subtitlecat.com

All language subtitles for Stephen.Hawkings.Grand.Design.2012.S01E03.1080p.BluRay.x264-WaLMaRT

Afrikaans

Akan

Albanian

Amharic

Arabic

Armenian

Azerbaijani

Basque

Belarusian

Bemba

Bengali

Bihari

Bosnian

Breton

Bulgarian

Cambodian

Catalan

Cherokee

Chichewa

Chinese (Simplified)

Chinese (Traditional)

Corsican

Croatian

Czech

Danish

Dutch

English

Esperanto

Estonian

Ewe

Faroese

Filipino

Finnish

French

Frisian

Galician

Georgian

German

Greek

Guarani

Gujarati

Haitian Creole

Hausa

Hawaiian

Hebrew

Hindi

Hungarian

Icelandic

Igbo

Indonesian

Interlingua

Irish

Italian

Japanese

Javanese

Kannada

Kazakh

Kinyarwanda

Kirundi

Kongo

Korean

Krio (Sierra Leone)

Kurdish

Kurdish (Soranî)

Kyrgyz

Laothian

Latin

Latvian

Lingala

Lithuanian

Lozi

Luganda

Luo

Macedonian

Malagasy

Malay

Malayalam

Maltese

Maori

Marathi

Mauritian Creole

Moldavian

Mongolian

Montenegrin

Nepali

Nigerian Pidgin

Northern Sotho

Norwegian

Norwegian (Nynorsk)

Occitan

Oriya

Oromo

Pashto

Persian

Polish

Portuguese (Brazil)

Portuguese (Portugal)

Punjabi

Quechua

Romanian

Romansh

Runyakitara

Russian

Scots Gaelic

Serbian

Serbo-Croatian

Sesotho

Setswana

Seychellois Creole

Shona

Sindhi

Sinhalese

Slovak

Slovenian

Somali

Spanish

Spanish (Latin American)

