...

...bunu sadece bir g�venin
yapabilece�ine h�k�m verdi.

Ama bunu hi� kimse g�rmemi�ti.

�l�m�nden bir ka� y�l kadar sonra...

...do�rulu�u kan�tland�.

Bu 'Xanthopan Morganella praedicta'

Morgan' �n Kehanet Edilmi� Sfenks G�vesi.

�zel gece g�r�� kameralar�,

...neden bu derece uzun bir dilin
gerekli oldu�unu g�sterebilir.

Bu, uzunluk bir metrenin ��te biri kadar,

...tam olarak �i�e�in alt�ndaki mahmuz
ile ayn� uzunlukta.

Orkideler ve tozla�t�r�c�
b�cekler aras�ndaki ili�ki...

...kesinlikle �ok yak�n.

Ancak, �i�ekler ve kelebekler
aras�ndaki bu ba�lant�...

...daha karma��kt�r.

Bu Passiflora

�ark�felek.

Orkideler gibi,

...parlak renkler sergileyerek
tozla�t�r�c�lar� kendine �eker.

Bunlardan biri Heliconiinae Kelebe�i' dir.

Ancak bu ili�kide, b�cek ve bitki aras�nda...

...hilesiz bir al��-veri� yoktur.

�ark�felek ve kelebek aras�nda...

...milyonlarca y�ld�r s�regelen...

...bir tataf�n �st�nl���ne dayal� bir oyun.

Kelebek sadece nektar� istemiyor.

Bununla beraber, yumurtalar�n� b�rakaca��
bir yer de istiyor.

Yumurtalar�n i�lerinden k�sa zamanda
t�rt�llar ��kacak...

...ve ��kt�klar� anda �abucak
bir�eyi yemek isteyecekler...

...�ark�felek �i�e�i yapraklar�n�.

Ve yavrular�n
devasa bir i�tah� vard�r.

Ancak baz� �ark�felekler kar�� koyar.

Kendilerini korumak i�in bir yol geli�tirmi�ler.

Zehirli yapraklar.

Ama bazen, bu bile
bir yeterli bir savunma olmaz.

Baz� t�rt�llar sadece yapra��n
zehrine dayanmakla kalmaz...

...zehri b�nyelerinde saklarlar.

Ve b�ylece bu zehir, ona
t�rt�l avc�lar�na kar��...

...bir savunma sa�lar.

Ve hikaye burada bile bitmez.

�ark�felek ikinci bir
savunma hatt� daha geli�tirmi�tir.

Bir kelebek s�r�s� izlenimi
veren yapraklar� vard�r.

Ger�ek olanlar� taklit ederek,

...ba�kalar�na konaklayacak oda kalmad���n�
d���nd�rmek istiyor olabilir.

Ve yapraklar�ndaki ayr�nt�larda,

...daha da �a��rt�c� bir �ey g�rebilirsiniz.

Bu �ark�felek t�r�n�n...

...di�i kelebeklerin �zerine
yumurtalar�n� b�rakmalar�ndan...

...cayd�rmak i�in �zel bir yolu vard�r.

Bu k���k sar� lekeler ile
yumurtalar� taklit ediyor.

Dolay�s� ile di�i kelebekler...

- bu yaprak zaten kullan�lm��-
diye d���necekler.

Ve buradaki farkl� bir �ark�felek t�r�de...

...ayn� �eyi yapar.

Ama farkl� bir �ekilde yumurta taklit eder.

...yapra��n dibinde minik direklerle.

�ark�feleklerin taktikleri,
bitkilerin bask�n hayvanlar� cayd�rmak..

...i�in kulland�klar� baz�
karma��k yollar� g�stermekte.

Ancak baz� Islak Ku�ak t�rleri
bir sofraya d�n��t�ler.

Bu tomurcuk yak�nda yaprak olacak.

S�radan bir yaprak de�il.

�zel ama bununla birlikte
daha sinsi bir amac� var.

Bu, bir Nepenthes,

S�rahi Bitkisi.

Besin olarak fakir topraklarda yeti�ir.

Yani ba�ka bir �ekilde azot ve
mineralleri bulmak zorundad�r.

�i�ek gibi bir yaprak,

B�cekleri bir �d�l i�in
kendine �eker.

S�rahisinin, yemek arayan sinekler i�in...

...kar�� konulamaz bir...

...��r�yen et
rengi ve kokusu vard�r.

Ziyaret�ilerini,
s�rahisinin kapa�� alt�ndan...

...salg�lanan ya�l� bir
madde ile �d�llendirilir.

Fakat bitki kar��l���nda bir �ey ister.

