Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:05,829 --> 00:00:08,897
Galaksija Mlije�na staza ...
2
00:00:08,932 --> 00:00:13,735
Ogromni "grad" u svemiru
od 200 milijardi zvijezda.
3
00:00:15,572 --> 00:00:17,940
Mi �ivimo u mirnom susjedstvu,
4
00:00:17,974 --> 00:00:22,911
za�ti�eni debelim drvenim
vratima
5
00:00:22,946 --> 00:00:27,916
No, �to ako bismo mogli proputovati na�im planetom
kroz galaksiju?
6
00:00:29,886 --> 00:00:34,223
Od nasilnih groblja
gdje �e zvijezde, milijarde godina stare,
7
00:00:34,257 --> 00:00:36,625
umrijeti ...
8
00:00:41,998 --> 00:00:46,902
do kozmi�kih kolijevki gdje
gdje se ra�aju nove zvijezde .
9
00:00:49,239 --> 00:00:54,209
Usudimo se proputovati kroz
milijarde godina prostora i vremena
10
00:00:54,244 --> 00:00:58,147
kako bi saznali kako je nastala
na�a galaksija ...
11
00:00:59,315 --> 00:01:02,818
i tamna sudbina koja nas �eka.
12
00:01:02,852 --> 00:01:06,922
Izazovno putovanje da bi
otkriti tajne koje le�e ...
13
00:01:06,956 --> 00:01:09,925
unutar Mlije�ne staze.
14
00:01:23,473 --> 00:01:25,507
Moderni gradovi su dokaz
15
00:01:25,542 --> 00:01:30,379
nekih, od najve�i postignu�a
ljudske civilizacije -
16
00:01:30,413 --> 00:01:35,851
in�injerski zahvati sa blje�tavilom
od milijuna svjetla.
17
00:01:35,885 --> 00:01:40,355
No, blje�tava svjetla prikrivaju
ne�to jo� blje�tavije.
18
00:01:43,159 --> 00:01:49,097
Isklju�ite svjetla i gle ...
veliki grad na nebu.
19
00:01:52,335 --> 00:01:56,872
- �to je to?
- Pa, ovo je Mlije�na staza.
20
00:01:56,906 --> 00:01:59,274
To je na�a galaksija.
21
00:01:59,309 --> 00:02:03,545
Pa, ako �elite, mo�ete zamisliti
galaksiju kao grad zvijezda.
22
00:02:08,184 --> 00:02:12,020
Na�e Sunce je samo jedna
od 200 milijardi zvijezda
23
00:02:12,055 --> 00:02:15,657
koje �ine ogromni kozmi�ki grad.
24
00:02:21,097 --> 00:02:25,734
Grad koji upravo po�imamo otkrivati
25
00:02:25,768 --> 00:02:28,704
Trenutno je stvarno prekrasno vrijeme
da budete astronom,
26
00:02:28,738 --> 00:02:30,706
osobito prilikom istra�ivanja
Mlije�ne staze.
27
00:02:30,740 --> 00:02:32,975
Prolazimo kroz revolucionarno
vrijeme
28
00:02:33,009 --> 00:02:37,980
U stvari mo�emo vas odvesti na mjesta
koja su uistinu prili�no neobi�na.
29
00:02:38,014 --> 00:02:41,350
Idemo na put.
30
00:02:43,720 --> 00:02:45,287
Provest �emo zemlju
31
00:02:45,321 --> 00:02:48,257
na put od
tisu�e svjetlosnih godina -
32
00:02:48,291 --> 00:02:52,227
preseliti je do dalekih susjeda
u galaksiji.
33
00:02:54,130 --> 00:02:57,332
Sa na�e nove adrese
nebo izgleda druga�ije ...
34
00:02:57,367 --> 00:02:59,635
Prepuno zapanjuju�e ljepote ...
35
00:02:59,669 --> 00:03:03,538
obasjano mno�tvom sjajnih sunaca ...
36
00:03:15,018 --> 00:03:20,255
... Otkrivaju�i mo� zvijezda
koje su �ivjele prije nekoliko milijardi godina.
37
00:03:22,859 --> 00:03:29,865
Ovdje �emo dobiti uvid u budu�nost,
kad na�e sunce prestane postojati.
38
00:03:32,535 --> 00:03:38,006
Ovo je putovanje na kojem �emo otkriti neke
od najve�ih misterija u svemiru:
39
00:03:39,609 --> 00:03:42,344
kako je ro�ena Mlije�na staza ,
40
00:03:42,378 --> 00:03:45,213
kako je pre�ivjela tako dugo
41
00:03:45,248 --> 00:03:48,150
i kako �e na kraju umrijeti.
42
00:04:00,963 --> 00:04:04,032
Ali prije nego �to krenemo na put,
43
00:04:04,067 --> 00:04:06,968
trebamo kartu
da se ne izgubimo.
44
00:04:09,005 --> 00:04:11,406
�to je posao nekih
astronoma
45
00:04:11,441 --> 00:04:15,510
kao �to su Robert Kirshner
i James Bullock.
46
00:04:21,551 --> 00:04:27,723
Prva prepreka je jednostavno otkriti kakvog
oblika je galaksija Mlije�ni Put.
47
00:04:29,192 --> 00:04:31,093
Svemirski teleskop Hubble
48
00:04:31,127 --> 00:04:36,798
daje astronomima mogu�nost da
vide milijarde drugih galaksija.
49
00:04:36,833 --> 00:04:38,934
Svaka je druk�ija.
50
00:04:38,968 --> 00:04:43,105
Ali ispada da postoji obrazac.
51
00:04:43,139 --> 00:04:46,408
Prilikom istra�ivanja
drugi galaksija u svemiru,
52
00:04:46,442 --> 00:04:50,946
Vidimo da postoje dvije
osnovne vrste galaksija.
53
00:04:50,980 --> 00:04:54,049
Prvi tip,
elipti�ne galaksije,
54
00:04:54,083 --> 00:04:58,787
koje izgledaju kao velike lopte zvijezda,
55
00:04:58,821 --> 00:05:01,523
i bez obzira na kut
gledanja,
56
00:05:01,557 --> 00:05:04,760
one uvijek izgledaju zaobljeno (elipti�no).
57
00:05:06,963 --> 00:05:13,135
Drugi glavni tip su
takozvane "spiralne galaksije"
58
00:05:13,169 --> 00:05:19,741
spiralne jer su njihove zvijezde sadr�ane u
spiralnim krakovima koji izlaze iz njihovih sredi�ta.
59
00:05:22,645 --> 00:05:28,116
Iz daljine, spiralna galaksija
izgleda kao nekakav frizbi.
60
00:05:30,620 --> 00:05:34,022
Klju� za pravilno
identificiranje Mlije�ne staze
61
00:05:34,056 --> 00:05:37,359
je zapisan preko na�eg no�nog neba.
62
00:05:43,299 --> 00:05:48,103
Mlije�na staza,
vjerujemo, da je spiralna galaksija.
63
00:05:48,137 --> 00:05:49,304
Dakle, ono �to doista vidimo,
64
00:05:49,338 --> 00:05:51,473
kada gledamo no�u na ovaj dio neba,
65
00:05:51,507 --> 00:05:53,475
vidimo zapravo na�e mjesto
u svemiru.
66
00:05:53,509 --> 00:05:57,512
Mi smo dio ogromnog diska zvijezda.
67
00:05:57,547 --> 00:06:01,416
Ali to je samo
iznutra gledano.
68
00:06:05,655 --> 00:06:09,558
Sada, naravno, ne mogu vam pokazati
sliku galaksije u svom svojem sjaju.
69
00:06:09,592 --> 00:06:13,995
Ne mo�emo letjeti iznad galaksije
uzeti sliku i pokazati vam je.
70
00:06:14,030 --> 00:06:16,164
Mi smo "zaglavljeni" u galakti�kom disku,
71
00:06:16,199 --> 00:06:18,300
ali, unato� svemu, mo�emo je uslikati
iz na�e perspektive.
72
00:06:18,334 --> 00:06:22,304
U stvari, ovo slika je slika
na�e galaksije, Mlije�nog puta,
73
00:06:22,338 --> 00:06:23,839
slikano sa Zemlje.
74
00:06:26,476 --> 00:06:28,810
To je jedana
od najdetaljnijih slika
75
00:06:28,845 --> 00:06:31,713
na�e galaksije ikada stvorena.
76
00:06:33,583 --> 00:06:36,651
Slika od 800 milijuna piksela
77
00:06:36,686 --> 00:06:40,789
sadr�ana u vi�e od tisu�u
pojedina�ni fotografija,
78
00:06:40,823 --> 00:06:44,426
preuzeti iz najtamnijih
mjesta na Zemlji.
79
00:06:47,630 --> 00:06:50,499
Fotografije su mukotrpno
spajane
80
00:06:50,533 --> 00:06:54,536
da bi dobili ovaj prekrasan pogled.
81
00:07:01,477 --> 00:07:06,815
No, kako god impresivna,
to je samo dio slike.
82
00:07:08,150 --> 00:07:09,417
To je ne�to kao pizza.
83
00:07:09,452 --> 00:07:11,953
A ako ste bili u pizzi,
ako ste bili feferon,
84
00:07:11,988 --> 00:07:16,491
Va� pogled ne bi bio vrlo jasan, vidjeli bi
dio onoga �to je u biti cijela pri�a.
85
00:07:16,526 --> 00:07:21,096
Na isti na�in, ne vidimo
cijeli opseg Mlije�ne staze.
86
00:07:21,130 --> 00:07:26,535
Ono �to astronomi stvarno trebaju
je pogled iz pti�je perspektive.
87
00:07:26,569 --> 00:07:27,936
Za to bi trebali
iza�i iz Mlije�ne staze
88
00:07:27,970 --> 00:07:30,338
da stvarno vidimo kako izgleda.
89
00:07:30,373 --> 00:07:32,140
Nemamo na�in da se to napravimo,
90
00:07:32,174 --> 00:07:36,444
ali mo�emo gledati druge galaksije
i vidjeti kako one izgledaju.
91
00:07:40,182 --> 00:07:44,953
Hubble-ove snimke obli�ni galaksija
snimljene u nevjerojatnim detaljima -
92
00:07:44,987 --> 00:07:48,290
kao Messier 74.
93
00:07:48,324 --> 00:07:51,626
Iako je udaljena vi�e od 30 milijuna
svjetlosnih godina,
94
00:07:51,661 --> 00:07:54,863
to je jedan od na�ih bli�ih susjeda.
95
00:07:58,568 --> 00:08:04,306
Messier 74 je
prekrasna spiralna galaksija.
96
00:08:04,340 --> 00:08:09,311
Njene velike, zvjezdane ruke odmotavaju se
iz sjajne jezgre.
97
00:08:13,382 --> 00:08:15,250
Ovo je primjer
galaksije
98
00:08:15,284 --> 00:08:18,787
Astronomi misle da izgleda
poput na�e galaksije, Mlije�ne staze.
99
00:08:18,821 --> 00:08:23,291
Ovo je prekrasna reprezentacija
na�eg zvjezdang grada.
100
00:08:23,326 --> 00:08:26,227
U sredi�njem dijelu
imamo centar grada.
101
00:08:26,262 --> 00:08:28,930
To je sredi�te,
ta svijetla to�ka u sredini,
102
00:08:28,965 --> 00:08:32,367
i iz tog sredi�ta vidimo,
spirale, spiralne ruke,
103
00:08:32,401 --> 00:08:36,438
ove lijepe spiralne strukture
smo vidjeli u ovoj galaksiji.
104
00:08:40,309 --> 00:08:44,079
Astronomi uspore�uju
Hubble-ove nevjerojatno detaljne slike
105
00:08:44,113 --> 00:08:46,247
drugih spiralnih galaksija
106
00:08:46,282 --> 00:08:48,617
s najboljim slikama
na�e galaksije
107
00:08:48,651 --> 00:08:52,454
uzetim sa Zemlje.
108
00:08:52,488 --> 00:08:55,457
Pomo�u satelita za mjerenje
udaljenost i gusto�e
109
00:08:55,491 --> 00:08:58,393
zvijezda u razli�itim smjerovima,
110
00:08:58,427 --> 00:09:04,332
astronomi otkrivaju prekrasnu mapu
na�eg grada zvijezda.
111
00:09:15,945 --> 00:09:18,847
U samom centru, svijetla sredi�nja regija,
112
00:09:18,881 --> 00:09:21,683
galakti�ka jezgra
113
00:09:21,717 --> 00:09:26,254
na�e galakti�ko sredi�te grada.
114
00:09:26,288 --> 00:09:31,826
Iz ovog centra dva veli�anstvenih spiralna kraka,
svijetle sjajem milijardi zvijezda,
115
00:09:31,861 --> 00:09:34,496
odmotavaju�i se prema van -
116
00:09:34,530 --> 00:09:37,065
Kentaurov �tit
117
00:09:37,099 --> 00:09:39,234
i Perzejeva ruka.
118
00:09:41,771 --> 00:09:45,240
Tu su i tri manje ruke.
119
00:09:55,284 --> 00:09:56,985
Od jednog do drugog kraja,
120
00:09:57,019 --> 00:10:03,925
na�a galaksija mjeri
nevjerojatnih 600.000 trilijuna milja.
121
00:10:08,164 --> 00:10:14,135
Svjetlosti je potrebno 100.000 godina
da prije�e na�u galaksiju.
122
00:10:14,170 --> 00:10:15,737
To je velika galaksija,
123
00:10:15,771 --> 00:10:18,540
prili�no je nevjerojatno,
ako zamislite,
124
00:10:18,574 --> 00:10:22,010
da razumijemo toliko mnogo
o ovom sustavu.
125
00:10:25,981 --> 00:10:30,819
Na�e Sunce i Sun�ev sustav
nalaze se ovdje -
126
00:10:30,853 --> 00:10:36,224
u mirnom susjedstvu
ugnije��eno izme�u dva spiralnih krakova.
127
00:10:37,326 --> 00:10:41,496
To je na�a galakti�ka ku�na adresa
to znamo jako dobro.
128
00:10:43,365 --> 00:10:48,069
No, na�e okolno susjedstvo
je znatno druga�ije.
129
00:10:50,306 --> 00:10:54,943
Kao i u svakom velikom gradu, tu postoje
dinami�ne industrijske zone ...
130
00:10:54,977 --> 00:10:57,779
gdje toplina i tlak
stvaraju nove zvijezde
131
00:10:57,813 --> 00:11:01,783
dok druge umiru
u nasilnim eksplozijama.
132
00:11:05,187 --> 00:11:08,590
Sredi�te, u samom srcu
u galaksije,
133
00:11:08,624 --> 00:11:13,128
zvijezde se guraju za mjesto,
i bivaju vu�ene tajanstvenom silom.
134
00:11:18,367 --> 00:11:22,504
Na�a galaksija je imala �udne
susjede kroz povijest
135
00:11:22,538 --> 00:11:27,408
kako ispri�ati pri�u o tome kako
je nastao na� zvijezdani grad.
136
00:11:30,646 --> 00:11:36,251
Sada idemo u jedno od najspektakularnijih
mjesta u Mlije�noj stazi -
137
00:11:38,721 --> 00:11:41,122
mjesto koje dr�i tajnu
138
00:11:41,157 --> 00:11:45,059
o tome kako je nastalo
139
00:11:45,094 --> 00:11:48,630
200 milijardi
zvijezda u na�oj galaksiji
140
00:11:48,664 --> 00:11:51,900
ne tako daleko.
141
00:11:56,505 --> 00:11:59,374
Idemo na put i napu�tamo dom.
142
00:11:59,408 --> 00:12:02,310
Vodimo na� planet na putovanje.
143
00:12:02,344 --> 00:12:03,778
Destinacija?
144
00:12:03,813 --> 00:12:06,714
Mjesto gdje se ra�aju zvijezde.
145
00:12:06,749 --> 00:12:11,452
Mo�da izgleda blizu, ali �ak i
putuju�i brzinom svjetlosti -
146
00:12:11,487 --> 00:12:14,789
300,000 km u sekundi -
147
00:12:14,824 --> 00:12:20,428
Vo�nja traje 1500 godina.
148
00:12:23,866 --> 00:12:28,770
Sti�emo do ogromnog sjajnog oblaka
plina i pra�ine:
149
00:12:28,804 --> 00:12:31,606
Velika Maglica Orion.
150
00:12:34,543 --> 00:12:39,280
Prekrasne nove boje
ispunjavaju na�e no�no nebo.
151
00:12:44,220 --> 00:12:47,889
Ali ovaj oblak nije
samo umjetni�ko djelo.
152
00:12:47,923 --> 00:12:53,428
On sadr�i klju� kako je na�e sunce,
i svaka druga zvijezda u galaksiji,
153
00:12:53,462 --> 00:12:55,430
postala ono �to je.
154
00:12:59,101 --> 00:13:04,505
Mlije�ni put sadr�i
milijarde zvijezda u svakom smjeru.
155
00:13:06,508 --> 00:13:08,243
Sa Zemlje golim okom
156
00:13:08,277 --> 00:13:13,882
vidimo velike, tamne,
naizgled bez zvijezda zakrpe.
157
00:13:18,554 --> 00:13:20,655
Za astronoma James Bullock,
158
00:13:20,689 --> 00:13:25,460
u tim podru�jima, postoji vi�e
toga nego se �ini.
159
00:13:26,695 --> 00:13:28,963
Mo�da najljep�i
dio ove slike
160
00:13:28,998 --> 00:13:31,499
je da imamo ovaj kontrast
od tamnih i svijetlih podru�ja
161
00:13:31,533 --> 00:13:35,470
koja prolaze kroz ravninu
diska.
162
00:13:35,504 --> 00:13:38,006
�to je to zapravo, to je pra�ina.
163
00:13:38,040 --> 00:13:39,574
Postoje oblaci pra�ine
164
00:13:39,608 --> 00:13:42,577
koji bacaju sjenu
sa stra�nje strane zvijezda,
165
00:13:42,611 --> 00:13:45,179
i zvijezde se poku�avaju
probiti svojom svjetlosti disk,
166
00:13:45,214 --> 00:13:47,615
ali oblaci pra�ine
blokiraju svjetlo,
167
00:13:47,650 --> 00:13:50,418
poput oblaka na Zemlji
koji blokiraju Sunce.