Sundanese

Swahili

Swedish

Tajik

Tamil

Tatar

Telugu

Thai

Tigrinya

Tonga

Tshiluba

Tumbuka

Turkish

Turkmen

Twi

Uighur

Ukrainian

Urdu

Uzbek

Vietnamese

Welsh

Wolof

Xhosa

Yiddish

Yoruba

Zulu

Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated: 1 00:00:05,400 --> 00:00:10,088 Hallo. Ik ben Stephen Hawking. 2 00:00:10,200 --> 00:00:14,842 Ik ben fysicus, kosmoloog en een dromer. 3 00:00:15,920 --> 00:00:21,165 Hoewel ik me niet kan bewegen en ik via een computer moet praten... 4 00:00:21,280 --> 00:00:24,329 ben ik vrij in mijn gedachten. 5 00:00:26,280 --> 00:00:30,729 Vrij om de grootste vraagstukken van het universum te bestuderen. 6 00:00:30,840 --> 00:00:34,845 Zoals: waarom is het universum zoals het is? 7 00:00:36,600 --> 00:00:40,321 Waarom volgt het regels en wetten? 8 00:00:40,440 --> 00:00:43,728 Waarom is er orde in plaats van chaos? 9 00:00:46,560 --> 00:00:50,770 Deze zoektocht leidt ons naar het allergrootste geheim: 10 00:00:52,800 --> 00:00:58,045 Waar het in de kosmos allemaal om draait. 11 00:01:00,600 --> 00:01:02,489 Kijk mee. 12 00:01:04,000 --> 00:01:10,074 Aanbieding 6K BOX/1jaar Live TV 145 euro! They are back! WWW.ALLIN1BOX.NL 13 00:01:14,440 --> 00:01:17,842 De Aurora Australis oftewel het zuiderlicht... 14 00:01:17,960 --> 00:01:22,204 gezien vanuit het internationale ruimtestation. 15 00:01:22,320 --> 00:01:25,608 Ik heb mijn leven gewijd aan het zoeken voor een verklaring... 16 00:01:25,720 --> 00:01:28,405 voor zulke prachtige mysteries. 17 00:01:30,080 --> 00:01:35,723 Omdat ik geloof dat het ons leidt naar de geheimen van 't universum. 18 00:01:38,560 --> 00:01:42,246 Dit is een zoektocht die ik de Grote Schepping noem: 19 00:01:43,760 --> 00:01:46,127 De sleutel tot de kosmos. 20 00:01:47,800 --> 00:01:52,840 Het goede nieuws is dat we die volgens mij hebben gevonden. 21 00:01:52,960 --> 00:01:54,803 Bijna. 22 00:01:57,080 --> 00:02:00,607 Om zover te komen, is een lange reis geweest. 23 00:02:00,720 --> 00:02:04,964 Het begon op een nacht 350 jaar geleden... 24 00:02:05,080 --> 00:02:07,970 in het Engelse dorpje Cambridge. 25 00:02:15,440 --> 00:02:18,728 Het was in 1665. 26 00:02:18,840 --> 00:02:24,006 Engeland was in de ban van de dood door de duistere plaag. 27 00:02:29,120 --> 00:02:32,488 Een student, Isaac Newton genaamd, verliet het dorp... 28 00:02:32,600 --> 00:02:35,251 om aan de dreiging te ontsnappen. 29 00:02:37,720 --> 00:02:42,248 Gelukkig voor ons, want Newton was een radicaal denker... 30 00:02:42,360 --> 00:02:47,002 die het universum op een totaal nieuwe manier durfde te zien. 31 00:03:00,200 --> 00:03:02,680 Newton nam de eerste stappen op deze zoektocht... 32 00:03:02,800 --> 00:03:08,648 naar de Grote Schepping door te kijken naar de mysterieuze natuurwetten. 33 00:03:10,280 --> 00:03:15,286 Waarom bewegen dingen, waarom stoppen ze? 34 00:03:15,400 --> 00:03:19,769 En de beroemdste vraag: waarom vallen ze naar de aarde? 35 00:03:25,160 --> 00:03:30,963 Je zou niet denken dat de antwoorden hierop de wereld zou veranderen... 36 00:03:31,080 --> 00:03:32,605 maar dat deden ze wel. 37 00:03:33,760 --> 00:03:39,244 Want Newton wist dat er een kracht binnenin het universum was... 38 00:03:39,360 --> 00:03:44,730 die alle voorwerpen aantrok: de zwaartekracht. 39 00:03:46,200 --> 00:03:51,206 Zwaartekracht werkt niet alleen op aarde, maar door de hele kosmos. 40 00:03:51,320 --> 00:03:55,644 De kracht hangt van een paar fundamentele dingen af: 41 00:03:55,760 --> 00:04:00,163 De massa van de voorwerpen en hun afstand tot elkaar. 