Polenleme de�il,
et.

S�rahinin duda��...

...minik kaygan s�rtlarla kapl�d�r.

�zerindeki ya�l� madde
kaygan bir y�zey sa�lar.

Tutunmak,
bir sinek i�in bile...

...son derece zordur.

Bir kez i�eri girdi�inde,
ka��� yoktur.

Yaprak sindirim s�v�s� dolu
bir havuz i�erir.

Bu mikroskobik elastik feromonlar...

...buraya batakl���
�zelli�i kazand�r�r.

B�cek m�cadele ettik�e
daha fazla...

...derine batar.

Enzimler, hala hayatta olsa bile
kurban�n bedenini ��z�nmeye ba�lar.

Baz� s�rahile sadece b�cekler i�ermez.

Bu fare yiyor.

Belkide fareler kapaktaki
tatl� nektar i�in gelir.

��ine d��erler.

D��ar� ��kmak i�in bir yol bulamazlar.

Bo�ulurlar.

Eninde sonunda enzimler i�eren s�v�...

...geride hi�bir �ey kalmayacak �ekilde
bedeni eritir,

Belki biraz
k�l ve kemik kalabilir.

Bu s�rahiye 'Nepenthes lowii' denir.

Borneo da�lar�n ormanlarla kapl�
yama�lar�nda ya��yor.

Ve belki de hepsinden en ola�an�st� s�rahi var.

Kan�tlar �ok say�da
k���k memeliyi �ekti�ini g�steriyor.

Orada kapa��n alt�ndan salg�lana,
bir �e�it v�cut s�v�s� olan nektar..

...ve k���k a�a� faresini
kendine �ekiyor.

Bu ilgi �ekici k���k hayvan...

'Tupaia montana'

Da� A�a� Faresi.

Bu meyvelerle ve bulabilirse
her�e�it b�cekle beslenir.

Ayr�ca s�rahi bitkilerini ziyaret eder.

Yak�n zamana kadar,
nedeni bir s�rd�.

Bu g�r�nt�ler, hayvan�n
kaygan �l�m tuza��n�ndan...

...kurtulman�n bir yolunu
buldu�unu g�stermekte.

Dahas�,

Kapa��n alt�ndan besleniyor.

Bu s�rahi t�r�, �l� hayvanlar�n
bedenleri ile beslenmez.

Ya�amak i�in farkl� bir yolu vard�r.

A�a� fareleri onu
yalamak i�in geliyorlar.

O zaman,

...k�� taraflar� do�rudan
s�rahi �zerinde d�n�k oluyor...

...yani d��k�lar�
do�rudan i�ine d���yor...

Ve bu bitkiye besin sa�l�yor.

Hatta, bu nektar�n...

...m�shil i�erdi�i ve bunu a�a�
faresini d��k�lamaya zorlamak...

...i�in kulland��� ileri s�r�lmekte.

Ya�mur ormanlar�n�n bu yetenekleri...

...zamanla, hayvan ve bitkilerin
karma��k e� zamanl� evrimi ile...

...rakipsiz derecede geli�ti.

Ama karma��kl�k,

...k�r�lganl�k getirir.

Ya�mur ormanlar�n�n
karma��kl���nda...

...her t�r�n kendi yeri vard�r.

Son y�llarda,

Islak Ku�ak, bir ya�ayan laboratuvar olarak
Kew' in e�siz konumunu...

...her zamankinden
daha �nemli hale getirdi.

Bu g�n, Kew' in rol�
bu 300 d�n�m�n de �tesine uzan�yor.

Ve burada insanlar,

...t�m�yle yok olmak �zere olan
son derece nadir bitkileri...

...kurtarmak i�in �al���yor.

Tek bir t�r� kaybetme tehlikesi...

...ger�ekten �ok ciddiye al�n�yor.

Burada, Nil�fer Odas�nda...

...uzmanlar, umutsuzca
unutulmaya y�z tutmu�,

...bir t�r� kurtarmaya �al���yorlar.

Dev Nil�ferler aras�na sokulmu�,

...minik 'Nymphaea thermarum'

Ruanda Nil�feri.

D�nyadaki en k���k ve nadir nil�fer.

Do�ada soyu t�kenmi� olan,

...bu de�erli az say�daki birey...

...kalan son numunelerden baz�lar�.

Bu foto�raflar 20 y�l kadar �nce
bilinen tek ya�am alan�n� g�stermekte.

Ruanda' da bir kapl�ca.

�ok yak�n bir zamanda, yerli halk buray�...

...�ama��r y�kamak i�in kullanmaya
ba�lad���nda yok oldu.