168
00:13:54,256 --> 00:13:57,692
Ovi ogromni oblaci
kozmi�kog plina i pra�ine
169
00:13:57,726 --> 00:14:02,130
se prote�u tisu�ama svjetlosnih godina
diljem Mlije�ne staze.
170
00:14:05,334 --> 00:14:10,972
Hubble ih pronalazi
u ve�ini spiralnih galaksija.
171
00:14:11,006 --> 00:14:17,612
Tamna, sablasna podru�ja,
utkan u spiralne krakove -
172
00:14:17,646 --> 00:14:21,482
koja se �ire po cijelom disku.
173
00:14:27,122 --> 00:14:31,592
No, postoji ne�to �udno
u ovom plinu i pra�ini.
174
00:14:31,627 --> 00:14:35,029
Ponekad se zasvijetli.
175
00:14:37,599 --> 00:14:42,170
Ovi svijetle�i oblaci
su nazvani Maglice.
176
00:14:44,373 --> 00:14:50,044
Svaka je jedinstvena ...
i zapanjuju�e lijepa.
177
00:14:53,949 --> 00:15:02,190
Eagle Nebula, s visokim stupovima
do �etiri svjetlosne godine u veli�ini,
178
00:15:02,224 --> 00:15:07,395
i Carina Nebula,
sa svojim prepoznatljivim zelenim sjajem.
179
00:15:12,201 --> 00:15:17,438
Te jarke boje otkrivaju
od �ega su Maglice zapravo izra�ene.
180
00:15:19,241 --> 00:15:21,609
Tako, na primjer,
ako postoji kisik,
181
00:15:21,643 --> 00:15:23,177
ste dobili zeleni sjaj.
182
00:15:23,212 --> 00:15:25,980
Ako je vodik plin,
dobili ste crveni sjaj.
183
00:15:26,015 --> 00:15:29,684
Dakle, analiziraje svjetlosti izmaglice
Ispada da je biti vrlo pou�no.
184
00:15:29,718 --> 00:15:33,054
To nam govori �to je tamo, to nam govori
kakvi su fizi�ki uvjeti,
185
00:15:33,088 --> 00:15:35,123
mo�emo saznati gusto�u,
kako je vru�e
186
00:15:35,157 --> 00:15:38,126
i od �ega se sastoji.
187
00:15:38,160 --> 00:15:40,895
Mo�emo saznati puno
o susjedstvu
188
00:15:40,929 --> 00:15:47,668
gledanjem tih dokaza koji dolaze
izravno iz sjajnog plina.
189
00:15:47,703 --> 00:15:50,905
Plinovi sjaje na temperaturama
od tisu�e stupnjeva,
190
00:15:50,939 --> 00:15:57,178
zagrijavani od tajanstvenog izvora
skrivenog duboko unutar Maglice.
191
00:15:57,212 --> 00:16:03,951
Shvatiti �to je izvor,
moramo zaviriti duboko unutra.
192
00:16:03,986 --> 00:16:06,654
Ali, naravno,
plina i pra�ine su nam na putu.
193
00:16:06,688 --> 00:16:09,190
Dakle, to nije tako lako.
194
00:16:09,224 --> 00:16:12,860
To je vrlo tajanstven dio
u galaksiji.
195
00:16:12,895 --> 00:16:17,098
To je mjesto koje moramo posmatrati
pomo�u specijalne trikove.
196
00:16:17,132 --> 00:16:20,468
I Kimberly Weaver
je astrofizi�ar
197
00:16:20,502 --> 00:16:24,238
koji je izvukao nekoliko trikova
iz svoga rukava.
198
00:16:24,273 --> 00:16:27,108
Imam
stvarno dobar na�in da vam pokaza�em ovo.
199
00:16:27,142 --> 00:16:30,378
Ovo je vre�ica kroz koju se ne mo�e vidjeti
sa golima okom.
200
00:16:30,412 --> 00:16:33,147
Tako i obi�ni teleskop koji
gleda u opti�ki vidljivom svpektru
201
00:16:33,182 --> 00:16:35,116
nemo�e vidjeti kroz to.
202
00:16:35,150 --> 00:16:39,153
Gledaju�i infracrveno svjetlo, teleskop
mo�e vidjeti kroz nju.
203
00:16:39,188 --> 00:16:40,588
Infracrvena kamera,
204
00:16:40,622 --> 00:16:44,358
ako stavim svoju ruku unutra,
mo�ete vidjeti ruku.
205
00:16:44,393 --> 00:16:47,161
Prome�koljit �u prste
da vam poka�em.
206
00:16:47,196 --> 00:16:50,998
Ali vi vidite toplinu
iz moje ruke unutar vre�ice,
207
00:16:51,033 --> 00:16:55,970
i to je isto kao zvijezda koja je
skrivena unutar oblaka plina i pra�ine,
208
00:16:56,004 --> 00:17:00,675
dakle astronomi mogu otkriti zvijezde
pomo�u infracrvenog teleskopa.
209
00:17:03,679 --> 00:17:08,049
To je slika maglice Orion
u vidljivom svjetlu.
210
00:17:08,083 --> 00:17:10,518
Mo�emo vidjeti da plina ima posvuda
211
00:17:10,552 --> 00:17:14,388
nalazi se ispred onoga �to znamo
su zvijezde u pozadini,
212
00:17:14,423 --> 00:17:19,427
ali mi �elimo pogledati izmaglicu iznutra
i vidjeti zvijezde.
213
00:17:19,461 --> 00:17:21,696
U infracrvenom svjetlu, na ovoj slici,
214
00:17:21,730 --> 00:17:26,534
sada mo�emo izabrati zvijezde
unutar maglice,
215
00:17:26,568 --> 00:17:31,005
i mo�emo vidjeti pra�njava kukuljica
oko zvijezda.
216
00:17:31,039 --> 00:17:36,944
No, znanstvenicima je jo� uvijek potreban
na�in da "svuku" preostalu pra�inu.
217
00:17:39,948 --> 00:17:42,416
Kako �emo se rije�iti
sve ove sumaglice i magle?
218
00:17:42,451 --> 00:17:45,086
Na�in za to je
da napravimo sliku X-zraka.
219
00:17:45,120 --> 00:17:47,855
Sada kada napravimo tranziciju
u sliku sa X-zrakama,
220
00:17:47,890 --> 00:17:50,158
mo�ete vidjeti samo
zvijezde,
221
00:17:50,192 --> 00:17:53,427
Te X-zrake koje dolaze
od povr�ine zvijezde,
222
00:17:53,462 --> 00:17:56,531
a sada ih mo�emo prou�avati
vrlo detaljno.
223
00:17:59,568 --> 00:18:02,436
Analiziraju�i svjetlo
od tih zvijezda,
224
00:18:02,471 --> 00:18:06,507
astronomi su do�li
zapanjuju�eg otkri�a.
225
00:18:09,311 --> 00:18:15,917
Skrivene unutar maglice Orion su neke
od najmla�ih zvijezda ikada na�ene -
226
00:18:15,951 --> 00:18:19,887
zvijezde stare samo nekoliko
stotina tisu�a godina -
227
00:18:19,922 --> 00:18:24,091
mlado srce
u �ivoj galaksiji.
228
00:18:24,126 --> 00:18:27,295
I to ne samo Maglica Orion.
229
00:18:29,231 --> 00:18:35,636
Izmaglice su vrti�i za zvijezde
u svakom spiralnom kraku galaksije.
230
00:18:38,140 --> 00:18:41,275
Ove regije
su rasadnici za nove zvijezde.
231
00:18:41,310 --> 00:18:43,177
Tu su mlade zvijezde
na ovim prostorima
232
00:18:43,212 --> 00:18:45,947
koje zagrijavaju plinovite oblake
koji ih okru�uju
233
00:18:45,981 --> 00:18:49,584
i zato oni dobijaju
ru�i�asti sjaj.
234
00:18:49,618 --> 00:18:52,320
Zvijezde su izra�eni od plina, u osnovi,
235
00:18:52,354 --> 00:18:54,255
a na�a galaksija ima plina.
236
00:18:54,289 --> 00:18:56,324
U stvari, na�a galaksija, zamislite je
237
00:18:56,358 --> 00:18:58,426
kao da ima atmosferu od
plina i pra�ine
238
00:18:58,460 --> 00:19:00,895
koji okru�uje sve zvijezde
koje vidimo na disku,
239
00:19:00,929 --> 00:19:04,999
i od tog plina
ra�aju se nove zvijezde.
240
00:19:05,033 --> 00:19:09,470
Promatraju�i Maglice
u razli�itim fazama svog razvoja,
241
00:19:09,504 --> 00:19:15,643
Pri�a o ra�anju zvijezde
po�inje se pisati.
242
00:19:15,677 --> 00:19:22,350
Sve po�inje u hladnom, tamnom oblaku
od pra�ine i plina vodika,
243
00:19:22,384 --> 00:19:26,821
gdje gravitacijske sile
pokre�u svoju igru.
244
00:19:26,855 --> 00:19:31,459
Oblak se �eli raspr�iti,
poput dima u zraku,
245
00:19:31,493 --> 00:19:35,563
ali gravitacija to
ne dozvoljava.
246
00:19:35,597 --> 00:19:36,931
Plin i �elje gravitacije su u
nekoj vrsti ravnote�e
247
00:19:36,965 --> 00:19:42,570
Ali gravitacija dobija bitku
248
00:19:42,604 --> 00:19:46,974
Materija se uru�ava u
obliku diska,
249
00:19:47,009 --> 00:19:51,712
to je po�etak
ra�anja zvijezde.
250
00:19:51,747 --> 00:19:54,181
Kao gravitacija privla�i
sve vi�e i vi�e plina
251
00:19:54,216 --> 00:19:56,817
prema sredi�tu diska,
252
00:19:56,852 --> 00:20:02,223
plin postaje gu��i i gu��i
i topliji i topliji ....
253
00:20:05,794 --> 00:20:09,864
... Dok se kona�no,
na 18 milijuna stupnjeva,
254
00:20:09,898 --> 00:20:14,001
ne dogodi �udesna
transformacija
255
00:20:14,036 --> 00:20:18,172
Atomi vodika prilikom fuzije p�imaju
formirati helij -
256
00:20:18,206 --> 00:20:24,045
i eksplozijom nuklearne energije,
zvijezda po�inje da se sjaji.
257
00:20:24,079 --> 00:20:29,083
Zvijezda na kraju u svom sredi�tu
ima nuklearni reaktor.
258
00:20:29,117 --> 00:20:31,319
A kad se to dogodi, zvijezde
se zagrijavaju,
259
00:20:31,353 --> 00:20:34,221
te otpuhivaju okolni
materijal
260
00:20:34,256 --> 00:20:38,659
�iste svoje sudsjedstvo.
261
00:20:38,694 --> 00:20:41,796
Tijekom sljede�ih
nekoliko milijuna godina,
262
00:20:41,830 --> 00:20:48,102
vjetrovi otpuhuju okolni plin
u spektakularnom spiralnom uzoraku.
263
00:20:51,506 --> 00:20:55,042
Vjetrovi raznose plin,
otpuhuju pra�inu
264
00:20:55,077 --> 00:20:57,111
i to nam omogu�ava uvidi
u prekrasne nove vidike,
265
00:20:57,145 --> 00:20:59,146
i mjesto gdje je zvijezda
je ro�en.
266
00:21:20,902 --> 00:21:23,471
Ljudski �ivot
je prekratak
267
00:21:23,505 --> 00:21:28,175
da bi svjedo�io o �udesnom ro�enju
zvijezda u spiralnim krakovima.
268
00:21:28,210 --> 00:21:34,648
No, ako ubrzamo milion godina
u samo nekoliko sekundi,
269
00:21:34,683 --> 00:21:38,219
mo�emo vidjeti ra�anje jedne
zvijezde za drugom.
270
00:21:45,727 --> 00:21:50,765
Tu i tamo vidimo
zasljepljuju�e bljeskove svjetla,
271
00:21:50,799 --> 00:21:55,336
koji dolaze iz najnasilnijih
i najopasniji podru�ja
272
00:21:55,370 --> 00:21:59,440
u cijeloj galaksi Mlije�ni put.
273
00:21:59,474 --> 00:22:03,544
Tu se zvijezde ne ra�aju ...
274
00:22:03,578 --> 00:22:05,312
one umiru.
275
00:22:18,093 --> 00:22:19,927
Vodimo sad Zemlju
276
00:22:19,961 --> 00:22:22,196
iz poznatog susjedstva,
na�eg sunca
277
00:22:22,230 --> 00:22:25,332
i idemo posjetiti �udesa
Perzejeve ruke,
278
00:22:25,367 --> 00:22:30,037
gotovo 6.500 svjetlosnih godina daleko.
279
00:22:30,739 --> 00:22:36,477
Ovdje �e nas do�ekati jedan od
najljep�i galakti�ki prizora -
280
00:22:36,511 --> 00:22:40,581
Rakova maglica.
281
00:22:40,615 --> 00:22:48,222
Iako je od plina i pra�ine, ova
maglica jo� nije stvorila zvijezde ...
282
00:22:51,593 --> 00:22:53,527
Ali za Alex Filippenko,
283
00:22:53,562 --> 00:22:58,165
ovo podru�je predstavlja
industrijsku zonu na�e galaksije,
284
00:22:58,200 --> 00:23:03,337
Na ovakvim mjestima su davno nastali
gradivi blokovi od kojih je sa�injena zemlja.
285
00:23:03,371 --> 00:23:07,608
Pogledajte ovo
rastaljeno �eljezo. Sveti Bo�e!
286
00:23:07,642 --> 00:23:10,377
Rakova maglica je fascinantan objekt.
287
00:23:10,412 --> 00:23:13,881
Ovdje Vidimo plin koji se
ubrzano �iri.
288
00:23:15,884 --> 00:23:20,321
Maglica mo�da izgleda stati�no,
ali plinovi su ubrzavaju iz njegovog sredi�ta
289
00:23:20,355 --> 00:23:26,126
na vi�e od tri milijuna milja na sat,
290
00:23:26,161 --> 00:23:32,466
Zamislite fenomenalno
mo�an i nasilni doga�aj u pro�losti.
291
00:23:37,072 --> 00:23:39,773
Prou�avali smo plinove
iz Rakove Maglice,
292
00:23:39,808 --> 00:23:41,876
koji se �ire prema van,
293
00:23:41,910 --> 00:23:45,679
te smo ekstrapolirali �irenje
natrag kroz vrijeme,
294
00:23:45,714 --> 00:23:48,282
saznajemo da su svi plinova
bili na zajedni�kom mjestu
295
00:23:48,316 --> 00:23:51,418
otprilike prije tisu�u godina.
296
00:23:55,090 --> 00:23:58,092
Davno, na Zemlji,
prije, tisu�u godina,
297
00:23:58,126 --> 00:24:02,129
rane civilizacije su
promatrale nebo.
298
00:24:02,163 --> 00:24:10,538
U 1054, kineski rukopisi opisuju
iznenadnu pojavu sjajne nove zvijezde.
299
00:24:10,572 --> 00:24:17,945
Sjajnije od bilo koje druge zvijezde,
tako je bila vidljiva tijekom dana.
300
00:24:17,979 --> 00:24:22,182
Ali zvijezda misteriozno nestaje.
301
00:24:24,853 --> 00:24:30,124
Danas se Crab Nebula nalazi
na istom dijelu neba
302
00:24:30,158 --> 00:24:33,794
gdje su kineski osmatra�i
zapazili svoju sjajnu zvijezdu.
303
00:24:36,064 --> 00:24:40,534
Oni su bili svjedoci
ra�anja Rakove Maglice.
304
00:24:42,971 --> 00:24:44,538
Crab Nebula (Rakova Maglica)
je nastala
305
00:24:44,573 --> 00:24:49,910
nakon kolosalne titanske eksplozije
zvijezde na kraju svog �ivota.
306
00:24:49,945 --> 00:24:52,112
Mi vidimo ostatak supernove.
307
00:24:54,649 --> 00:24:57,117
Spiralni krakovi
na�eg Mlije�nog puta
308
00:24:57,152 --> 00:25:01,722
su puni tih
�areni ostaka.
309
00:25:01,756 --> 00:25:05,659
Spomenici zvijezda
koje su nasilno umrle
310
00:25:05,694 --> 00:25:10,464
u kataklizmi�kim eksplozijama
zvanim supernove.
311
00:25:13,568 --> 00:25:18,606
Da bi rije�ili zagonetku, astronomi
moraju prona�i sljede�u �rtvu -
312
00:25:18,640 --> 00:25:22,543
masivnu zvijezdu na rubu smrti.
313
00:25:24,613 --> 00:25:26,647
Astronomi
su poput detektiva.
314
00:25:26,681 --> 00:25:29,583
Moramo shvatiti
�to se doga�a u svemiru
315
00:25:29,618 --> 00:25:32,886
ponekad na temelju
minimalani broja tragova,
316
00:25:32,921 --> 00:25:38,058
u ve�ini slu�ajeva astronomima,
Tragovi dolaze samo u vidu svjetla.
317
00:25:40,028 --> 00:25:43,631
Andy Howell zna da je
lov na svjetlo od supernove
318
00:25:43,665 --> 00:25:46,634
sve pitanje timing-a.
319
00:25:48,136 --> 00:25:51,305
Supernove se dogode otprilike
jednom u 70 godina
320
00:25:51,339 --> 00:25:52,706
u galakti�kom prosjeku,
321
00:25:52,741 --> 00:25:55,075
jednom za trajanja ljudskog vijeka.
322
00:25:55,110 --> 00:25:58,379
Dakle, male su �anse da jednu
vidite u va�em �ivotu.
323
00:25:58,413 --> 00:26:01,415
Zapravo posljednja u na�oj galaksiji
koju je netko vidio dogodila se
324
00:26:01,449 --> 00:26:03,550
prije nekih 400 godina.
325
00:26:03,585 --> 00:26:05,753
Dakle, to je predugo,
326
00:26:05,787 --> 00:26:08,522
znate, ja prou�avam supernove
i od toga �ivim.
327
00:26:08,556 --> 00:26:13,927
Ne mogu to raditi, ako �u samo �ekati
na tu jedanu supernovu u na�oj galaksiji.
328
00:26:13,962 --> 00:26:16,864
Na, sre�u,
za Howell-a i Filippenko-a,
329
00:26:16,898 --> 00:26:19,767
ne postoji samo jedna galaksija.
330
00:26:22,037 --> 00:26:26,774
Dakle, �to radimo, gledamo druge
udaljene galaksije.