42 00:04:10,400 --> 00:04:16,567 Om z'n vragen te beantwoorden, vond Newton 'n nieuwe wiskundetaal uit: 43 00:04:16,680 --> 00:04:18,330 De calculus. 44 00:04:26,400 --> 00:04:29,961 Je hoeft niet te weten hoe het werkt, maar 't was niet slecht... 45 00:04:30,080 --> 00:04:32,162 voor een 23-jarige. 46 00:04:33,280 --> 00:04:37,888 Overal ter wereld gebruiken wetenschappers het nog elke dag. 47 00:04:47,040 --> 00:04:50,010 Dankzij hem werd het mogelijk om alles te voorspellen: 48 00:04:50,120 --> 00:04:53,647 Van de banen van planeten rond de sterren... 49 00:04:53,760 --> 00:04:57,560 en het exacte tijdstip van verduisteringen... 50 00:04:57,680 --> 00:05:00,729 tot de routes van regendruppels. 51 00:05:15,080 --> 00:05:21,087 Tegenwoordig doen theoretische fysici nog hetzelfde als Newton. 52 00:05:21,200 --> 00:05:25,888 Alleen hoeven wij ons gelukkig geen zorgen te maken over de plaag. 53 00:05:27,160 --> 00:05:31,484 Ons werk lijkt complex, maar het is eigenlijk heel simpel. 54 00:05:33,360 --> 00:05:35,806 We proberen het verborgen mechanisme te ontrafelen... 55 00:05:35,920 --> 00:05:38,446 waaraan alles ten grondslag ligt. 56 00:05:42,440 --> 00:05:47,321 We kunnen dit doen omdat we op de schouders staan van meesters: 57 00:05:47,440 --> 00:05:50,967 Wetenschappers die stukje bij beetje hebben ontdekt... 58 00:05:51,080 --> 00:05:53,560 waarom het universum bestaat. 59 00:05:59,000 --> 00:06:02,800 Onder die meesters bevond zich een van m'n grote helden: 60 00:06:02,920 --> 00:06:05,321 James Clerk Maxwell. 61 00:06:07,080 --> 00:06:10,402 Maxwell was gefascineerd door licht... 62 00:06:10,520 --> 00:06:14,923 en vond in 1861 de kleurenfotografie uit. 63 00:06:15,040 --> 00:06:19,648 Maar dat was slechts het begin van wat deze man heeft bereikt. 64 00:06:23,440 --> 00:06:27,809 Dat gebeurde toen hij een geheel ander gebied van de fysica onderzocht... 65 00:06:27,920 --> 00:06:30,287 waardoor alles veranderde. 66 00:06:33,360 --> 00:06:36,842 Dit was het vreemde, bijna magische verband... 67 00:06:36,960 --> 00:06:39,930 tussen magnetisme en elektriciteit. 68 00:06:45,720 --> 00:06:48,769 Er is niet ingewikkelds aan: 69 00:06:48,880 --> 00:06:51,201 Hou een magneet in de buurt van een draad... 70 00:06:51,320 --> 00:06:55,166 en er ontstaat elektriciteit die door de draad gaat. 71 00:07:04,880 --> 00:07:08,851 Als elektriciteit door een draad gaat, gedraagt hij zich als een magneet... 72 00:07:08,960 --> 00:07:11,201 en laat het een kompas uitslaan. 73 00:07:15,560 --> 00:07:18,131 Wat is het wat ze verbond? 74 00:07:18,240 --> 00:07:22,529 Maxwells grote idee was dat magnetisme en elektriciteit... 75 00:07:22,640 --> 00:07:26,281 eigenlijk twee dezelfde facetten had: 76 00:07:26,400 --> 00:07:31,440 Een energiegolf die deels elektrisch deels magnetisch was. 77 00:07:33,040 --> 00:07:36,522 Hij noemde ze: elektromagnetische golven. 78 00:07:41,240 --> 00:07:43,925 Maar toen was er een verrassing. 79 00:07:44,040 --> 00:07:47,601 Wiskundigen zeiden dat deze elektromagnetische golven... 80 00:07:47,720 --> 00:07:55,241 met uitzonderlijke snelheid reisden: 300.000 km per seconde. 81 00:07:55,360 --> 00:08:01,288 Dezelfde snelheid die vastgesteld was voor de snelheid van het licht. 82 00:08:04,400 --> 00:08:07,131 Dit leidde tot een verbazingwekkende conclusie: 83 00:08:07,240 --> 00:08:11,404 Licht is ook een elektromagnetische golf. 84 00:08:19,360 --> 00:08:24,400 Maxwell verbond elektriciteit, magnetisme en licht... 