Tek bir �rnek, Avrupa'ya getirildi.

Ama di�er t�rler aras�nda s�n�k kalm��t�.

Tohumlar�, �imlendi...

...ancak fideler her zaman �ld�.

Sonra baz� tohumlar
Kew' deki bu adama verildi.

Carlos Magdalena.

�spanya'da "Bitki Kurtar��s�"
olarak bilinen, Carlos...

...tehlikedeki t�rlerin kurtar�lmas�ndaki...

...b�y�k becerisi ile �nl�d�r.

Fakat bu k���c�k bitki
neredeyse...

...Carlos' u bile ��ld�rt�yordu.

- Bunun gibi bir �ok farkl� fidanla �al��t�m,

- Hi�bir �ey i�e yaram�yordu.

- Yani, bu t�r sonsuza dek kaybolmak �zere miydi?

- Kesinlikle, bu benim i�in �ok endi�e vericiydi.

- Yani, ona kar�� tak�nt�l� olmaya ba�lam��t�m.

- Ve, evet.

- Evet, ��lg�nca de�il mi?

- Yapabilece�iniz yada yapamayaca��n�z
bir �eylerin...

...bir t�r i�in fark
yarataca��n� bilmek.

Carlos pes etmedi.

Onun baz� benzersiz fikrleri vard�.

Nil�feri suyun d���nda b�y�tmeye �al��t�.

- Bir nil�feri su d���nda b�y�tme fikri,

...bir kakt�s� bir havuzun y�zeyindeki suda
b�y�tmek gibi ��lg�n bir �eydir.

- Bu y�zden mant�k �er�evesinde
yap�lacak son �ey buydu. Ama...

- Ve i�te bunlarda sonu�lar.

Carlos'a ilham veren fikir:

Bu bitkinin ya�am alan�ndaki
tuhaf davran���ndan faydalanmakd�.

Neredeyse di�er t�m nil�ferler
sadece derin suda b�y�rler,

Ancak Ruanda p�narlar�
nemli �amurdan...

...biraz daha derin olacak kadar s��d�r.

Ve Carlos onu, su �st�ndeki
saks�larda b�y�terek...

...do�al ya�am alan�n� taklit etmi� oldu.

Bir ka� hafta i�inde,

50 tane �rnekleri oldu,
hepsi de �i�ek a�m�� halde.

Yani bu �ok �nemli bir and�r...

...i�ler iyi gider ve
yapt���n�z �ey i�e yararsa...

...bir t�r�, asl�nda kendinizi de
kurtarm�� olursunuz.

- E�er ��kg�nca bir fikriniz yoksa...

...bu kutsal t�rler sonsuza
kadar yok olacak.

Bu kesinlikle b�y�leyici.

�ok g�zel!

Pek �ok t�r�n bulundu�u...

...ve pek �o�ununda muhte�em oldu�u
bir ortamda...

...di�erleriyle kar��la�t�r�ld���nda...

...sadece tek bir sorunla u�ra�mak
�nemsizmi� gibi g�r�nebilir.

Ama ya�mur orman� i�inde ili�kiler...

...�ok karma��k ve �ok kapsaml�d�r.

Sadece birinin kayb�...

...�ng�r�lemeyen bir sonu�lar
dizisi do�urabilir.

Bir bitkinin kayb�...

...bir b�ce�in kayb� anlam�na gelebilir.

Bir b�ce�in kayb� bir
polenleyicinin kayb� anlam�na gelebilir.

Onun kayb� ise, bitki ile
beslenen bir memelinin kayb� demektir.

Hi�kimse, biri giderse tam olarak...

...ne olaca��n� s�yleyemez.

Ama bana g�re,

...ilk etapta bunun meydana
gelmesini engellemek...

...mutlak olarak yap�lacak en
mant�kl� �ey gibi g�r�n�yor.

Bitkilerin hikayesi �slak
ku�a��n �ok daha �tesine yay�l�r.

Onlar gezegendeki hemen hemen
her �evreyi i�gal edecek �ekilde evrildi.

S�rekli de�i�en b�lgelerde
hayatta kal�rlar.

Neredeyse hi� ya�mur
g�rmeyen topraklarda geli�irler...

...ve bizimde ke�fedecemiz gibi,

...neredeyse tamamen bizim
kontrol�m�z d���nda...

...kendi ya�am yollar�nda giderler.

Kew Kraliyet Botanik Bah�elerindeki ve di�er kontroll� ortamlardaki t�m �ekimlerde,
3 Boyutlu film ve geli�mi� bilgisayarl� modelleme teknikleri kullan�lm��t�r.

�eviri: SKurthan, 2014