331
00:26:26,808 --> 00:26:29,209
Postoji milijardu
galaksija vani,
332
00:26:29,244 --> 00:26:33,580
te posmatramo supernove
u tim galaksijama.
333
00:26:33,615 --> 00:26:38,686
Uzmite 70 galaksija, u prosjeku
�ete na�i jednu supernovu na godinu.
334
00:26:38,720 --> 00:26:42,623
Ako pogledate 700 galaksija, prona�i
�ete ih deset na godinu, i tako dalje.
335
00:26:42,657 --> 00:26:44,158
Tu je snaga u brojkama.
336
00:26:44,192 --> 00:26:50,664
Ako gledamo na tisu�e galaksija,
mo�emo pobolj�ati na�e izglede strahovito.
337
00:26:50,699 --> 00:26:52,599
To je supernova
338
00:26:52,634 --> 00:26:56,737
koju su Filippenko i njegovi kolege
bili dovoljno sretni da je uhvate -
339
00:26:56,771 --> 00:27:04,812
eksploziju zvijezde udaljenu od nas
55 milijuna svjetlosnih godina.
340
00:27:04,846 --> 00:27:08,849
Zvijezda je nakratko
sjajnija od cijele galaksije
341
00:27:08,883 --> 00:27:15,022
svjetlo od milijardu sunaca
sa�eto u jednoj umiru�oj zvijezdi.
342
00:27:16,958 --> 00:27:18,726
Svjetlosti supernove je potrebno
343
00:27:18,760 --> 00:27:21,595
milijun, ili �ak
milijarde godina da do�e do nas
344
00:27:21,629 --> 00:27:24,264
ako je milijun ili milijarde
svjetlosnih godina daleko.
345
00:27:24,299 --> 00:27:26,400
Ali one sjaje otprilike
mjesec dana,
346
00:27:26,434 --> 00:27:29,670
tako da imamo mali manevarski prostor
za prou�avanje takvi stvari
347
00:27:29,704 --> 00:27:32,306
prije nego svjetlo nestane zauvijek.
348
00:27:32,340 --> 00:27:35,109
U radionici,
Howell i njegov tim
349
00:27:35,143 --> 00:27:38,545
su zauzeti pripremom
svojih teleskopa.
350
00:27:39,614 --> 00:27:42,449
- Jako dobro.
- To je to�no.
351
00:27:42,484 --> 00:27:44,785
Radimo
mre�u teleskopa
352
00:27:44,819 --> 00:27:47,554
tako da mo�emo prou�avati supernove
u ve�em broju,
353
00:27:47,589 --> 00:27:51,125
detaljnije, nego da smo
ikad prije bili u mogu�nosti.
354
00:27:53,361 --> 00:27:55,362
Dopustite mi da vam poka�em teleskope
koje izgra�ujemo.
355
00:27:55,396 --> 00:27:57,831
Ovo 0,4 metar-ski teleskopi
356
00:27:57,866 --> 00:27:59,733
a tu ih je �etiri,
357
00:27:59,768 --> 00:28:03,237
radimo ih,
20 ukupno,
358
00:28:03,271 --> 00:28:05,072
i postavit �emo ih
diljem svijeta.
359
00:28:05,106 --> 00:28:07,841
Dakle, neki od ovih prvi
�e i�i u �ile,
360
00:28:07,876 --> 00:28:10,577
neke ve� imamo na Havajima.
361
00:28:10,612 --> 00:28:12,379
Da vam poka�em jedan od
ve�ih teleskopa
362
00:28:12,413 --> 00:28:14,314
kojeg ovdje radimo.
363
00:28:14,349 --> 00:28:16,550
Ovdje imamo
jedan-metar-ski teleskop.
364
00:28:16,584 --> 00:28:18,385
Radimo ih oko petnaest godina.
365
00:28:18,419 --> 00:28:21,121
Zrcalo jo� nije ovdje, ali to
je mjesto gdje �e i�i.
366
00:28:21,156 --> 00:28:24,091
Ono �e reflektirati svjetlo koje
�emo prikupiti od supernove.
367
00:28:24,125 --> 00:28:26,326
Moramo biti u mogu�nosti zaokrenuti
teleskop bilo gdje na nebu,
368
00:28:26,361 --> 00:28:29,663
kao �to vidite teleskop se
mo�e okretati oko osi,
369
00:28:29,697 --> 00:28:31,965
a i ovaj C prsten se pomi�e.
370
00:28:35,069 --> 00:28:36,870
Velika stvar u ovoj
vrsti promatranja neba
371
00:28:36,905 --> 00:28:38,939
je da je ono potpuno robotsko,
372
00:28:38,973 --> 00:28:41,241
ja mogu sjediti ovdje
u Santa Barbari
373
00:28:41,276 --> 00:28:44,645
piti pivo i jesti pizzu
a teleskopi rade svoj posao.
374
00:28:44,679 --> 00:28:49,983
Sva nova otkri�a o supernovama
dolaze iz razli�itih mjesta u svemiru.
375
00:28:50,018 --> 00:28:52,986
Nakon �to ste uhvatili
svjetlo od umiru�e zvijezde,
376
00:28:53,021 --> 00:28:55,455
zapo�inje detektivski posao.
377
00:28:57,258 --> 00:29:00,828
Mi prikupljamo tu svjetlost
i detaljno je analiziramo
378
00:29:00,862 --> 00:29:03,330
kako bi utvrdili
�to se doga�a,
379
00:29:03,364 --> 00:29:05,566
Koji je kemijski sastav
zvijezde,
380
00:29:05,600 --> 00:29:07,768
kakav je tlak unutra,
kakva je temperatura,
381
00:29:07,802 --> 00:29:10,337
kakva nuklearna reakcija
je u tijeku,
382
00:29:10,371 --> 00:29:12,339
kako �e zvijezda eksplodirati.
383
00:29:12,373 --> 00:29:17,477
Sve ove stvari saznajemo
kroz analizu svjetlosti.
384
00:29:20,181 --> 00:29:24,384
Astronomi zaklju�uju
da samo zvijezde s ogromnom masom
385
00:29:24,419 --> 00:29:26,520
umiru s praskom.
386
00:29:29,123 --> 00:29:32,826
Masivna zvijezda ima
vrlo zanimljiv i nasilan �ivot.
387
00:29:32,861 --> 00:29:36,396
U po�etku se spaja vodik te
formira helij,
388
00:29:36,431 --> 00:29:37,731
uz proizvodnju energije.
389
00:29:37,765 --> 00:29:39,967
Tako zvijezda sjaji.
390
00:29:40,001 --> 00:29:42,870
Nakon toga "pepeo" te reakcije,
helij,
391
00:29:42,904 --> 00:29:45,439
zapo�ima fuziju te formira
ugljik i kisik,
392
00:29:45,473 --> 00:29:47,474
osloba�aju�i jo� vi�e energije.
393
00:29:47,508 --> 00:29:51,078
Zatim ugljik i kisik
fuzijom stvaraju jo� te�e elemenate,
394
00:29:51,112 --> 00:29:54,681
magnezij i natrij i neon
i sli�ne stvari,
395
00:29:54,716 --> 00:29:58,886
a zatim silicij i sumpor,
i na kraju �eljeza.
396
00:29:58,920 --> 00:30:04,324
Kada po�ne stvarati �eljezo,
div, zvijezda je osu�ena na propast.
397
00:30:06,828 --> 00:30:10,764
U sredi�tu zvijezde po�ne se
odvijati �estoka bitka:
398
00:30:10,798 --> 00:30:15,035
stvorena energija nastoji sve
izgurati van,
399
00:30:15,069 --> 00:30:18,672
dok gravitacija �eli
sve uru�iti prema unutra.
400
00:30:20,742 --> 00:30:27,080
Borba se nastavlja kako zvijezda
stvara te�e i te�e elemente -
401
00:30:27,115 --> 00:30:31,685
proizvode�i energiju, da
sprije�i totalni kolaps.
402
00:30:34,989 --> 00:30:40,260
Ali kada se po�ne formirati �eljezo,
bitka je izgubljena.
403
00:30:44,532 --> 00:30:47,734
Fusija �eljezne jezgre
u te�e elemente
404
00:30:47,769 --> 00:30:51,104
ne osloba�a energiju,
ve� je upija .
405
00:30:51,139 --> 00:30:53,440
Tako da �eljezna jezgra raste,
406
00:30:53,474 --> 00:30:57,444
ali na kraju jezgra postaje
tako masivana da gravitacija pobje�uje.
407
00:30:57,478 --> 00:30:59,746
�eljezna jezgra se uru�ava.
408
00:30:59,781 --> 00:31:03,450
U manje od jedne sekunde
vanjski slojevi se uru�avaju ka unutra�njosti,
409
00:31:03,484 --> 00:31:07,254
zatim odbijaju i bivaju odba�eni
u parampar�ad.
410
00:31:27,508 --> 00:31:34,014
Ali, iz ove smrti
dolazi novi �ivot.
411
00:31:53,234 --> 00:31:54,901
Mi smo ovdje u ljevaonici,
412
00:31:54,936 --> 00:31:59,773
gdje rastaljeno �eljezo
dobijamo od starih strojeva,
413
00:31:59,807 --> 00:32:03,276
i ono �e poslu�iti u izraditi dijelova
za nove strojeve iz tog �eljeza.
414
00:32:03,311 --> 00:32:05,178
Dakle, recikliramo ga.
415
00:32:05,213 --> 00:32:09,282
Ali sve to �eljezo je nastalo
i izba�eno u svemir
416
00:32:09,317 --> 00:32:13,987
gigantskom eksplozijom
supernove.
417
00:32:15,723 --> 00:32:19,793
Te eksplozija stvorila je �eljezo,
te ga izbacila u svemir,
418
00:32:19,827 --> 00:32:23,797
koje je zatim zavr�ilo
u planetarnim sustavima kao �to je na�.
419
00:32:23,831 --> 00:32:30,504
Ali na kraju atomi �eljeza su
stvoreni u eksploziji zvijezde.
420
00:32:30,538 --> 00:32:36,710
Supernove su
Industrijske zone u na�em zvijezdanom gradu -
421
00:32:36,744 --> 00:32:41,081
kozmi�ke Ljevaonice
koje stvaraju nove elemente.
422
00:32:44,452 --> 00:32:46,653
U katastrofalnim eksplozijama
423
00:32:46,687 --> 00:32:50,390
te�ki elementi bivaju razbacani
po na�oj galaksiji,
424
00:32:50,425 --> 00:32:54,261
oboga�uju�i je tijekom milijardi godina.
425
00:32:54,295 --> 00:32:57,164
Dakle, da nije bilo eksplozija
zvijezda
426
00:32:57,198 --> 00:33:01,401
u industrijskim zonama
na�eg Mlije�nog puta,
427
00:33:01,436 --> 00:33:05,405
onda mi ne bi imali
Industrijske zone ovdje na Zemlji.
428
00:33:05,440 --> 00:33:06,807
Sve je povezano.
429
00:33:06,841 --> 00:33:10,610
Svi smo povezani s kozmosom.
430
00:33:10,645 --> 00:33:13,747
Na�i �ivoti danas
mogu�i su samo
431
00:33:13,781 --> 00:33:18,652
zbog doga�aja koji su se dogodili
prije tisu�e milijuna godina
432
00:33:18,686 --> 00:33:22,289
u srcima supernova.
433
00:33:28,529 --> 00:33:33,266
To je fascinantno, kad shvatimo
da su te�ki elementi u na�im tijelima,
434
00:33:33,301 --> 00:33:36,770
ugljik u na�im stanicama,
kalcij u na�im kostima,
435
00:33:36,804 --> 00:33:40,974
kisik koji udi�emo,
�eljezo u na�im crvenim krvnim stanicama,
436
00:33:41,008 --> 00:33:44,478
svi ti te�ki elemenati
sintetizirani su,
437
00:33:44,512 --> 00:33:47,948
tijekom
nuklearni reakcija u zvijezdama
438
00:33:47,982 --> 00:33:52,519
koji su zatim izba�eni u svemir
eksplozijom supernove.
439
00:33:56,824 --> 00:34:03,096
Ali samo je nekolicina zvijezda
dovoljno masivna da umre kao supernova.
440
00:34:03,131 --> 00:34:09,369
Ve�ina zvijezda, poput na�eg sunca,
umrijet �e nje�nijom smrti.
441
00:34:09,403 --> 00:34:13,106
Ve�ina zvijezda ne umire
uz kataklizmi�ke eksplozije.
442
00:34:13,141 --> 00:34:15,976
Na�e Sunce, primjerice,
tipi�na zvijezda,
443
00:34:16,010 --> 00:34:18,678
�e umrijeti "cmizdre�i",
bez eksplozije.
444
00:34:23,584 --> 00:34:26,753
Smrt dolazi
kad gravitacijska sila
445
00:34:26,787 --> 00:34:32,192
naposljetku prevlada snagu nuklearne
energije koja je odr�avala ravnote�u.
446
00:34:35,429 --> 00:34:41,401
Kada se to dogodi, svaka zvijezda,
�ak i na�e sunce �e umrijeti.
447
00:34:43,704 --> 00:34:45,872
Za otprilike
�etiri do pet milijardi godina
448
00:34:45,907 --> 00:34:50,177
sunce �e narasti u mnogo ve�u zvijezdu,
zvijezdu zvanu crveni div,
449
00:34:50,211 --> 00:34:52,579
vanjski atmosferski plinovi
450
00:34:52,613 --> 00:34:56,449
bit �e tako labavo povezani
sa suncem u to vrijeme
451
00:34:56,484 --> 00:35:02,088
tako da �e plinovi �e biti "nje�no" otpuhani,
tako re�i u slojevima.
452
00:35:04,125 --> 00:35:08,161
Ti kozmi�ki slojevi-otisci
ostaju iza umiru�e zvijezde
453
00:35:08,196 --> 00:35:14,534
a ti slojevi u spiralnim krakovima
pedstavljaju leglo slojeva elemenata.
454
00:35:15,903 --> 00:35:19,206
Neki slojevi su od kisika
a neki slojevi su od silicija
455
00:35:19,240 --> 00:35:21,174
a neki slojevi su sumpor,
456
00:35:21,209 --> 00:35:23,109
i to su one razli�ite boje
koje vidimo na
457
00:35:23,144 --> 00:35:25,879
na slikama od Hubble teleskopa.
458
00:35:28,182 --> 00:35:34,187
Nedaleko od na�eg sunca
je mjesto gdje zvijezda umire
459
00:35:34,222 --> 00:35:37,390
Helix maglica.
460
00:35:37,425 --> 00:35:42,295
Ona sjaji svjetlom na na�in kao �e
Ve�ina zvijezda zavr�iti svoj �ivot.
461
00:35:45,900 --> 00:35:50,103
Na�e Sunce �e imati sli�nu sudbinu,
Sli�an put prema smrti,
462
00:35:50,137 --> 00:35:53,073
ali za pet milijardi godina.
463
00:35:58,045 --> 00:36:00,747
No, u drugim sudsjedstvima
u na�oj galaksiji,
464
00:36:00,781 --> 00:36:04,384
neke zvijezde �e pretrpjeti sudbinu
stra�niju od smrti.
465
00:36:04,418 --> 00:36:05,919
U sredi�tu galaksije
466
00:36:05,953 --> 00:36:10,357
nalazi mjesto gdje zvijezde
nestaju.
467
00:36:21,535 --> 00:36:25,138
Povest �emo Zemlju
iz sigurnosti doma
468
00:36:25,172 --> 00:36:29,643
do centra grada,
u sredi�te Mlije�ne staze.
469
00:36:33,447 --> 00:36:40,620
To je dinami�ao i uzbudljivo podru�je,
ali isto tako opasno mjesto za �ivot.
470
00:36:43,057 --> 00:36:49,095
Andrea Ghez je provela preko 15 godina
istra�uju�i ovu susjedstvo.
471
00:36:50,364 --> 00:36:52,899
Pretpostavimo putovanje
od spiralnih krakova,
472
00:36:52,933 --> 00:36:54,968
od na�eg sunca,
473
00:36:55,002 --> 00:36:58,305
do sredi�ta galaksije,
to bi bilo zanimljivo putovanje.
474
00:36:58,339 --> 00:37:01,274
To bi bilo poput
putovanja iz predgra�a
475
00:37:01,309 --> 00:37:08,081
u srce jako zauzetog
gradskog podru�ja.
476
00:37:08,115 --> 00:37:13,653
�to smo bli�i centru grada,
broj zvjezda se pove�ava.
477
00:37:13,688 --> 00:37:18,091
Dakle, gusto�a zvijezda je
stra�na u sredi�tu galaksije.
478
00:37:18,125 --> 00:37:22,128
Oko milijardu puta ve�a
nego ovdje blizu suncu.
479
00:37:24,965 --> 00:37:28,101
Ovdje, u sredi�tu
u galaksiji,
480
00:37:28,135 --> 00:37:31,404
ima toliko zvijezda na nebu
481
00:37:31,439 --> 00:37:35,241
da je Zemlja okupana
vje�nim svjetlom.
482
00:37:38,212 --> 00:37:43,983
To je zapanjuju�e i opasno
mjesto za osmatranje.
483
00:37:44,018 --> 00:37:47,854
Zvijezde nisu samo zajedno grupirane.
484
00:37:47,888 --> 00:37:50,857
One se i kre�u super brzo.
485
00:37:55,463 --> 00:37:56,896
Odlazak u srce
galaksije
486
00:37:56,931 --> 00:38:00,900
mo�da i nije druga�iji od odlaska
u zabavni park.
487
00:38:00,935 --> 00:38:03,370
Vo�nje su pomalo sli�ne u
odnosu na
488
00:38:03,404 --> 00:38:06,906
orbitu zvijezda oko
sredi�ta galaksije.
489
00:38:08,809 --> 00:38:13,046
Deset milijuna milja na sat,
u odnosu na, recimo, na�e sunce,
490
00:38:13,080 --> 00:38:17,117
to je otprilike 50 puta br�e.
491
00:38:17,151 --> 00:38:20,653
Zna�i ne�to se doga�a
u sredi�tu na�e galaksije
492
00:38:20,688 --> 00:38:22,822
postoji neki razlog.
493
00:38:24,725 --> 00:38:29,028
Shvatiti �to se doga�a
nije jednostavan zadatak.