85 00:08:24,520 --> 00:08:26,363 in een serie van vier vergelijkingen... 86 00:08:26,480 --> 00:08:29,802 die ik een van de grootste ontdekkingen vind... 87 00:08:29,920 --> 00:08:33,129 in de geschiedenis van de natuurwetenschap. 88 00:08:39,120 --> 00:08:42,203 De vergelijkingen heten de wetten van Maxwell... 89 00:08:42,320 --> 00:08:48,282 en bepalen alles: van de lichtstralen boven de noord- en zuidpool... 90 00:08:48,400 --> 00:08:51,768 tot de moderne elektrische- en communicatietechnologie... 91 00:08:51,880 --> 00:08:54,201 die de planeet voedt. 92 00:08:55,440 --> 00:08:58,205 Praktische iedere moderne machine ter wereld... 93 00:08:58,320 --> 00:09:02,564 van een computer tot een energiecentrale tot een wasmachine... 94 00:09:02,680 --> 00:09:07,049 werkt volgens de regels die Maxwell heeft ontdekt. 95 00:09:07,160 --> 00:09:12,564 Elektromagnetisme licht onze planeet letterlijk op: 96 00:09:12,680 --> 00:09:15,729 Een passend testament van een knappe kop. 97 00:09:20,760 --> 00:09:26,927 Maar licht is nog interessanter dan Maxwell zich realiseerde. 98 00:09:27,040 --> 00:09:33,002 Onbewust had hij een van de fundamenteelste aanwijzingen ontdekt... 99 00:09:33,120 --> 00:09:34,804 van de Grote Schepping. 100 00:09:37,440 --> 00:09:41,240 En die aanwijzing is de snelheid van het licht zelf. 101 00:09:44,000 --> 00:09:47,049 Eind negentiende eeuw leek het erop... 102 00:09:47,160 --> 00:09:51,006 dat sommige mysteries van het universum opgelost waren... 103 00:09:51,120 --> 00:09:55,887 dankzij de baanbrekende ontdekkingen van Newton en Maxwell. 104 00:09:57,440 --> 00:10:03,561 Maar toen kwamen twee Amerikaanse fysici met 'n hele andere ontdekking. 105 00:10:07,680 --> 00:10:11,571 Albert Michelson en Edward Morley onderzochten... 106 00:10:11,680 --> 00:10:16,561 de gevolgen van Maxwells onthulling dat licht een soort golf is... 107 00:10:16,680 --> 00:10:21,447 die zich met 300.000 km per seconde voortbeweegt. 108 00:10:22,440 --> 00:10:28,243 Ze bedachten dat als watergolven energiegolven door water zijn... 109 00:10:31,800 --> 00:10:36,124 en geluidsgolven energiegolven zijn door de lucht... 110 00:10:38,880 --> 00:10:43,522 dat lichtgolven zich ook zouden moeten voortbewegen door iets. 111 00:10:49,280 --> 00:10:54,605 Dit 'iets' noemden ze: de lichtgevende ether. 112 00:10:54,720 --> 00:10:57,690 Volgens Michelson en Morley was ruimte... 113 00:10:57,800 --> 00:11:01,247 inclusief de ruimte tussen zon en aarde... 114 00:11:01,360 --> 00:11:05,285 gevuld was met deze mysterieuze ether. 115 00:11:05,400 --> 00:11:09,200 Zij dachten dat het zonlicht zich door de ether verplaatste... 116 00:11:09,320 --> 00:11:12,051 om de aarde te bereiken. 117 00:11:12,160 --> 00:11:15,642 En aangezien de aarde ook om de zon beweegt... 118 00:11:15,760 --> 00:11:19,526 dan moeten zij zich ook door deze ether voortbewegen. 119 00:11:19,640 --> 00:11:25,329 Als dat zo was, zou deze beweging een 'etherwind' veroorzaken... 120 00:11:25,440 --> 00:11:29,047 die over het oppervlak van onze planeet zou blazen. 121 00:11:36,040 --> 00:11:41,922 Zij dachten dat deze etherwind hier op aarde meetbaar moest zijn... 122 00:11:42,040 --> 00:11:45,965 en ze deden een experiment om het effect ervan te meten. 123 00:11:47,160 --> 00:11:51,290 Ze voerden het experiment uit in een kleine kelder. 124 00:11:51,400 --> 00:11:53,801 Maar om het principe erachter te begrijpen... 125 00:11:53,920 --> 00:11:58,608 heb ik ze uit het lab gehaald en hier op het strand opgesteld. 126 00:12:03,960 --> 00:12:07,806 Als de aarde constant om de zon draait... 