494
00:38:29,063 --> 00:38:34,768
Srce na�e galaksije nalazi se
udaljeno 26.000 svjetlosnih godina.
495
00:38:34,802 --> 00:38:36,503
To je te�ko promatrati
496
00:38:36,537 --> 00:38:41,808
kroz ogromne koli�ine
zvijezda, plina i pra�ine.
497
00:38:41,842 --> 00:38:45,879
A tu je jo� jedan problem
�ak i bli�e ku�i:
498
00:38:45,913 --> 00:38:48,581
Zemljina atmosfera.
499
00:38:50,117 --> 00:38:51,418
Atmosfera
je super za nas.
500
00:38:51,452 --> 00:38:53,086
Ona nam omogu�uje da pre�ivimo
ovdje na Zemlji,
501
00:38:53,120 --> 00:38:56,756
ali je i apsolutna glavobolja
za astronome.
502
00:38:56,791 --> 00:38:58,324
Imate sli�an problem dok
503
00:38:58,359 --> 00:39:00,994
posmatrate oblutak
na dnu potoka.
504
00:39:01,028 --> 00:39:03,863
Voda se u potoku
kre�e turbulentno
505
00:39:03,898 --> 00:39:06,599
i jako te�ko je
dobiti dobili �istu sliku.
506
00:39:06,634 --> 00:39:09,102
Na isti na�in, gledaju�i
kroz Zemljinu atmosferu
507
00:39:09,136 --> 00:39:14,774
ona nas spre�ava od dobijemo jasne slike
od zvijezda u sredi�tu galaksije.
508
00:39:14,809 --> 00:39:16,843
Dakle, astronomi kao Ghez
509
00:39:16,877 --> 00:39:20,380
su pribjegli tehnici
zvanoj adaptivna optika
510
00:39:20,414 --> 00:39:23,483
da bi dobili bolji pogled.
511
00:39:23,517 --> 00:39:28,188
Mjerenjem kako se laserska zraka
iskrivljuje kroz atmosferu,
512
00:39:28,222 --> 00:39:32,892
mogu�e je kompenzirati
atmosferski zamagljuju�i u�inak.
513
00:39:34,261 --> 00:39:36,296
Pokazat �u vam primjer
514
00:39:36,330 --> 00:39:38,998
koliko je mo�na
adaptivna optika.
515
00:39:39,033 --> 00:39:40,200
Zvijezde koje �elimo vidjeti
516
00:39:40,234 --> 00:39:42,635
su one koje su
u samom sredi�tu,
517
00:39:42,670 --> 00:39:43,870
mislimo na
centar galaksije
518
00:39:43,904 --> 00:39:47,540
to je upravo sredi�tu ovoga okvira,
koje je ovdje ozna�eno.
519
00:39:47,575 --> 00:39:51,077
Bez adaptivne optike, ovo podru�je
izgleda posve mutno.
520
00:39:51,111 --> 00:39:53,012
Ne vidite pojedina�ne zvijezde.
521
00:39:53,047 --> 00:39:58,651
Uz adaptivne optike
vidite pojedina�ne zvijezde.
522
00:39:58,686 --> 00:40:02,655
Kroz 15 godina Ghez
je snimala infracrvene slike
523
00:40:02,690 --> 00:40:05,558
zvijezda u srcu
u galaksije
524
00:40:05,593 --> 00:40:10,763
te napravila izvanredan
vremenski (time-lapes) film.
525
00:40:10,798 --> 00:40:13,299
Dakle, zumiramo
samo sredi�te galaksije
526
00:40:13,334 --> 00:40:15,068
promotrimo uzete
podatke
527
00:40:15,102 --> 00:40:16,769
tijekom posljednjih 15 godina,
528
00:40:16,804 --> 00:40:18,171
ovdje mo�ete vidjeti zvijezde
529
00:40:18,205 --> 00:40:20,073
i ogromne udaljenosti
koje su pro�le.
530
00:40:20,107 --> 00:40:23,510
Posebno SO-2,
koja je moja omiljena zvijezda
531
00:40:23,544 --> 00:40:25,545
svaki astronom
ima najdra�u zvijezdu--
532
00:40:25,579 --> 00:40:27,614
dakle vidimo da SO-2
ide okolo
533
00:40:27,648 --> 00:40:30,750
a osobito �to mo�ete vidjeti,
kao je bli�e sredi�tu okvira,
534
00:40:30,784 --> 00:40:32,352
da se kre�e puno br�e.
535
00:40:32,386 --> 00:40:35,255
Dakle, ne�to je zanimljivo
dok prolazi kroz to podru�je.
536
00:40:35,289 --> 00:40:38,525
Nakon svih analiza,
i mjerenja koje smo napravili,
537
00:40:38,559 --> 00:40:40,293
uspjeli smo napraviti
animaciju
538
00:40:40,327 --> 00:40:45,932
koja pokazuje kako su se zvijezde kretale
tijekom 15 godina.
539
00:40:45,966 --> 00:40:49,636
Svaka zvijezda radi zaokret
oko sredi�ta galaksije.
540
00:40:49,670 --> 00:40:52,372
posebno, najupadljivija stvar
koju �ete primijetiti
541
00:40:52,406 --> 00:40:55,608
je kretanje SO-2.
542
00:40:55,643 --> 00:40:59,279
Vidimo da SO-2 ide nevjerojatno
brzo, kao roller coaster
543
00:40:59,313 --> 00:41:03,182
SO-2 biva odba�ena van,
a zatim se vra�a natrag.
544
00:41:03,217 --> 00:41:05,985
Objekt koji ima dovoljno veliku
gravitacijsku silu
545
00:41:06,020 --> 00:41:11,824
da SO-2 lansira u brzu orbitu
oko sredi�ta galaksije ...
546
00:41:11,859 --> 00:41:16,195
tako�er mora imati veliku masu.
547
00:41:21,702 --> 00:41:25,104
SO-2 ide okolo
svakih 15 godina,
548
00:41:25,139 --> 00:41:30,743
kretanje SO-2 nam govori da postoji
masa od najmanje 4 miliona sun�evih masa
549
00:41:30,778 --> 00:41:33,646
oko koje se ona okre�e.
550
00:41:36,884 --> 00:41:39,786
Astronomi poznaju
samo jednog kandidata
551
00:41:39,820 --> 00:41:44,724
koji ima tako ogromnu masu
a da je tako mali.
552
00:41:44,758 --> 00:41:46,960
To je nevjerojatno
velika masa
553
00:41:46,994 --> 00:41:48,861
u vrlo malom volumenu,
554
00:41:48,896 --> 00:41:53,533
i to je dokaz
o postojanju crne rupe.
555
00:41:53,567 --> 00:41:56,269
Dakle u sredi�tu
na�e galaksije
556
00:41:56,303 --> 00:41:59,272
nalazi se masivna crna rupa,
557
00:41:59,306 --> 00:42:05,345
objekt �ija je gravitacija toliko jaka
da joj ni svjetlo mo�e pobje�i.
558
00:42:08,048 --> 00:42:13,052
Ovo je realna slika
sredi�ta na�e galaksije.
559
00:42:14,421 --> 00:42:16,856
Crnu rupu nemo�emo vidjeti -
560
00:42:16,890 --> 00:42:23,830
ali mo�emo vidjeti sjajni oblak pra�ine
i plina koji se spiralino uru�ava k centru.
561
00:42:26,867 --> 00:42:29,602
Pribli�imo se crnoj rupi.
562
00:42:29,637 --> 00:42:34,207
To u sredi�tu je potok
od pra�ine i plina ...
563
00:42:36,877 --> 00:42:42,415
... Krhotine razneseni zvijezda
koje su zalutale previ�e blizu.
564
00:42:46,620 --> 00:42:48,554
Crne rupe rastu s vremenom,
565
00:42:48,589 --> 00:42:51,924
zbog materije koja se u
nju uru�ava,
566
00:42:51,959 --> 00:42:53,493
kru�i oko nje,
567
00:42:53,527 --> 00:42:56,763
Taj materijal se sastoji od plina
568
00:42:56,797 --> 00:43:02,602
ili zvijezde koju je rastrgala
crna rupa.
569
00:43:02,636 --> 00:43:07,674
U sredi�tu
je nevidljiva crna rupa.
570
00:43:07,708 --> 00:43:12,478
Ovo je materija kojom se hrani.
571
00:43:12,513 --> 00:43:16,883
Sjajna regija je disk
koji uzrokuje porast crne rupe.
572
00:43:16,917 --> 00:43:19,619
Ostatci zvijezda padaju prema unutra
573
00:43:19,653 --> 00:43:22,955
te se okre�u
nevjerojatnom brzinom.
574
00:43:22,990 --> 00:43:27,226
Trenje zagrijava otpad do
tako visoki temperatura
575
00:43:27,261 --> 00:43:30,863
da svijetli bijelim sjajem.
576
00:43:30,898 --> 00:43:33,332
Dakle, u sredi�tu na�e galaksije
imamo crnu rupu.
577
00:43:33,367 --> 00:43:35,001
Danas to znamo,
578
00:43:35,035 --> 00:43:38,705
ali ona ne proizvodi
zna�ajnu energiju.
579
00:43:38,739 --> 00:43:42,408
Dakle, mo�da bismo mogli re�i,
da je crna rupa na dijeti.
580
00:43:42,443 --> 00:43:47,146
Jednostavno re�eno, nema
dovoljno materijala za gozbu.
581
00:43:47,181 --> 00:43:51,284
No, �to �e se dogoditi
ako SO-2 i druge zvijezde
582
00:43:51,318 --> 00:43:55,421
budu povu�ene
od strane crne rupe?
583
00:43:55,456 --> 00:43:58,357
�to se doga�a kada
taj materijal padne u crnu rupu.
584
00:43:58,392 --> 00:43:59,859
je da crna rupa,
585
00:43:59,893 --> 00:44:02,528
po�ne proizvoditi zra�enje
586
00:44:02,563 --> 00:44:04,597
i to mo�e generirati ove mlazove,
587
00:44:04,631 --> 00:44:08,534
koji erumpiraju iz centra
galaksije.
588
00:44:08,569 --> 00:44:12,839
Subatomskie �estice bivaju izba�ene
blizu brzine svjetlosti,
589
00:44:12,873 --> 00:44:17,210
zrake su kao
Ogromni svemirski reflektori.
590
00:44:28,956 --> 00:44:31,524
Ovo je Messier 87,
591
00:44:31,558 --> 00:44:37,930
velika elipti�na galaksija koja ima
super masivnu crnu rupu u svom srcu.
592
00:44:37,965 --> 00:44:42,635
Ona guta svoje zvijezde.
593
00:44:42,669 --> 00:44:45,071
Te iz svoje svijetle jezgre
ispaljuje
594
00:44:45,105 --> 00:44:49,709
mlazove do udaljenosti na
vi�e od 5000 svjetlosnih godina.
595
00:44:51,445 --> 00:44:55,014
Volim ih zvati
primadonama u svijetu galaksija.
596
00:44:55,048 --> 00:44:59,452
Oko deset posto
galaksija ih ima.
597
00:45:02,556 --> 00:45:05,725
Astronomi vjeruju
da je masivna crna rupa
598
00:45:05,759 --> 00:45:07,460
u sredi�tu Mlije�nog puta
599
00:45:07,494 --> 00:45:10,930
od njenog samog nastanka.
600
00:45:13,333 --> 00:45:17,103
Ali da bi dobili uvid
kako je nastala galaksija,
601
00:45:17,137 --> 00:45:23,276
moramo odputovati izvan, do najstarijih
zvijezda u na�em zvjezdanom gradu.
602
00:45:34,121 --> 00:45:38,157
Odputujmo prema gore,
daleko od na�eg Sun�evog sustava,
603
00:45:38,192 --> 00:45:42,862
van spiralnih krakova
od na�eg Mlije�nog puta.
604
00:45:42,896 --> 00:45:50,369
Tu le�e ogromne nakupine zvijezda
koji kru�e oko centra na�eg zvijezdanog grada.
605
00:45:52,940 --> 00:45:56,742
Postoji ih preko 150 njih.
606
00:45:59,313 --> 00:46:03,583
Ovi satelitski gradovi,
se zovu globular cluster,
607
00:46:03,617 --> 00:46:09,622
koji sadr�e odgovor na na jednu od
najve�i misterija u astronomiji:
608
00:46:09,656 --> 00:46:13,459
istinsku starost na�e galaksije.
609
00:46:16,496 --> 00:46:20,366
Globular clusters je
stvarno fascinantna skupina zvijezda.
610
00:46:20,400 --> 00:46:22,869
Svaka nakupina sadr�i oko
milijun zvijezda,
611
00:46:22,903 --> 00:46:24,971
a stvar koja je
prili�no interesantna
612
00:46:25,005 --> 00:46:29,675
je da su zvijezde
nevjerovatno blizo grupirane.
613
00:46:29,710 --> 00:46:31,244
Kad bi mogli posjetiti,
globular cluster
614
00:46:31,278 --> 00:46:34,347
No�no nebo bi bilo
spektakularno,
615
00:46:34,381 --> 00:46:38,317
gdje bi ve�ina zvijezda bila
sjajna kao puni mjesec.
616
00:46:38,352 --> 00:46:43,022
A no�no nebo u svim smjerovima bi
bilo ispunjeno svjetlo��u obli�njih zvijezda.
617
00:46:43,056 --> 00:46:45,458
Izgledalo bi kao vje�ni vatromet.
618
00:46:48,729 --> 00:46:51,564
Osim prili�nog
broja zvijezda,
619
00:46:51,598 --> 00:46:56,802
postoji ne�to �to jo� vi�e intigrira
po pitanju tih nakupina.
620
00:46:56,837 --> 00:46:58,871
Najzanimljivije saznanje
o kuglastim klasterima
621
00:46:58,906 --> 00:47:03,109
je da ne postoji naznaka o mladim zvijezdama.
622
00:47:05,812 --> 00:47:09,882
Zvijezde su kao i ljudi.
623
00:47:09,917 --> 00:47:14,387
Pogledate ih,
i mo�ete pogoditi njihovu starost
624
00:47:14,421 --> 00:47:18,324
te kako su provele �ivot.
625
00:47:18,358 --> 00:47:24,030
Na ljudima, sijede dlake i bore
su izdajni�ki znakovi.
626
00:47:24,064 --> 00:47:27,867
Na zvijezdama, to je boja i veli�ina.
627
00:47:29,937 --> 00:47:31,904
Tako najve�e zvijezde,
najmasivnije zvijezde,
628
00:47:31,939 --> 00:47:35,308
one s najvi�e plina,
�ive �ivot u brzoj traci.
629
00:47:35,342 --> 00:47:37,443
One �ive vrlo kratko.
630
00:47:37,477 --> 00:47:40,313
Ali sjaje vrlo jako
i one su jako, jako vru�e,
631
00:47:40,347 --> 00:47:43,516
Te zvijezde imaju plavi odsjaj.
632
00:47:43,550 --> 00:47:45,818
S druge strane
imate crvene zvijezde,
633
00:47:45,852 --> 00:47:49,021
koje svoju energiju tro�e
vrlo konzervativno,
634
00:47:49,056 --> 00:47:52,224
dugo �ive, i
ne svijetle previ�e sjajno.
635
00:47:52,259 --> 00:47:55,394
A te zvijezde sjaje
jako dugo.
636
00:47:55,429 --> 00:47:57,263
Dakle mjerenjem
intenziteta svjetlosti
637
00:47:57,297 --> 00:48:00,299
i boje zvijezda
u globularnom klasteru,
638
00:48:00,334 --> 00:48:01,968
mo�emo zaklju�iti
njihovu starost.
639
00:48:02,002 --> 00:48:03,369
A izvanredna je stvar.
640
00:48:03,403 --> 00:48:05,538
One su vrlo stare.
641
00:48:05,572 --> 00:48:08,741
Kuglasti skupovi, barem zvijezne
u njima,
642
00:48:08,775 --> 00:48:13,079
u mnogim slu�ajevima su gotovo
stare kao i sam svemir.
643
00:48:17,217 --> 00:48:21,520
Kuglasti skupovi su
�ivu�i fosili.
644
00:48:21,555 --> 00:48:24,423
Kao da otkrivamo zajednice ljudi
645
00:48:24,458 --> 00:48:27,793
koji su �ivjeli u
kamenom dobu.
646
00:48:30,664 --> 00:48:36,302
Neke od ovih zvijezda sjaje
ve� 12 milijardi godina -
647
00:48:36,336 --> 00:48:39,705
Duplo vi�e nego je sunce staro.
648
00:48:39,740 --> 00:48:44,610
Zgodno za znati da odredimo
starost Mlije�ne staze.
649
00:48:46,713 --> 00:48:49,048
Kuglasti skupovi
su dio na�e galaksije.
650
00:48:49,082 --> 00:48:50,182
Oni su kru�ite oko na�e galaksije.
651
00:48:50,217 --> 00:48:53,252
U stanovitom smislu oni obilje�ivaju
na�u galaksiju.
652
00:48:53,286 --> 00:48:55,821
Znaju�i da je
kuglastih skup tako star,
653
00:48:55,856 --> 00:48:58,691
on nam sugerira da je galaksija
isto toliko stara.
654
00:49:01,695 --> 00:49:05,031
A na�a galaksija
nije samo stara -
655
00:49:05,065 --> 00:49:08,734
nego je vrlo stara.
656
00:49:08,769 --> 00:49:14,974
U stvari, Mlije�na Staza je jedan
od najstarijih objekata u svemiru.
657
00:49:15,008 --> 00:49:19,612
Postoji otprilike kao i
cijeli svemir -
658
00:49:19,646 --> 00:49:22,581
najmanje 12 milijardi godina.
659
00:49:24,684 --> 00:49:30,122
Kuglastih skupovi nam ukazuju
da je kemija galaksije tada
660
00:49:30,157 --> 00:49:34,360
bila bitno druga�ija
od one danas.
661
00:49:36,763 --> 00:49:39,665
U mogu�nosti smo mjeriti
kemijska svojstva tih zvijezda.
662
00:49:39,699 --> 00:49:44,170
Ispostavilja se da je zastupljenost
te�kih elemenata jako mala.
663
00:49:44,204 --> 00:49:47,973
Tvari poput �eljeza su vrlo rijetke
u kuglastim klasterima,
664
00:49:48,008 --> 00:49:50,609
u odnosu na zvijezdu poput sunca.
665
00:49:52,646 --> 00:49:58,284
To zna�i da je u ranim galaksijama
bilo daleko manje �areni mjesta.
666
00:50:02,289 --> 00:50:05,491
Bez te�kih elemenata
nije bilo lijepog pogleda
667
00:50:05,525 --> 00:50:10,362
kojeg vidimo u Maglicama i
ostatcima supernova.
668
00:50:10,397 --> 00:50:15,701
�to je jo� va�nije -
to je bila galaksija bez �ivota.
669
00:50:17,437 --> 00:50:22,708
Trebalo je nekoliko milijardi godina da zvijezde
formiraju dovoljno te�ki elemenata
670
00:50:22,742 --> 00:50:27,780
da zapo�ne evolucija �ivota
u bilo kojem dijelu Mlije�noe staze ...
671
00:50:32,552 --> 00:50:34,520
... mnogi se pitaju
672
00:50:34,554 --> 00:50:39,091
kako je galaksija opstala
tako dugo .
673
00:50:44,931 --> 00:50:47,466
Jedna od zagonetki
o na�oj galaksiji
674
00:50:47,501 --> 00:50:51,036
je da znamo da se
zvijezde kontinuirano
675
00:50:51,071 --> 00:50:53,372
ra�aju oko posljednji
deset milijardi godina.
676
00:50:53,406 --> 00:50:56,075
Ali tom brzinom izjedanja
plina i u sada�njosti,
677
00:50:56,109 --> 00:50:58,744
formiranjem novi zvijezda,
i potro�njom plina.
678
00:50:58,778 --> 00:51:00,079
Galaksija bi trebala ostati bez goriva.
679
00:51:00,113 --> 00:51:02,548
Dakle mora postojati
neki novi izvor za gorivo.
680
00:51:02,582 --> 00:51:06,652
Taj izvor mora biti
izvan galaksije.
681
00:51:06,686 --> 00:51:12,358
Nedavno su astronomimi otkrili
zapanjuju�e �injenice:
682
00:51:12,392 --> 00:51:17,363
Kuglastii klasteri nisu jedine
nakupine zvijezde u orbiti oko Mlije�nog puta.
683
00:51:17,397 --> 00:51:21,667
Postoje i druge sitne galaksije
koje kru�e oko na�e galaksije
684
00:51:21,701 --> 00:51:25,538
zovemo ih ultra tihe patuljaste galaksije.
685
00:51:25,572 --> 00:51:27,239
Razlog
za�to ne znamo
686
00:51:27,274 --> 00:51:29,542
za te patuljaste galaksije
ovoliko dugo,
687
00:51:29,576 --> 00:51:32,511
ove takozvane
ultra tihe patuljaste galaksije,
688
00:51:32,546 --> 00:51:35,114
sadr�e samo
nekoliko stotina zvijezda,
689
00:51:35,148 --> 00:51:36,916
ili tisu�u zvijezda.
690
00:51:36,950 --> 00:51:40,219
Dakle, poku�ati prona�i trag
od tisu�u zvijezda
691
00:51:40,253 --> 00:51:42,655
dok gledate kroz masu
od milijardu zvijezda.
692
00:51:42,689 --> 00:51:43,689
To nije lako.
693
00:51:43,723 --> 00:51:45,491
To je igla
u plastu sijena.
694
00:51:45,525 --> 00:51:47,693
Mo�emo zahvaliti,
695
00:51:47,727 --> 00:51:50,129
preciznosti
moderne astronomije
696
00:51:50,163 --> 00:51:51,597
koja nam je omogu�ila da otkrijemo
697
00:51:51,631 --> 00:51:54,667
Ove iznimno zanimljive
patuljaste galaksije.
698
00:51:56,970 --> 00:52:00,706
Ova nedoku�iva tijela nam
mo�da pomognu rije�iti misterij
699
00:52:00,740 --> 00:52:03,609
novog "goriva" u galaksiji.
700
00:52:05,212 --> 00:52:09,014
Dakle, ove patuljaste galaksije
se kotrljaju oko na�e galaksije.
701
00:52:09,049 --> 00:52:10,549
Oni su u orbiti oko nje.
702
00:52:10,584 --> 00:52:12,518
Ponekad nam se previ�e pribli�e,
703
00:52:12,552 --> 00:52:14,987
a dok nam se pribli�e bivaju
rastrgane u dijelove.
704
00:52:15,021 --> 00:52:19,825
Zapravo u nekom smislu bivaju
pojedene od strane na�e galaksije.
705
00:52:19,859 --> 00:52:24,463
Ovaj ra�unalni model pokazuje
patuljaste galaksije kao obojene diskova
706
00:52:24,497 --> 00:52:27,633
sa na�om galaksijom u sredi�tu.
707
00:52:27,667 --> 00:52:33,005
Tijekom vremena, na�a galaksija
vu�e patuljaste galaksije k sebi,
708
00:52:33,039 --> 00:52:36,642
pro�dire ih , i koristi se
njihovim plinom i pra�inom
709
00:52:36,676 --> 00:52:40,646
te na kraju se formira nove zvijezde.
710
00:52:43,016 --> 00:52:44,283
Otprilike na isti na�in kako
711
00:52:44,317 --> 00:52:47,386
veliki grad uni�tava
svoje bli�nje susjede,
712
00:52:47,420 --> 00:52:52,324
Mlije�na Staza je kanibal
svojih patuljasti galaksija.
713
00:52:52,359 --> 00:52:55,394
Kuglastih skupovi
i patuljaste galaksije
714
00:52:55,428 --> 00:53:00,199
nam daju klju�nan uvid o tome
koliko je stara na�a galaksija ...
715
00:53:00,233 --> 00:53:04,970
i kako je uspjela
pre�ivjeti tako dugo.
716
00:53:05,005 --> 00:53:09,975
Nekada mislilo da ta tijela
ozna�itavaju granicu Mlije�nog puta,
717
00:53:10,010 --> 00:53:14,713
kao najudaljeniji dijelovi
na�eg zvijezdanog grada.
718
00:53:14,748 --> 00:53:19,451
Ali, danas astronomi
preispitivaju sve to.
719
00:53:19,486 --> 00:53:24,323
Na�a galaksija je mo�da ve�a
od onoga �to mo�emo vidjeti,
720
00:53:24,357 --> 00:53:29,361
mo�da se prostire dalje
nego �to smo ikada zami�ljali.
721
00:53:33,333 --> 00:53:35,000
Idemo na put sa Zemljom
722
00:53:35,035 --> 00:53:38,270
dalje od na�eg mirnog predgra�a
do novog susjedstva.
723
00:53:38,305 --> 00:53:41,507
Ovdje u vanjskom spiralnom kraku
na�e galaksije.
724
00:53:41,541 --> 00:53:43,842
Saznat �emo
725
00:53:43,877 --> 00:53:48,947
�to je to �to dr�i sve zvijezde
u Mlije�noj stazi zajedno.
726
00:53:51,551 --> 00:53:56,021
Na�e novo no�no nebo
izgleda malo druk�ije.
727
00:53:56,056 --> 00:54:01,026
Mlijecna staza je manja
i nebo je tamnije.
728
00:54:01,061 --> 00:54:07,366
Ovdje na nekoliko desetaka tisu�a svjetlosnih godina
udaljeni od centra na�e galaksije,
729
00:54:07,400 --> 00:54:11,770
jo� uvijek smo vezani
silom gravitacije.
730
00:54:14,341 --> 00:54:16,475
Gravitacija je sila
koji bilo koja dva objekta
731
00:54:16,509 --> 00:54:18,177
�eli spojiti skupa.
732
00:54:22,315 --> 00:54:28,721
Na Zemlji, gradovi se grade
�eljeznim nosa�ima i betonskim gredama -
733
00:54:28,755 --> 00:54:34,660
to su nevidljive skele kojim se
zgrada protivi sili gravitacije.
734
00:54:37,364 --> 00:54:43,936
Bez te skele i neboderi
bi se raspali i mostovi uru�ili.
735
00:54:47,307 --> 00:54:52,411
Gravitacija upravlja Zemljom
i cijelim svemirom.
736
00:55:00,186 --> 00:55:05,424
Sve �to ima masu
ima i gravitacijsku silu.
737
00:55:05,458 --> 00:55:09,261
Vi�e mase,
ve�a gravitacijska sila.
738
00:55:11,564 --> 00:55:18,370
S 200 milijardi zvijezda,
Mlije�na staza ima veliku masu -
739
00:55:18,405 --> 00:55:22,875
isto tako i stra�nu
gravitacijsku silu.
740
00:55:22,909 --> 00:55:28,180
Dakle, kao zgrade, na�a galaksija
Tako�er treba nosa�e
741
00:55:28,214 --> 00:55:31,316
protiv gravitacijske sile.
742
00:55:33,686 --> 00:55:35,754
Zamislite na�
galakti�ki disk.
743
00:55:35,789 --> 00:55:37,689
Uzmite disk zvijezda
744
00:55:37,724 --> 00:55:38,724
i stavite ga tamo,
745
00:55:38,758 --> 00:55:40,259
gravitacija �e prouzro�iti da se
746
00:55:40,293 --> 00:55:42,094
Tvaj disk uru�i u samog sebe,
747
00:55:42,128 --> 00:55:44,163
i to bi se
za�as dogodilo.
748
00:55:44,197 --> 00:55:46,598
Ali to ne vi�amo s ruba
na�e galaksije galaksije.
749
00:55:46,633 --> 00:55:49,902
�to se zapravo doga�a, zvijezda
kru�i oko sredi�ta,
750
00:55:49,936 --> 00:55:51,670
i to je ono �to je dr�i
od pada u centar,
751
00:55:51,704 --> 00:55:55,674
na sli�an na�in kao �to Zemlja
orbitira oko sunca.
752
00:55:56,810 --> 00:56:01,747
Planeti u na�em Sun�evom sustavu
su u delikatnoj ravnote�i -
753
00:56:01,781 --> 00:56:04,516
gravitacija ih vu�e ih prema suncu
754
00:56:04,551 --> 00:56:10,722
dok ih njihova orbitalna brzina �eli
izbaciti u svemir.
755
00:56:12,592 --> 00:56:14,693
Kako bi ostatli u ravnote�i,
756
00:56:14,727 --> 00:56:19,765
daljenje planete od sunca
moraju orbitirati sporije.
757
00:56:21,134 --> 00:56:22,901
Ako odemo do
najudaljeni planeta
758
00:56:22,936 --> 00:56:24,369
na rub Sun�evog sustava,
759
00:56:24,404 --> 00:56:27,105
vidijet �emo da te planete mnogo
sporije kru�e oko sunca nego Zemlja,
760
00:56:27,140 --> 00:56:29,975
to je zato jer je
gravitacija sunca slabija.
761
00:56:30,009 --> 00:56:35,080
Isti bi trebao vrijediti
za zvijezde u Mlije�noj stazi.
762
00:56:35,114 --> 00:56:39,718
Svi one kru�ite oko sredi�ta
galaksije,
763
00:56:39,752 --> 00:56:44,723
i zvijezde u vanjskim rukama
bi trebale putovati sporije
764
00:56:44,757 --> 00:56:48,393
od onih bli�i
srcu galaksije.
765
00:56:48,428 --> 00:56:50,696
Ono �to je zanimljivo
je da se to ne doga�a.
766
00:56:54,334 --> 00:56:56,401
Zvijezde u vanjskim dijelovima
u galaksiji
767
00:56:56,436 --> 00:57:00,639
se vrte jednako brzo
kao i one u unutra�njosti.
768
00:57:00,673 --> 00:57:03,675
Ne samo vanjske.
769
00:57:03,710 --> 00:57:06,545
To nije slu�aj samo u na�oj galaksiji;
isto je u svakoj galaksiji koju posmatramo.
770
00:57:06,579 --> 00:57:13,018
U svakoj galaksiji koju gledamo �ini se da
vanjski slojevi vrte prebrzo.
771
00:57:13,052 --> 00:57:14,419
Ove prebrze zvijezde
772
00:57:14,454 --> 00:57:18,190
bi trebale biti odba�ene iz
svoje galaksije.
773
00:57:18,224 --> 00:57:21,527
Ali nisu.
774
00:57:21,561 --> 00:57:24,129
I to je zagonetka.
775
00:57:24,163 --> 00:57:26,465
To zna�i da postoji
puno vi�e ima mase
776
00:57:26,499 --> 00:57:28,433
koju mi jednostavno ne mo�e vidjeti.
777
00:57:30,503 --> 00:57:32,771
Masa koja proizvodi
gravitaciju
778
00:57:32,805 --> 00:57:36,975
koja zadr�ava ove zvijezde
u svojim orbitama.
779
00:57:39,579 --> 00:57:42,514
No, kada astronomi
tra�e tu masu,
780
00:57:42,549 --> 00:57:47,119
�ini se da ni�ta
ne postoji...
781
00:57:47,153 --> 00:57:54,660
Vode�i kozmolozi kao �to je Joel Primack
su do�li do zapanjuju�eg zaklju�ka.
782
00:57:54,694 --> 00:57:56,662
Sve galaksije,
783
00:57:56,696 --> 00:58:00,165
sve zvijezde i plin i pra�ina
i planeti i sve ostalo
784
00:58:00,199 --> 00:58:03,535
�to mo�emo vidjeti kroz
na�e najve�e teleskope,
785
00:58:03,570 --> 00:58:08,840
predstavlja oko pola posto
onoga �to je zapravo vani.
786
00:58:08,875 --> 00:58:10,609
Ostatak je nevidljiv.
787
00:58:10,643 --> 00:58:15,414
To je neka tajanstvena supstanca
koju zovemo tamna tvar.
788
00:58:15,448 --> 00:58:17,649
Ne mo�ete vidjeti tamnu materiju.
789
00:58:17,684 --> 00:58:20,152
Razlog za�to
mo�ete vidjeti normalnu materiju
790
00:58:20,186 --> 00:58:23,388
je zato �to je svjetlost obasjava
i od nje se reflektira.
791
00:58:23,423 --> 00:58:25,123
Tako mene mo�ete vidjeti.
792
00:58:25,158 --> 00:58:26,291
Tamna tvar ne funkcionira na taj na�in.
793
00:58:26,326 --> 00:58:29,595
Svjetlo prolazi kroz
tamnu tvar.
794
00:58:29,629 --> 00:58:33,532
Tamnu materiju smo otkrili
zato jer ima masu.
795
00:58:33,566 --> 00:58:37,302
Sve �to ima masu, na druge tvari
utje�e putem gravitacije.
796
00:58:37,337 --> 00:58:39,738
To je zlatno pravilo mase,
to je ono �to masa �ini,
797
00:58:39,772 --> 00:58:43,942
ona je kao teglja� za ostale tvari
zbog gravitacije.
798
00:58:43,977 --> 00:58:49,781
Bez tamne materije,
Mlije�na staza nemo�e egzistirati.
799
00:58:49,816 --> 00:58:51,283
Dakle galaksija se vrti,
800
00:58:51,317 --> 00:58:54,720
A vrti se prili�no brzo.
801
00:58:54,754 --> 00:58:58,457
Razlog za�to se mo�e okretati tako brzo
je zato �to ima tamnu materiju.
802
00:58:58,491 --> 00:59:02,661
Tamna materija ima puno mase
te stoga ima puno gravitacije,
803
00:59:02,695 --> 00:59:06,798
i to je ono �to dr�i zvijezde
zajedno na okupu.
804
00:59:06,833 --> 00:59:09,001
Ako bi kao ma�ioni�ar mogli
maknuti svu tamnu materiju
805
00:59:09,035 --> 00:59:10,402
daleko od na�e galaksije,
806
00:59:10,436 --> 00:59:11,436
ona bi se razletjela.
807
00:59:11,471 --> 00:59:13,071
Zvijezde bi se nastavile samo
pravocrtno gibati
808
00:59:13,106 --> 00:59:16,441
i u vrlo kratkom vremenu
galaksija bi samo nestala.
809
00:59:16,476 --> 00:59:20,979
Nastao bi samo takav nered
od tvari koje lete svaka na svoj na�in.
810
00:59:21,014 --> 00:59:22,714
I to ne samo u na�oj
galaksij ,
811
00:59:22,749 --> 00:59:23,982
to vrijedi za sve galaksije
812
00:59:24,017 --> 00:59:26,752
i svaki grozd galaksija
u svemiru.
813
00:59:26,786 --> 00:59:30,822
A sve ih na okupu dr�i
nevidljiva tvar
814
00:59:30,857 --> 00:59:33,225
koju zovemo tamna materija.
815
00:59:33,259 --> 00:59:36,762
Dakle, trebamo tamnu materiju,
816
00:59:36,796 --> 00:59:39,698
Koja je kao ljepilo koje dr�i
galaksije zajedno.
817
00:59:42,368 --> 00:59:44,469
Otkri�e
te tamne materije
818
00:59:44,504 --> 00:59:49,207
je imalo revolucionaran uvid u sliku
Mlije�ne staze.
819
00:59:49,242 --> 00:59:55,480
Zvijezde u galaksiji predstavljaju
samo dio svoje mase.
820
00:59:55,515 --> 01:00:01,286
Ostatak se sastoji od nevidljive aureole
od tamne tvari koja -
821
01:00:01,320 --> 01:00:07,626
okru�uje svaku zvijezdu
i svako stvorenje u galaksiji.
822
01:00:10,229 --> 01:00:12,964
Zvijezde su
samo u sredi�njem dijelu.
823
01:00:12,999 --> 01:00:15,834
Aureola je najmanje deset puta ve�a
824
01:00:15,868 --> 01:00:19,337
i isto tako te�i
desetak puta vi�e
825
01:00:19,372 --> 01:00:23,241
od svih zvijezda i plina i pra�ine
koje mo�emo vidjeti.
826
01:00:23,276 --> 01:00:28,613
To je cijela struktura
i stvarna galaksija Mlije�ni put.
827
01:00:28,648 --> 01:00:30,215
I to ne samo
na�a galaksije,
828
01:00:30,249 --> 01:00:33,251
to vrijedi za sve galaksije
koje smo ikada prou�avali.
829
01:00:35,621 --> 01:00:41,860
No, tamna tvar je ne�to vi�e od
onoga �to dr�i galaksije zajedno.
830
01:00:41,894 --> 01:00:45,397
Astronomi sada misle da
ona ve�e Mlije�nu stazu
831
01:00:45,431 --> 01:00:52,704
u izvanrednu strukturu
s milijardama - drugih galaksija
832
01:00:52,739 --> 01:00:58,310
struktu koja dose�e
ndo samog ruba svemira.