127 00:12:07,920 --> 00:12:11,129 dan zou de etherwind altijd aanwezig zijn... 128 00:12:11,240 --> 00:12:15,290 en de snelheid van het licht hier op aarde beïnvloeden. 129 00:12:16,760 --> 00:12:21,766 Als een lichtstraal zou reizen met de etherwind achter zich... 130 00:12:21,880 --> 00:12:24,929 dan zou het licht sneller moeten gaan. 131 00:12:32,160 --> 00:12:35,881 Maar als licht in de tegenovergestelde richting zou reizen... 132 00:12:36,000 --> 00:12:41,882 dus tegen de etherwind in, dan zou de lichtsnelheid moeten afnemen. 133 00:12:43,680 --> 00:12:49,084 Het verschil tussen die twee snelheden zou meetbaar moeten zijn. 134 00:12:54,680 --> 00:12:58,366 Maar ze konden geen verschil ontdekken. 135 00:12:59,600 --> 00:13:02,604 Waar de lichtgolven ook op gericht waren... 136 00:13:02,720 --> 00:13:06,964 ze konden geen toe- of afname van de snelheid ontdekken. 137 00:13:09,160 --> 00:13:12,403 Dit resultaat gooide roet in het eten: 138 00:13:12,520 --> 00:13:16,366 De lichtgevende ether zou niet bestaan. 139 00:13:16,480 --> 00:13:23,170 Dus de snelheid van het licht moest in alle richtingen constant zijn. 140 00:13:25,160 --> 00:13:30,166 Moderne experimenten hebben deze ontdekking herhaaldelijk bevestigd. 141 00:13:30,280 --> 00:13:36,242 De snelheid van het licht is constant ongeacht in welke richting 't reist. 142 00:13:38,240 --> 00:13:40,641 Michelson en Morley waren behoorlijk in verlegenheid gebracht... 143 00:13:40,760 --> 00:13:46,324 door hun onjuiste theorie. De ether was er gewoonweg niet. 144 00:13:50,560 --> 00:13:54,326 Maar het experiment was niet helemaal een ramp. 145 00:13:54,440 --> 00:13:59,765 Het is een van de belangrijkste fouten ooit in de natuurwetenschap. 146 00:14:03,160 --> 00:14:09,167 Licht is een golf die reist door het niets. Wat een gek idee. 147 00:14:09,280 --> 00:14:15,049 En de ontdekking dat de snelheid constant is, is ook vreemd. 148 00:14:15,160 --> 00:14:19,085 Gelukkig houden wij fysici van vreemde dingen... 149 00:14:19,200 --> 00:14:22,124 omdat het vaak tot doorbraken leidt. 150 00:14:23,520 --> 00:14:28,048 En deze ontdekking leidde tot de grootste doorbraak ooit: 151 00:14:30,920 --> 00:14:34,163 De ontdekking dat de snelheid van het licht constant is... 152 00:14:34,280 --> 00:14:39,320 zou alles op z'n kop zetten wat wij fysici dachten over 't universum. 153 00:14:40,480 --> 00:14:44,565 Een van m'n andere helden, Albert Einstein... 154 00:14:44,680 --> 00:14:48,810 zou de echte waarheid ontdekken over de eigenschap van licht. 155 00:14:48,920 --> 00:14:54,165 Om uit te leggen hoe hij dit deed, neem ik je mee naar m'n jeugd. 156 00:15:01,360 --> 00:15:07,686 M'n oude speelgoedtrein laat goed zien wat Einstein zich afvroeg: 157 00:15:07,800 --> 00:15:12,203 Wat de constante lichtsnelheid betekende voor het universum. 158 00:15:15,880 --> 00:15:19,009 Einstein begon met een simpele vraag: 159 00:15:19,120 --> 00:15:23,011 Hoe snel beweegt iets zich voort, zoals dit treintje. 160 00:15:26,040 --> 00:15:31,046 Dit is de jaren '50 en speelgoedtreinen waren nog niet zo goed. 161 00:15:33,640 --> 00:15:37,964 Dus laten we zeggen dat hij anderhalve kilometer per uur gaat. 162 00:15:42,120 --> 00:15:47,331 Maar bekijk je het vanuit een ander oogpunt, dan is 't antwoord anders. 163 00:15:51,840 --> 00:15:56,926 De aarde draait ongeveer met 1500 km/u om z'n as. 164 00:15:57,040 --> 00:16:03,446 Dus vanaf hier gezien, beweegt mijn trein zich veel sneller voort. 