833
01:01:04,283 --> 01:01:07,119
Idemo sa Zemljom napustiti
na�u galaksiju i krenuti na put od
834
01:01:07,153 --> 01:01:12,057
nekoliko milijardi svjetlosnih godina
prostora i vremena.
835
01:01:17,463 --> 01:01:18,663
Teleskopi su fascinantni
836
01:01:18,698 --> 01:01:21,299
to tu vremenski strojevi.
837
01:01:21,334 --> 01:01:23,769
Budu�i da svjetlo putuje kona�nom brzinom,
838
01:01:23,803 --> 01:01:25,403
kada gledamo udaljene objekte
839
01:01:25,438 --> 01:01:29,407
vidimo ih kakvi su bili su bili
kada su odaslali svjetlo.
840
01:01:29,442 --> 01:01:33,245
Kako astronomi gledaju
unazad milijarde godina,
841
01:01:33,279 --> 01:01:37,048
oni vide da svemir
vrvi galaksija.
842
01:01:40,353 --> 01:01:45,657
No, ove galaksije nisu nasumi�no
razbacane kroz prostor.
843
01:01:48,161 --> 01:01:56,935
Ti klasteri su grupirani zajedno te
utkani u zamr�ene strukture -
844
01:01:56,969 --> 01:02:00,005
beskrajnog nebeskog prostranstva
koji dr�i odgovor
845
01:02:00,039 --> 01:02:04,009
o samom ro�enju galaksija.
846
01:02:08,514 --> 01:02:12,984
To je pri�a prekrivena
tamom.
847
01:02:13,019 --> 01:02:20,892
Ako pogledamo natrag, dovoljno daleko
postupno �e sve galaksije nestati.
848
01:02:20,927 --> 01:02:24,396
Dosegli smo do tajnovitog
razdoblja vremena, od prije
849
01:02:24,430 --> 01:02:28,233
12.5 milijardi godina.
850
01:02:28,267 --> 01:02:30,569
Ovo vremensko razdoblje
ne mo�emo vidjeti
851
01:02:30,603 --> 01:02:32,270
jer ni�ta jo� nije formirano.
852
01:02:32,305 --> 01:02:36,041
Zato se ovo razdoblje naziva
mra�no doba.
853
01:02:38,978 --> 01:02:43,014
Tijekom mra�nog doba,
svemir bio bitno druga�iji
854
01:02:43,049 --> 01:02:45,984
od onog u kojem danas �ivimo.
855
01:02:48,588 --> 01:02:52,624
Bio je zamagljen gustim oblacima
vodikova plina.
856
01:02:54,894 --> 01:02:58,797
Ba� kao �to plin zamagljuje zvijezde
u Mlije�noj stazi danas,
857
01:02:58,831 --> 01:03:05,303
ovi oblaci vodika blokiraju pogled
u unutra�njost ranog svemira.
858
01:03:05,338 --> 01:03:08,440
To je vrlo frustriraju�e
zato �to ovo podru�je,
859
01:03:08,474 --> 01:03:11,943
u danom razdoblju, u sebi sadr�i,
u izvjesnom smislu,
860
01:03:11,978 --> 01:03:15,614
klju�ne zapise
o formiranju galaksija.
861
01:03:15,648 --> 01:03:18,183
Ali postoji jedan trag
o tome �to se dogodilo
862
01:03:18,217 --> 01:03:23,021
Unutar tih gusti
vodikovi oblaka.
863
01:03:23,055 --> 01:03:24,890
Pogledajmo jo� unazad
864
01:03:24,924 --> 01:03:30,729
do vremena od samo 380.000 godina
nakon velikog praska.
865
01:03:30,763 --> 01:03:34,099
Svemir nije ispunjen samo
tamom ...
866
01:03:37,436 --> 01:03:40,338
nego i svjetlom.
867
01:03:40,373 --> 01:03:45,243
Astronomi i danas vide blijede
tragove.
868
01:03:47,713 --> 01:03:48,914
U stvari,
ovo je nevjerojatna slika.
869
01:03:48,948 --> 01:03:51,316
Ovo je slika
ranog svemira.
870
01:03:51,350 --> 01:03:56,421
Ovo je blijeda slika
velikog praska.
871
01:03:56,455 --> 01:04:00,091
Svemir je ispunjen
vrelom atmosferom
872
01:04:00,126 --> 01:04:02,928
prepunom materije i zra�enja,
873
01:04:05,364 --> 01:04:09,868
u kojem se ve� naziru
nadolaze�e promjene
874
01:04:14,640 --> 01:04:16,341
Gdje god da pogledamo svemir
oko nas
875
01:04:16,375 --> 01:04:19,744
vidimo strukture; vidimo galaksije
posvuda.
876
01:04:19,779 --> 01:04:21,613
Od kud sve te galaksije?
877
01:04:21,647 --> 01:04:24,716
Velika naznaka o tome je
sadr�ana u ovoj slici.
878
01:04:24,750 --> 01:04:26,384
Ako malo bolje pogledate,
mo�ete vidjeti
879
01:04:26,419 --> 01:04:29,220
da postoje crvene to�ke
a tu su i plave to�ke.
880
01:04:29,255 --> 01:04:33,358
Ove crvene regije su regije
tamo gdje je u osnovi vi�e materije,
881
01:04:33,392 --> 01:04:37,996
ove plave regije su regije
tamo gdje je manje materije.
882
01:04:38,030 --> 01:04:40,799
Ova slika pokazuje
sitne varijacije
883
01:04:40,833 --> 01:04:45,537
o gusto�i plina
koji ispunjava rani svemir.
884
01:04:48,007 --> 01:04:52,043
Sitne varijacije koje
�e rasti s vremenom.
885
01:04:54,280 --> 01:04:57,782
Mislimo da je to,
iskonsko me�uranje,
886
01:04:57,817 --> 01:05:00,685
posijalo sjemenke
svih budu�i struktura.
887
01:05:00,720 --> 01:05:04,990
Ovo me�uranje je s vremenom raslo
u ono �to danas vidimo kao prve galaksije.
888
01:05:05,024 --> 01:05:06,958
Potrebna je
stra�na sila
889
01:05:06,993 --> 01:05:11,429
da ne�to tako malo
naraste u ne�to tako veliko.
890
01:05:11,464 --> 01:05:14,265
To je gravitacija
koja je poja�avla to me�uranje,
891
01:05:14,300 --> 01:05:18,436
ali zapravo trebamo
dodatni izvor gravitacije
892
01:05:18,471 --> 01:05:22,140
koji �e poja�ati ovo me�uranje
te formirati galaksije kve ih danas vidimo,
893
01:05:22,174 --> 01:05:25,577
a ta dodatna gravitacija dolazi
u obliku tamne materije.
894
01:05:28,748 --> 01:05:33,084
Dogodilo se to da je tamna tvar
najprije formirala svoju strukturu.
895
01:05:33,119 --> 01:05:36,454
Obi�na tvar je nakon toga
pala u centar tamne materije.
896
01:05:36,489 --> 01:05:39,491
Uobi�ajena materija je vodik
i helij, u ovoj fazi.
897
01:05:39,525 --> 01:05:43,495
I vodik i helij
se uru�avaju ka centru
898
01:05:43,529 --> 01:05:46,164
aureole napravljene od
tamne materije,
899
01:05:46,198 --> 01:05:50,402
koji �e na kraju postati
galaksija.
900
01:05:50,436 --> 01:05:52,670
Tamna materija je mo�da
karika koja nedostaje
901
01:05:52,705 --> 01:05:56,574
dok posmatramo
902
01:05:56,609 --> 01:06:01,379
te velike svemirske mre�e
koje sad ispunjavju prostor.
903
01:06:06,986 --> 01:06:10,855
No, tamna tvar je nevidljiva.
904
01:06:12,091 --> 01:06:17,328
Dakle, zapravo ne postoji na�in da vidimo
stvorenu kozmi�ku mre�u.
905
01:06:19,398 --> 01:06:21,533
No, postupak se mo�e simulirati
906
01:06:21,567 --> 01:06:26,037
u jednom od
najmo�nijih super ra�unala.
907
01:06:29,341 --> 01:06:32,777
Ovdje smo u NASA Ames,
908
01:06:32,812 --> 01:06:38,550
istra�iva�ki centar gdje imamo
plejade superkompjutera.
909
01:06:38,584 --> 01:06:43,955
Svaki od oih ormara
sadr�i 512 procesora.
910
01:06:43,989 --> 01:06:47,592
Dopustite vam poka�em.
911
01:06:47,626 --> 01:06:51,563
Otprilike pola terabajta
u svakom od ovih ormari�a.
912
01:06:51,597 --> 01:06:53,631
Ovdje imamo 110 od tih ormara
913
01:06:53,666 --> 01:06:57,602
koji �ine cijelu
plejadu super ra�unala.
914
01:06:57,636 --> 01:06:59,804
Dakle, ovo je stvarno veliko
super ra�unalo.
915
01:06:59,839 --> 01:07:01,906
Trenutno NASA-ino najve�e.
916
01:07:04,110 --> 01:07:06,211
Ali i izazov je
jednako je velik -
917
01:07:06,245 --> 01:07:08,680
razviti virtualni svijet -
918
01:07:08,714 --> 01:07:12,784
od svojih po�etaka svemira
pa sve do dana�njih dana -
919
01:07:12,818 --> 01:07:19,924
da bi vidjeli koju ulogu je mogla imati
tamna tvar u oblikovanju svemira.
920
01:07:19,959 --> 01:07:23,228
Ako isto poku�ate u�initi
na ku�nom ra�unalu,
921
01:07:23,262 --> 01:07:26,498
trebat �e vam preko 680 godina.
922
01:07:28,367 --> 01:07:30,101
Da bi napravili sve
kako treba,
923
01:07:30,136 --> 01:07:34,139
mo�emo sastaviti slike
u video, ako �elite,
924
01:07:34,173 --> 01:07:37,909
te vam pokazati cijelu strukturu
svemira.
925
01:07:37,943 --> 01:07:40,979
Ovo je krajnji rezultat.
926
01:07:41,013 --> 01:07:43,148
Nazivamo ga Bol�oj -
927
01:07:43,182 --> 01:07:45,717
nevjerojatna vizualizacija
928
01:07:45,751 --> 01:07:48,786
o tome kako bi tamna tvar
mogla izgledati
929
01:07:48,821 --> 01:07:51,256
u dana�njem svemiru.
930
01:07:55,094 --> 01:07:56,594
Dakle, upravo gledamo
931
01:07:56,629 --> 01:08:02,133
podru�je od 200 miliona
svjetlosnih godina,
932
01:08:02,168 --> 01:08:05,637
�to je zapravo samo mali dio
na�e stvarno velike simulacije
933
01:08:05,671 --> 01:08:08,806
koje zovemo Bolj�oj,
ruski - "veliki".
934
01:08:08,841 --> 01:08:12,243
Sve �to vidite ovdje
je zapravo potpuno nevidljivo.
935
01:08:12,278 --> 01:08:16,214
To nije vidljiv svemir
kojeg mo�ete posmatrati.
936
01:08:16,248 --> 01:08:19,551
Svijetle pjege predstavljaju tamnu materiju.
937
01:08:19,585 --> 01:08:25,657
Ovo su aureole tamne tvari
unutar kojih su formirane galaksije.
938
01:08:25,691 --> 01:08:30,962
I svaka od tih malih mrljica
zapravo predstavljalo jedanu,
939
01:08:30,996 --> 01:08:35,133
ili vi�e galaksija
veli�ine Mlije�ne staze.
941
01:08:41,507 --> 01:08:43,775
mo�emo ih nazvati vlaknima.
942
01:08:43,809 --> 01:08:50,281
Uglavnom cijela struktura je utkana
u niti tamne materije.
943
01:08:53,018 --> 01:08:56,254
E, sad
944
01:08:56,288 --> 01:08:59,591
Primack uspore�uje
Bolj�oj simulaciju
945
01:08:59,625 --> 01:09:05,630
sa stvarnom strukturom galaksija
koju znanstvenici vide u svemiru.
946
01:09:05,664 --> 01:09:07,298
Prema vi�enom mo�emo re�i,
947
01:09:07,333 --> 01:09:10,835
da ove simuliracije svemira
napravljene pomo�u supera�unala
948
01:09:10,869 --> 01:09:13,171
izgledaju poput vidljivog svemira.
949
01:09:13,205 --> 01:09:15,573
�ini se da uop�e ne
postoji razlika.
950
01:09:15,608 --> 01:09:19,010
To je upravo uzorak po
kojem su galaksije raspore�ene
951
01:09:19,044 --> 01:09:22,814
u vidljivom svemiru.
952
01:09:22,848 --> 01:09:27,685
Bolj�oj simulacija je
stvarno zapanjuju�a.
953
01:09:27,720 --> 01:09:33,591
Vidimo savr�eno poklapanje tamne tvari
i svemira kakvog danas vidimo.
954
01:09:36,762 --> 01:09:38,396
To je uvjerljiv dokaz
955
01:09:38,430 --> 01:09:44,502
da je tamna tvar oblikovala
svemir tijekom milijarda godina.
956
01:09:48,741 --> 01:09:50,475
Ha, ja sam stvarno
impresioniran s ovim
957
01:09:50,509 --> 01:09:52,410
jer smo prvotno zaglavi
tra�e�i odgovore-
958
01:09:52,444 --> 01:09:55,580
A kada smo napravili
prve simulacije,
959
01:09:55,614 --> 01:09:58,249
koje su se pokazale ispravne.
960
01:09:58,284 --> 01:10:00,652
Kad smo otkrili
da smo u pravu.
961
01:10:00,686 --> 01:10:04,422
Znate, to je, bila
Velika radost za teoreti�are.
962
01:10:06,592 --> 01:10:10,094
Povratkom na
po�etke svemira,
963
01:10:10,129 --> 01:10:12,664
astronomi su
otkrili porijeklo
964
01:10:12,698 --> 01:10:18,269
temeljne strukture
cjelokupnog univerzuma.
965
01:10:18,304 --> 01:10:22,440
No, na�e putovanje kroz vrijeme
ni izbliza nije zavr�eno.
966
01:10:22,474 --> 01:10:29,547
Pitanje kako su prve galaksije
stvorile prve zvijezde i dalje ostaje.
967
01:10:33,085 --> 01:10:38,856
Idemo sa zemljom
unutar mra�nog doba
968
01:10:38,891 --> 01:10:42,994
vrijeme od prije preko 12,5 milijarda godina.
969
01:10:43,028 --> 01:10:47,498
Prizor je spektakularan.
970
01:10:47,533 --> 01:10:52,637
Na�e nebo je obasjano prvim zvijezda
Mlije�ne staze.
971
01:10:55,240 --> 01:10:59,143
Njihova svjetlost se probija kroz
maglu vodika -
972
01:10:59,178 --> 01:11:04,248
te kupa zemlju jakim
ultraljubi�astim zrakama.
973
01:11:04,283 --> 01:11:11,456
Ove prve zvijezde �e promijeniti na�in na koji
vidimo svemir, zauvijek.
974
01:11:11,490 --> 01:11:15,927
Tom Abel prou�ava �ivot i smrt
tih ranih zvijezda.
975
01:11:18,797 --> 01:11:21,766
Prekrasna stvar
je da sada imamo ra�unala.
976
01:11:21,800 --> 01:11:24,335
Programiramo ih prema
zakonima fizike,
977
01:11:24,370 --> 01:11:26,471
ukomponiramo gravitaciju,
hidrodinamiku,
978
01:11:26,505 --> 01:11:29,140
na�in kretanja plinova,
ne�to kemije,
979
01:11:29,174 --> 01:11:31,909
tijekom cjelokupnog rada ,
980
01:11:31,944 --> 01:11:35,113
dobivamo predod�bu
kako su zvijezde nastale,
981
01:11:35,147 --> 01:11:40,318
a u slu�aju nastanka prvih zvijezda,
ovo je apsolutno presudno.
982
01:11:42,988 --> 01:11:45,289
Abel po�inje
s osnovnim sastojcima
983
01:11:45,324 --> 01:11:48,826
dostupnim tijekom mra�nog doba:
984
01:11:48,861 --> 01:11:53,731
vodik, helij,
tamna materija i gravitacija.
985
01:11:55,734 --> 01:11:57,668
Kori�tenjem ra�unalnog modela
986
01:11:57,703 --> 01:12:02,206
Abel do�arava �ivot
tih ranih zvijezda.
987
01:12:07,446 --> 01:12:10,248
Ovdje vidimo jednu od
prvih zvijezda u svemiru.
988
01:12:10,282 --> 01:12:12,550
Koja je sto puta
masivnija nego sunce,
989
01:12:12,584 --> 01:12:16,053
milijun puta je svijetija.
990
01:12:16,088 --> 01:12:19,791
Prve zvijezde su bile ogromne,
991
01:12:19,825 --> 01:12:23,261
sa�injene od ogromni koli�ina
vodikova plina
992
01:12:23,295 --> 01:12:28,399
povu�enog gravitacijskom silom
tamne materije.
993
01:12:28,434 --> 01:12:30,568
Kaad pomislimo na tu ogromnu
koli�inu "goriva"
994
01:12:30,602 --> 01:12:32,370
pretpostavili bi da �e zvijezda
dugo �ivjeti.
995
01:12:32,404 --> 01:12:34,739
ali gorivo se brzo tro�i,
996
01:12:34,773 --> 01:12:40,678
tako da nakon nekoliko milijuna godina
zvijezde ve� umiru.
997
01:12:40,712 --> 01:12:42,713
Prve zvijezde
u na�em Mlije�nom putu
998
01:12:42,748 --> 01:12:46,050
su bile �estoke, visoko oktanske zvijezde,
999
01:12:46,084 --> 01:12:50,421
koje su tro�ile vodik
nevjerovatno brzo
1000
01:12:50,456 --> 01:12:54,025
kao da se utrkuju sa �ivotom.
1001
01:12:54,059 --> 01:12:55,493
Bile su poput rock zvijezda.
1002
01:12:55,527 --> 01:12:57,161
"�ivjeti brzo i umrijeti mlad".
1003
01:12:57,196 --> 01:12:59,030
Ostaju bez goriva
vrlo brzo
1004
01:12:59,064 --> 01:13:03,134
pa �ak i nakon nekoliko milijuna godina
zvijezda ve� umire.
1005
01:13:03,168 --> 01:13:06,404
Ove zvijezde umiru u nekim od
najnasilniji eksplozija - ikad
1006
01:13:06,438 --> 01:13:10,308
koje su potresale svemir
1007
01:13:10,342 --> 01:13:14,178
gigantske supernove
briljantnog sjaja.
1008
01:13:18,250 --> 01:13:19,617
Energija oslobo�ena
1009
01:13:19,651 --> 01:13:23,087
tijekom �ivota i smrti
tih masivnih zvijezda
1010
01:13:23,121 --> 01:13:26,791
vodi do �udesne transformacije.
1011
01:13:30,395 --> 01:13:33,464
U prvih milijardu godina
starosti svemira,
1012
01:13:33,499 --> 01:13:37,602
galaksije su se po�etle formirati
u tamnim vodikovim maglicama,
1013
01:13:37,636 --> 01:13:41,005
�ija svjetlost ne mo�e doprijeti
do nas.
1014
01:13:41,039 --> 01:13:42,573
No, kako vrijeme napreduje
1015
01:13:42,608 --> 01:13:46,544
a njihove Najmasivnije zvijezde
oda�ilju ultraljubi�asto zra�enje,
1016
01:13:46,578 --> 01:13:50,281
ta radidjacija
mijenja maglice oko njih,
1017
01:13:50,315 --> 01:13:53,117
te svemir postaje
transparentan u tim regijama.
1018
01:13:53,151 --> 01:13:58,389
Ove galaksije ovdje rastjeruju
maglu oko sebe.
1019
01:13:58,423 --> 01:14:02,293
Plava praznina
gdje je energija novih zvijezda
1020
01:14:02,327 --> 01:14:05,930
o�istila tamnu vodikovu maglu.
1021
01:14:10,802 --> 01:14:13,371
No, milijardu godina
nakon velikog praska
1022
01:14:13,405 --> 01:14:15,106
cijeli magla je uklonjena
1023
01:14:15,140 --> 01:14:18,242
i sada vidimo sve galaksije,
1024
01:14:18,277 --> 01:14:21,212
mra�no razdoblje je zavr�eno.
1025
01:14:24,016 --> 01:14:26,317
Kao se podi�e vodikova magla,
1026
01:14:26,351 --> 01:14:32,089
dobijamo prve poglede na
novoro�ene galaksije ...
1027
01:14:32,124 --> 01:14:36,627
uklju�uju�i i na�u Mlije�nu stazu.
1028
01:14:51,176 --> 01:14:54,345
Ova izvanredna Hubble-ova slika
snimka je ultra dubokog polja,
1029
01:14:54,379 --> 01:14:56,914
U najduljoj ekspoziciji
ikad napravljenoj
1030
01:14:56,949 --> 01:14:58,716
pomo�u Hubble teleskopa.
1031
01:14:58,750 --> 01:15:00,351
To je uistinu izvanredna slika,
1032
01:15:00,385 --> 01:15:04,922
vjerojatno najpoznatija
me�u profesionalnim astronomima.
1033
01:15:04,957 --> 01:15:10,361
Za vi�e od jedanaest dana
Hubble se fokusirao na si�u�nu to�ku na nebu
1034
01:15:10,395 --> 01:15:14,699
promjera od
dvadesetak metara.
1035
01:15:18,937 --> 01:15:22,773
Svaka od ovim mrlja svjetla je galaktika.
1036
01:15:26,678 --> 01:15:30,381
Za Richard Ellis,
to je prava riznica.
1037
01:15:31,817 --> 01:15:34,885
Kao da arheolog
spaja komadi�e povijest
1038
01:15:34,920 --> 01:15:37,755
kopanjem u dublje
i dublje slojeve,
1039
01:15:37,789 --> 01:15:41,092
tako da znanstvenici poput mene
koriste ovu sliku
1040
01:15:41,126 --> 01:15:42,893
dok prou�avaju povijest svemira,
1041
01:15:42,928 --> 01:15:46,764
te kako su najudaljenije galaksije,
davno prije izgledale,
1042
01:15:46,798 --> 01:15:52,336
razvijale se i rasle u ve�im sustavima
koje danas vidimo oko nas.
1043
01:15:52,371 --> 01:15:58,376
Ova slika nam do�arava
"zoru" na�eg Mlije�nog puta.
1044
01:15:58,410 --> 01:16:00,611
Kada pogledamo
te rane galaksije,
1045
01:16:00,646 --> 01:16:04,682
ne podsje�aju na gradove zvijezda
kakve vidimo danas.
1046
01:16:04,716 --> 01:16:06,550
Grudaste se, i nepravilne,
1047
01:16:06,585 --> 01:16:09,520
�ini se da sura�uju
sa svojim susjedima,
1048
01:16:09,554 --> 01:16:11,489
one su fizi�ki vrlo, vrlo male.
1049
01:16:11,523 --> 01:16:16,494
Dakle, jasno da je svemir bio
vrlo razli�ite u tim ranim vremenima.
1050
01:16:16,528 --> 01:16:22,299
Prije 12 milijardi godina
Svemir je bio puno manje mjesto.
1051
01:16:22,334 --> 01:16:26,170
Jo� se nije pro�irio
na veli�inu kakva je danas.
1052
01:16:28,740 --> 01:16:34,245
Na�a mlada Mlije�na staza
se bori za svoje mjesto.
1053
01:16:34,279 --> 01:16:36,414
Dakle, to je vrlo te�ko
razdoblje za rane galaksije
1054
01:16:36,448 --> 01:16:38,249
u vrijeme formiranja.
1055
01:16:38,283 --> 01:16:44,822
Ove rane galaksije se bore
da opstanu u ovom ranom vremenu.
1056
01:16:46,091 --> 01:16:49,360
To Opstanak najja�ih
1057
01:16:49,394 --> 01:16:54,498
velike galaksije rastu
i pro�diru najmanje.
1058
01:16:56,702 --> 01:16:58,736
Tako da je te�ko
za te rane sustave,
1059
01:16:58,770 --> 01:17:02,239
ali o�ito im je �initi, te se na kraju
spojiti sa svojim susjedima
1060
01:17:02,274 --> 01:17:05,109
i formirati ve�e sustave
kakve vidimo danas.
1061
01:17:08,580 --> 01:17:10,715
Ovi sudari
u ranom svemiru
1062
01:17:10,749 --> 01:17:16,220
stvorili su prekrasnu spiralnu galaksiju
u kojoj danas �ivimo ...
1063
01:17:18,690 --> 01:17:21,225
... I koja jo� postoji.
1064
01:17:21,259 --> 01:17:24,128
Astronomi vjeruju da
postoji jo� jedan finalni sudar
1065
01:17:24,162 --> 01:17:27,098
prema kojem se kre�e Mlije�na staza.
1066
01:17:27,132 --> 01:17:30,768
Jedan koji �e je promijeniti zauvijek.
1067
01:17:43,648 --> 01:17:50,421
Povedimo zemlju
tri milijarde godina u budu�nost.
1068
01:17:50,455 --> 01:17:56,293
Nebom dominira
masivna galaksija nazvana Andromeda.
1069
01:17:58,864 --> 01:18:02,032
Pogled mo�e izgledati mirno,
1070
01:18:02,067 --> 01:18:04,869
ali jedno od najve�ih stradanja
u svemiru
1071
01:18:04,903 --> 01:18:07,138
uskoro �e se dogoditi ...
1072
01:18:09,474 --> 01:18:15,479
... Tragovi predstoje�e katastrofe
le�e u ovim tajanstvenim Hubble-ovim slikama.
1073
01:18:17,249 --> 01:18:21,585
Galaksija za razliku od bilo koje druge ...
1074
01:18:21,620 --> 01:18:23,387
iskrivljena ...
1075
01:18:25,724 --> 01:18:28,893
deformirana.
1076
01:18:28,927 --> 01:18:31,829
Astronomi se oslanjaju
na ra�unalnu pomo�
1077
01:18:31,863 --> 01:18:36,367
da dekodiraju �to je to
tajanstveni predmeti predstavljaju.
1078
01:18:38,436 --> 01:18:41,806
Ono �to radimo je
�emo napraviti galaksije
1079
01:18:41,840 --> 01:18:45,776
da izgledaju poput Mlije�ne staze
i sli�ne galaksije.
1080
01:18:45,811 --> 01:18:48,879
I pustimo ih neka se razvijaju
na ra�unalu,
1081
01:18:48,914 --> 01:18:51,015
one razvijaju
spiralnu strukturu,
1082
01:18:51,049 --> 01:18:53,551
te izgledaju vrlo realno.
1083
01:18:53,585 --> 01:18:59,490
Nakon toga ih stavite
na putu sudara.
1084
01:18:59,524 --> 01:19:01,859
Zamrznimo
ovu simulaciju
1085
01:19:01,893 --> 01:19:03,928
te je uskladimo sa stvarnim slikama
1086
01:19:03,962 --> 01:19:09,533
i odjednom slika
postaje jasna:
1087
01:19:09,568 --> 01:19:15,406
To je najve�i sudar
u svemiru
1088
01:19:15,440 --> 01:19:18,309
galaksije u sudaru.
1089
01:19:22,848 --> 01:19:27,084
Kao i gradovi, galaksije
imaju tendenciju stvaranja klastera.
1090
01:19:27,118 --> 01:19:29,386
Na�a Mlije�na staza
pripada skupini
1091
01:19:29,421 --> 01:19:31,889
prozvanom lokalna skupina,
1092
01:19:31,923 --> 01:19:35,726
sastoji se od najmanje 50 galaksija.
1093
01:19:39,231 --> 01:19:42,399
Najve�a u pakiranju
je Andromeda -
1094
01:19:42,434 --> 01:19:46,170
spiralna galaksija koja je
�ak i ve�a od na�e.
1095
01:19:48,240 --> 01:19:54,178
Danas se Andromeda nalazi
udaljena 2,5 milijuna svjetlosnih godina.
1096
01:19:54,212 --> 01:20:01,452
No, astronomi poput Abrahama Loeba
vjeruju da se ta udaljenost smanjuje.
1097
01:20:01,486 --> 01:20:03,721
Kada sam po�eo
raditi u astrofizici
1098
01:20:03,755 --> 01:20:05,890
Primijetio sam da je ve�ina
mojih kolega
1099
01:20:05,924 --> 01:20:09,793
razmi�lja o drugim galaksija
interakciji jedne s drugima,
1100
01:20:09,828 --> 01:20:11,962
sudarajnju jedni s drugima,
1101
01:20:11,997 --> 01:20:15,165
a ja sam se pitao za�to
se ne ispituje
1102
01:20:15,200 --> 01:20:19,103
budu�nost Mlije�nog puta
i Andromeda galakcije
1103
01:20:19,137 --> 01:20:22,673
kje �e se spojiti.
1104
01:20:22,707 --> 01:20:25,676
Nevolje su na vidiku
za na� zvijezdani grad.
1105
01:20:27,712 --> 01:20:32,149
Na�a galaksija juri
prema velikoj galaksiji Andromeda,
1106
01:20:32,183 --> 01:20:33,784
one jure jedna prema drugoj,
1107
01:20:33,818 --> 01:20:36,186
te �e se
susresti
1108
01:20:36,221 --> 01:20:39,023
za par milijardi godina.
1109
01:20:42,227 --> 01:20:43,827
Loeb i njegovi kolege
1110
01:20:43,862 --> 01:20:48,599
odlu�ili su da simuliraju taj
me�ugalakti�ki sukob Titana.
1111
01:20:50,568 --> 01:20:55,139
To je bila prva
simulacija takve vrste.
1112
01:20:55,173 --> 01:20:58,475
U po�etku dvije galaksije
povuku jedna drugu
1113
01:20:58,510 --> 01:21:04,882
proizvode�i ove prekrasne repove zvijezda,
nastali zbog gravitacije.
1114
01:21:04,916 --> 01:21:08,285
Galaksije se udalje, zaokrenu
i vratiti se zajedno,
1115
01:21:08,320 --> 01:21:10,821
�ine�i jedan veliki
sferoidni skup zvijezda,
1116
01:21:10,855 --> 01:21:14,658
koju sam nazvao
Milkomeda Galaxy.
1117
01:21:14,693 --> 01:21:18,095
Kada se Mlije�ni Put
spoji s Andromedom
1118
01:21:18,129 --> 01:21:22,232
skoro trilijun zvijezda
�e se ostati.
1119
01:21:28,139 --> 01:21:29,506
Prekrasna
spiralna struktura
1120
01:21:29,541 --> 01:21:31,008
na�e galaksije Mlije�ni put
1121
01:21:31,042 --> 01:21:33,177
nije ne�to �to
�e trajati zauvijek.
1122
01:21:33,211 --> 01:21:37,214
To �e biti nered,
za neko vrijeme.
1123
01:21:37,248 --> 01:21:39,283
Sudar ne�e biti takav
1124
01:21:39,317 --> 01:21:41,318
u kojem se dvije stvari
uni�tavaju,
1125
01:21:41,353 --> 01:21:44,388
ve� takav u kojem se plin
jednog sustava
1126
01:21:44,422 --> 01:21:46,991
sudariti s plinom
u drugoj galaksiji.
1127
01:21:47,025 --> 01:21:50,694
Uzrokuju�i prasak
stvaranja novi zvijezda.
1128
01:21:50,729 --> 01:21:53,397
Formiranje
ovih novi zvijezda
1129
01:21:53,431 --> 01:21:57,868
obilje�it �e preporod
nove galaksije.
1130
01:22:02,240 --> 01:22:04,675
Ovaj spektakularan
Hubble prizor
1131
01:22:04,709 --> 01:22:08,412
pokazuje antena galaksije
1132
01:22:08,446 --> 01:22:15,552
veliki kozmi�ki sudar
izme�u dva grada spiralnih zvjezdanih.
1133
01:22:15,587 --> 01:22:20,324
Galaksije bjesne
ra�aju�i zvijezde
1134
01:22:20,358 --> 01:22:26,597
mno�tvo Maglica,
rozi sjaj u tami
1135
01:22:26,631 --> 01:22:29,733
jedan finalni vatromet zvjezdane aktivnosti
1136
01:22:29,768 --> 01:22:33,404
prije nego se galaksije stope
i postanu jedna.
1137
01:22:35,073 --> 01:22:38,609
To je sudbina koja �eka
na� Mlije�ni Put
1138
01:22:38,643 --> 01:22:43,914
kada se spoji s Andromedom
za tri milijarde godina.
1139
01:22:46,484 --> 01:22:47,751
Kad se sudare
1140
01:22:47,786 --> 01:22:51,121
pojavit �e se puno novih
zvijezdani formacija,
1141
01:22:51,156 --> 01:22:55,459
to �e biti vrsta pomla�ivanja
u Mlije�nom putu za neko vrijeme
1142
01:22:55,493 --> 01:22:58,162
i onda na kraju
Ovaj kombinirani sustav
1143
01:22:58,196 --> 01:23:00,497
ce se smiriti i
postati nova stvar,
1144
01:23:00,532 --> 01:23:02,232
vjerojatno ve�a galaksija
1145
01:23:02,267 --> 01:23:06,737
nego bilo koja od galaksija
od kojih je izra�ena.
1146
01:23:06,771 --> 01:23:13,410
No, pravo iznena�enje
je oblik ove nove galaksije.
1147
01:23:13,445 --> 01:23:15,245
Nova galaktika je formirana
1148
01:23:15,280 --> 01:23:19,550
ali umjesto diskova
koji su postojali u izvornim galaksijama,
1149
01:23:19,584 --> 01:23:22,953
gdje su sve zvijezde kru�ile okolo
u ravnini, manje - vi�e,,
1150
01:23:22,987 --> 01:23:25,923
umjesto toga zvijezde �e
kru�iti uokolo,
1151
01:23:25,957 --> 01:23:30,561
ba� kao i elipti�ne galaksije
koje vidimo.
1152
01:23:30,595 --> 01:23:33,163
I tako prili�no smo sigurni
da taj proces
1153
01:23:33,198 --> 01:23:38,602
mora biti dio velike pri�e
kako elipti�ne galaksije dobijaju oblik.
1154
01:23:38,636 --> 01:23:41,105
Sudar
Mlije�ne staze i Andromede
1155
01:23:41,139 --> 01:23:45,209
�e ostaviti iza sebe
divovsku elipti�nu galaksiju.
1156
01:23:49,247 --> 01:23:54,051
Ali prije nego se to dogodi
posljednji pogled �e biti,
1157
01:23:55,587 --> 01:23:58,589
Slika Andromede
rastegnute preko neba,
1158
01:23:58,623 --> 01:24:03,961
svijetle�i sjajno
kao Mlije�ne staze sama,
1159
01:24:03,995 --> 01:24:08,932
zamislivo je da �e postojati
ljudska bi�a poput nas samih
1160
01:24:08,967 --> 01:24:14,004
koja gledaju u nebo i vide
Ovaj spektakularan prizor.
1161
01:24:14,038 --> 01:24:18,809
Mo�da ne�emo biti
sjedina bi�a koja u�ivaju u pogledu.
1162
01:24:18,843 --> 01:24:23,680
Mo�e li na�a galaksija biti dom
i drugim civilizacijama?
1163
01:24:23,715 --> 01:24:29,286
Nepoznati �ivot koji tek treba biti otkriven
unutar Mlije�ne staze?
1164
01:24:39,564 --> 01:24:45,569
Tu je oko 200 milijardi zvijezda
u na�oj galaksiji.
1165
01:24:45,603 --> 01:24:51,508
Ali postoji samo jedan kvart za kojeg
znamo da zasigurno podr�ava �ivot:
1166
01:24:56,147 --> 01:24:59,550
Zemlja.
1167
01:24:59,584 --> 01:25:04,054
Sunce pogoni
sve ovdje na Zemlji.
1168
01:25:04,088 --> 01:25:06,957
To je izvor energije, to je motor
1169
01:25:06,991 --> 01:25:09,459
�ivota i mnogi drugi procesa.
1170
01:25:09,494 --> 01:25:15,199
A �ivot, ovdje na Zemlji,
temelji se na vodi.
1171
01:25:15,233 --> 01:25:21,138
Teku�a voda koja je klju�
za �ivot kakav poznajemo.
1172
01:25:21,172 --> 01:25:25,108
A to je zato jer teku�a voda
slu�i kao otapalo,
1173
01:25:25,143 --> 01:25:29,513
koktel mixer,
biokemije �ivota.
1174
01:25:32,317 --> 01:25:35,352
Zemlja je jedini planet
u na�em Sun�evom sustavu
1175
01:25:35,386 --> 01:25:38,755
s obiljem teku�e vode.
1176
01:25:38,790 --> 01:25:41,024
Kao i kod premijera nekretnina,
1177
01:25:41,059 --> 01:25:45,028
sve o mjestu,
lokacija, lokacija.
1178
01:25:47,832 --> 01:25:50,067
Venera je bli�e suncu,
1179
01:25:50,101 --> 01:25:53,403
Mars dalje od Sunca,
1180
01:25:53,438 --> 01:25:57,808
i tu je zona izme�u
plameno vru�e pe�i Venere,
1181
01:25:57,842 --> 01:25:59,309
ledeni Mars,
1182
01:25:59,344 --> 01:26:02,246
ovu zonu izme�u
zovemo nastanjiva zona,
1183
01:26:02,280 --> 01:26:04,815
a Zemlja se nalazi
usred te zone,
1184
01:26:04,849 --> 01:26:08,485
gdje je voda
u teku�em obliku,
1185
01:26:08,519 --> 01:26:13,490
ne u pari, prevru�e,
ne u obliku leda, previ�e hladno�e.
1186
01:26:13,524 --> 01:26:16,660
prikladna temperatura,
1187
01:26:16,694 --> 01:26:19,162
za �ivot.
1188
01:26:21,766 --> 01:26:24,034
Lokacija
nastanjive zelene zone
1189
01:26:24,068 --> 01:26:26,637
ovisi o zvijezdi.
1190
01:26:29,374 --> 01:26:34,978
Uz vru�e plave zvijezde,
zelena zona je bitno dalja.
1191
01:26:35,013 --> 01:26:40,050
od hladniji crveni zvijezda,
koja se nalazi bli�e
1192
01:26:40,084 --> 01:26:45,489
Svaka zvijezda u Mlije�noj stazi
ima nastanjive zone.
1193
01:26:45,523 --> 01:26:49,626
Ali nema svaka zvijezda
planeti u toj zoni.
1194
01:26:52,063 --> 01:26:56,533
1995.-e se dogodilo ne�to
izvanredno.
1195
01:26:56,567 --> 01:26:59,369
Dobio sam poziv od mog suradnika,
Paul Butler,
1196
01:26:59,404 --> 01:27:02,639
sve �to je rekao bilo je:
"Geoff, mora� do�i."
1197
01:27:02,674 --> 01:27:06,677
I to je bio trenutak
koji nikada ne�u zaboraviti.
1198
01:27:06,711 --> 01:27:10,814
Bio sam nijem, Paul je �utio,
i bili smo potpuno zapanjeni.
1199
01:27:10,848 --> 01:27:12,783
Na zaslonu ra�unala
1200
01:27:12,817 --> 01:27:18,021
Vidio sam nepogre�iv
trag planeta.
1201
01:27:20,124 --> 01:27:26,430
Marcy je otkrio
prvi planet oko druge zvijezde.
1202
01:27:26,464 --> 01:27:28,699
Ali on ga zapravo nije mogao vidjeti
1203
01:27:28,733 --> 01:27:32,436
jer je planet bio premalen
1204
01:27:36,107 --> 01:27:41,778
Svaki planet koji kru�i oko zvijezde
izgubi se zbog sjaja te zvijezde,
1205
01:27:41,813 --> 01:27:45,048
koja je svijetlija
i vi�e od milijardu puta.
1206
01:27:45,083 --> 01:27:49,953
I tako, umjesto, za otkrivamo planete,
gledamo zvijezde.
1207
01:27:49,987 --> 01:27:53,423
A u stvari zvijezde
�e se teturati u prostoru
1208
01:27:53,458 --> 01:27:57,394
jer bivaju povu�ene od
gravitacije planeta,
1209
01:27:57,428 --> 01:28:00,263
ili vi�e nih, koji kru�e oko zvijezda.
1210
01:28:00,298 --> 01:28:02,332
Dakle gledaju�i samu zvijezdu
1211
01:28:02,367 --> 01:28:05,402
mo�emo utvrditi da li
zvijezda ima planete
1212
01:28:05,436 --> 01:28:09,706
i koliko se ti planeti
udaljeni od zvijezde.
1213
01:28:11,609 --> 01:28:15,645
Do sada su astronomi
otkrili vi�e od 400 planeta
1214
01:28:15,680 --> 01:28:18,382
koje kru�i oko zvijezda u na�oj galaksiji.
1215
01:28:18,416 --> 01:28:22,619
Ali nijedna od njih �ini se da
nije u stambenoj zona.
1216
01:28:22,653 --> 01:28:26,990
Jedne vrste divovski planeta
Orbitiraju u neposrednoj blizini svoje zvijezde.
1217
01:28:27,024 --> 01:28:28,492
Zovemo ih vru�i Jupiteri,
1218
01:28:28,526 --> 01:28:31,395
Zato �to su ti Jupiter-planeti
tako blizu zvijezdi
1219
01:28:31,429 --> 01:28:37,567
bivaju upaljeni
od intenzivne topline zvijezde.
1220
01:28:37,602 --> 01:28:41,104
Druga vrsta planeta koje smo prona�li
je bizarna.
1221
01:28:41,139 --> 01:28:45,108
Prona�li smo planete koji kru�e
u izdu�enim orbitama,
1222
01:28:45,143 --> 01:28:47,544
elipti�nim, ispru�enim orbitama,
1223
01:28:47,578 --> 01:28:49,646
Onda planete
vrlo daleko od zvijezda
1224
01:28:49,680 --> 01:28:53,383
gdje je vrlo hladno.
1225
01:28:53,418 --> 01:28:56,153
Pa planeti
koje smo prona�li do sada
1226
01:28:56,187 --> 01:28:59,423
su malo previ�e �udni
za zamisliti
1227
01:28:59,457 --> 01:29:03,460
te�ko da �ivot ima
dobre �anse za pre�ivljavanje.
1228
01:29:03,494 --> 01:29:04,895
Uklju�ite.
1229
01:29:04,929 --> 01:29:06,163
Vanjski.
1230
01:29:06,197 --> 01:29:11,034
No,sve �e se to mo�da
promijeniti.
1231
01:29:11,068 --> 01:29:17,240
Nedavno je NASA lansirala
sna�an novi teleskop nazvan Kepler,
1232
01:29:17,275 --> 01:29:19,276
u potrazi za planetima veli�ine Zemlje
1233
01:29:19,310 --> 01:29:23,647
koji orbitiraju u nastanjivim zona
oko obli�njih zvijezda.
1234
01:29:26,384 --> 01:29:29,653
Kepler radi
na najjednostavniji na�in.
1235
01:29:29,687 --> 01:29:34,991
Sve �to Kepler radi je posmatranje
svjetline od oko 100.000 zvijezda
1236
01:29:35,026 --> 01:29:37,594
tako izuzetno precizno
1237
01:29:37,628 --> 01:29:41,398
da mo�e otkriti planet
malen poput Zemlje
1239
01:29:44,869 --> 01:29:46,570
Istu stvar vidimo
sa Zemlje
1240
01:29:46,604 --> 01:29:50,941
kad Venera i Merkur
pro�u ispred sunca.
1241
01:29:54,045 --> 01:29:57,914
No Keplerov Zadatak je daleko te�i.
1242
01:30:00,051 --> 01:30:02,819
To kao da
u svjetlu reflektora
1243
01:30:02,854 --> 01:30:06,323
poku�avamo otkriti zrnce
pra�ine koje je pro�lo ispred reflektora
1244
01:30:06,357 --> 01:30:08,558
dok je zamaglilo njegovu svjetlost
1245
01:30:08,593 --> 01:30:13,864
Kada �estica pra�ine pro�e
ispred masivnog reflektora,
1246
01:30:13,898 --> 01:30:15,432
Iz toga malenog zatamnjenja,
1247
01:30:15,466 --> 01:30:19,536
mo�e se mjeriti
veli�ina planeta.
1248
01:30:19,570 --> 01:30:24,007
I zajedno s na�inom na koji
uzrokuje teturanje svoje zvijezde,
1249
01:30:24,041 --> 01:30:26,943
Marcy mo�e saznati njihovu gusto�u.
1250
01:30:28,412 --> 01:30:30,313
I naravno,
to je veli�anstveno
1251
01:30:30,348 --> 01:30:32,649
zbog tih mjerenja
1252
01:30:32,683 --> 01:30:35,452
biti �emo u mogu�nosti razlikovati
plinovite planete,
1253
01:30:35,486 --> 01:30:37,754
vjerojatno nepogodne za �ivot,
1254
01:30:37,788 --> 01:30:43,460
od stjenovitih planeta koje mo�da imaju
povr�inu pokrivenu teku�om vodom.
1255
01:30:45,096 --> 01:30:50,000
Astronomi nisu sigurni
koliko planeta �e Kepler prona�i -
1256
01:30:50,034 --> 01:30:53,803
ali s 200 milijardi zvijezda
u Mlije�noj stazi,
1257
01:30:53,838 --> 01:30:58,208
izgledi su obe�avaju�i.
1258
01:30:58,242 --> 01:31:02,212
Seth Shostak je u�inio izra�une.
1259
01:31:02,246 --> 01:31:03,747
Znate,
indikacije su
1260
01:31:03,781 --> 01:31:06,149
puno tih zvijezda ima planete,
mo�da polovica njih.
1261
01:31:06,183 --> 01:31:08,351
A budu�i da su planete, znate,
poput ma�i�a,
1262
01:31:08,386 --> 01:31:10,453
ne okoti se samoo jedan,
ve� vi�e njih.
1263
01:31:10,488 --> 01:31:14,624
TPo tom obrascu postoji
milijun milijuna planeta.
1264
01:31:17,295 --> 01:31:19,229
Trilion planeta.
1265
01:31:19,263 --> 01:31:23,233
To je nezamislivo velik broj.
1266
01:31:23,267 --> 01:31:25,835
No, kakve su �anse
da su neki od njih na mjestu
1267
01:31:25,870 --> 01:31:29,706
u kojemu se mo�e razviti �ivot?
1268
01:31:29,740 --> 01:31:34,110
Mo�emo pro�iriti ideju
nastanjive zone oko zvijezde
1269
01:31:34,145 --> 01:31:39,749
na nastanjive zone unutar
cijele na�e galaksije Mlije�ne staze.
1270
01:31:40,952 --> 01:31:43,186
Potraga za �ivotom po�inje
1271
01:31:43,220 --> 01:31:47,257
s te�njom i potragom
za galakti�kim nastanjivim zonama,
1272
01:31:47,291 --> 01:31:50,994
sigurno uto�i�te koje
omogu�uje da �ivot cvjeta.
1273
01:31:52,763 --> 01:31:56,499
Previ�e blizo centru
je izvanredn broj zvijezda ali
1274
01:31:56,534 --> 01:32:00,704
prepun X-zraka, o�tri radio valovi,
�ak i gama zraka
1275
01:32:00,738 --> 01:32:05,375
koje bi sigurno uni�titli
krhki jednostani�ni �ivot
1276
01:32:05,409 --> 01:32:10,347
Onemogu�uju�i i start
prema evoluciji.
1277
01:32:10,381 --> 01:32:12,549
Sredi�te je opasno.
1278
01:32:12,583 --> 01:32:14,651
Postoji super masivna
crna rupa tamo dolje.
1279
01:32:14,685 --> 01:32:19,189
Ako ste previ�e blizu ovoj stvari
mnogo lo�ih stvari se mo�e dogoditi.
1280
01:32:19,223 --> 01:32:20,657
Tu je i puno
zvijezda tamo dolje
1281
01:32:20,691 --> 01:32:22,592
i, znate, puno zvijezda
1282
01:32:22,627 --> 01:32:25,695
ali s druge strane
ako imate previ�e previ�e zvijezda,
1283
01:32:25,730 --> 01:32:30,600
one imaju tendenciju da pokre�u komete
u Sun�evom sustavu
1284
01:32:30,635 --> 01:32:32,002
koji bi va stalno
bombardirali
1285
01:32:32,036 --> 01:32:34,871
sudar s jednim takvim!
Da, samo pitajte dinosaure,
1286
01:32:34,905 --> 01:32:37,974
dakle nije dobro za vas.
1287
01:32:38,009 --> 01:32:39,743
Spiralne ruke mogu ponuditi
1288
01:32:39,777 --> 01:32:43,446
najsigurnije mjesto
u galaksiji.
1289
01:32:43,481 --> 01:32:47,851
Ali �ak i ovdje, opasnosti
mo�da vrebaju iza ugla.
1290
01:32:49,220 --> 01:32:51,688
Ako vam se dogoditi da budete
na planetu u blizini supernove,
1291
01:32:51,722 --> 01:32:54,724
eksplozija bi vam mogla uni�titi
cijeli dan.
1292
01:32:54,759 --> 01:32:56,793
�ivot mo�da zapo�ne,
i onda, znate,
1293
01:32:56,827 --> 01:33:00,730
jo� par stotina
milijuna godina i onda bivate zbrisani.
1294
01:33:00,765 --> 01:33:03,600
Dakle, ta podru�ja su vrsta
negostoljubive zone,
1295
01:33:03,634 --> 01:33:06,469
vjerovatno i vanzemaljcima.
1296
01:33:06,504 --> 01:33:10,607
Vanjski slojevi
na�eg Mlije�nog puta su ti�i.
1297
01:33:10,641 --> 01:33:15,512
No, ovdje �e se �ivot
te�ko ukorijeniti.
1298
01:33:15,546 --> 01:33:18,615
Na kraju
na�e galaksije Mlije�no puta
1299
01:33:18,649 --> 01:33:20,550
ne postoji dovoljno
te�ki elementi
1300
01:33:20,584 --> 01:33:23,753
od kojih se sastoje stanice na�eg tijela
1301
01:33:23,788 --> 01:33:24,954
i �ivot kao takav.
1302
01:33:24,989 --> 01:33:28,725
Dakle ne postoje
temeljni blokovi �ivota
1303
01:33:28,759 --> 01:33:32,529
na vanjskim rubovima
na�eg Mlije�nog puta.
1304
01:33:35,299 --> 01:33:40,003
Dakle, nije slu�ajnost
da se nalazimo gdje jesmo.
1305
01:33:40,037 --> 01:33:44,340
Na�e susjedstvu, smje�teno daleko
izme�u dvaju spiralnih krakova,
1306
01:33:44,375 --> 01:33:47,110
je premijer vrijedne nekretnine.
1307
01:33:47,144 --> 01:33:52,348
Koje je ostalo relativno nepromijenjeno
milijardama godina,
1308
01:33:52,383 --> 01:33:57,353
te je dalo �ivotu vremena da
se uspostaviti i razvije.
1309
01:34:01,492 --> 01:34:05,028
Ostale napredne civilizacije,
ako one postoje,
1310
01:34:05,062 --> 01:34:08,331
vjerojatno �ive
u sli�nim naseljima,
1311
01:34:08,365 --> 01:34:11,835
za�ti�eni od opasnosti
u galaksiji.
1312
01:34:14,672 --> 01:34:17,907
Nismo ih jo� prona�li.
1313
01:34:17,942 --> 01:34:22,712
Ali onda opet,
na�a galaksija je veliko mjesto.
1314
01:34:25,082 --> 01:34:26,750
Nismo prona�li
�ivot negdje drugdje,
1315
01:34:26,784 --> 01:34:28,084
nismo prona�li tragove,
1316
01:34:28,119 --> 01:34:30,186
nismo prona�li tragove
ni nestalog �ivota,
1317
01:34:30,221 --> 01:34:32,689
ne znamo,
za�to je to tako?
1318
01:34:32,723 --> 01:34:35,992
Pa, manje od tisu�u zvijezda
smo pa�ljivo osmotrili
1319
01:34:36,026 --> 01:34:38,561
tragaju�i za planetama koji bi mogli imati
inteligentni �ivot.
1320
01:34:38,596 --> 01:34:41,631
Pa znate, to je isto
kao da idete u Afriku
1321
01:34:41,665 --> 01:34:44,834
u potrazi za mega faunom, znate,
slonovi, �irafe, ne�to poput toga,
1322
01:34:44,869 --> 01:34:46,569
do�ete u Afriku
1323
01:34:46,604 --> 01:34:49,172
i pogledate prvo
dvori�te
1324
01:34:49,206 --> 01:34:51,508
i ka�ete ovdje nema slonova,
onda odustatanete.
1325
01:34:51,542 --> 01:34:54,644
Pa, ne smijemo odustati,
tek smo po�injeli.
1326
01:34:54,678 --> 01:34:59,616
Pa, ako �emo to na�i �ivot,
1327
01:34:59,650 --> 01:35:06,489
to je nevjerojatno, ako na�emo �ivot
negdje drugdje u svemiru,
1328
01:35:06,524 --> 01:35:11,728
Mislim da dioni�ko tr�i�te
ne�e propustiti jedan takav zalogaj.
1329
01:35:11,762 --> 01:35:16,432
Ali mi ljudi bi znali,
po prvi put u ljudskoj povijesti,
1330
01:35:16,467 --> 01:35:18,902
da nismo sami.
1331
01:35:18,936 --> 01:35:23,006
Da smo srodne du�e
me�u zvijezdama,
1332
01:35:23,040 --> 01:35:28,344
i da bi na�a sudbina mogla biti
oti�i do zvijezda,
1333
01:35:28,379 --> 01:35:30,213
komunicirati s njima
1334
01:35:30,247 --> 01:35:35,018
i postati �lanovi
od velikog galakti�kog Country Club-a.
1335
01:35:38,018 --> 01:35:42,018
Preuzeto sa www.titlovi.com
113756
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bengali
Bosnian
Bulgarian
Catalan
Cebuano
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Croatian
Czech
Danish
Dutch
English
Esperanto
Finnish
French
Frisian
Galician
Georgian
German
Greek
Gujarati
Haitian Creole
Hawaiian
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Khmer
Korean
Kurdish (Kurmanji)
Kyrgyz
Lao
Latvian
Lithuanian
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Nepali
Norwegian
Pashto
Polish
Portuguese
Romanian
Russian
Samoan
Serbian
Sesotho
Shona
Sinhala
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish
Swahili
Swedish
Tajik
Thai
Turkish
Ukrainian
Urdu
Uzbek
Vietnamese