165 00:16:03,560 --> 00:16:10,648 Natuurlijk draait de aarde als geheel met 108.000 km/u om de zon. 166 00:16:13,320 --> 00:16:18,804 En zelfs de zon staat niet stil. Hij draait om de as van de Melkweg. 167 00:16:21,760 --> 00:16:25,606 En de Melkweg beweegt zich ook voort door de ruimte. 168 00:16:30,600 --> 00:16:34,446 Dus hoe snel beweegt de trein zich dan eigenlijk voort? 169 00:16:34,560 --> 00:16:38,246 Dat hangt dus af vanuit welk oogpunt je het bekijkt. 170 00:16:41,240 --> 00:16:48,681 Het kan 1,5 km per uur zijn, 1500 km per uur of 108.000 km/u... 171 00:16:48,800 --> 00:16:50,848 of nog veel sneller. 172 00:16:52,600 --> 00:16:54,568 Dus wat is het probleem? 173 00:16:54,680 --> 00:16:59,561 Iedereen snapt dat snelheid gerelateerd is aan je perspectief. 174 00:16:59,680 --> 00:17:03,207 Maar als je weet dat in tegenstelling tot de snelheid van de trein... 175 00:17:03,320 --> 00:17:07,803 de lichtsnelheid constant is ongeacht je gezichtspunt... 176 00:17:07,920 --> 00:17:12,289 dan is alle logica ineens weg. 177 00:17:17,640 --> 00:17:21,645 Om dit te verklaren, gebruikte Einstein ook een trein. 178 00:17:21,760 --> 00:17:24,240 Alleen die van hem was levensecht. 179 00:17:30,080 --> 00:17:35,564 Hij bedacht een experiment en vroeg hoe men een aansteker zag... 180 00:17:35,680 --> 00:17:38,729 vanuit verschillende gezichtspunten. 181 00:17:44,480 --> 00:17:48,963 Hij stelde zich een man voor die met een aansteker speelde in de wagon... 182 00:17:49,080 --> 00:17:53,290 en die werd gadegeslagen door twee mensen aan ieder eind. 183 00:17:53,400 --> 00:17:57,121 Beiden op precies dezelfde afstand van de aansteker. 184 00:18:01,920 --> 00:18:06,562 Volgens Einstein was de interessante vraag niet wat deze mensen zien... 185 00:18:06,680 --> 00:18:09,923 maar wanneer ze het zien. 186 00:18:10,040 --> 00:18:14,125 Omdat ze in dezelfde coupé zitten en met dezelfde snelheid gaan... 187 00:18:14,240 --> 00:18:18,290 zien de twee het licht op exact hetzelfde tijdstip. 188 00:18:32,360 --> 00:18:37,526 Maar hoe zit dat met iemand die buiten staat. Wat ziet zij? 189 00:18:46,240 --> 00:18:50,165 Vanuit haar gezichtspunt met de naar voren bewegende trein... 190 00:18:50,280 --> 00:18:56,970 moet de lichtstraal iets verder reizen voordat het de man voorin bereikt. 191 00:18:57,080 --> 00:19:01,449 Anderzijds heeft het licht dat naar de man achterin gaat... 192 00:19:01,560 --> 00:19:08,011 een iets kortere afstand af te leggen omdat hij ernaartoe beweegt. 193 00:19:08,120 --> 00:19:15,607 Zij ziet dat 't licht de man achterin eerder bereikt dan de man voorin. 194 00:19:18,040 --> 00:19:21,726 Dat betekent dat een gebeurtenis in een bewegende trein... 195 00:19:21,840 --> 00:19:26,482 gelijkertijd plaatsvindt als je in de trein bent... 196 00:19:26,600 --> 00:19:31,162 maar niet als je op het perron staat 197 00:19:45,600 --> 00:19:47,443 Wacht even... 198 00:19:49,120 --> 00:19:52,761 en denk over het gevolg na. 199 00:19:52,880 --> 00:19:59,809 We kunnen dus niet zeggen of iets tegelijk plaatsvindt of niet. 200 00:19:59,920 --> 00:20:03,970 De realiteit zelf is afhankelijk van waar je bent. 201 00:20:08,760 --> 00:20:14,005 Als je dat toepast op het universum als geheel, wordt het nog gekker. 202 00:20:15,640 --> 00:20:19,087 Als de realiteit afhangt van waar je bent... 203 00:20:19,200 --> 00:20:24,081 hoe weet je dan wat er echt aan de hand is in het universum. 204 00:20:30,360 --> 00:20:34,649 Beter gezegd: hoe groot is de kans dat we te weten komen... 205 00:20:34,760 --> 00:20:38,128 hoe het universum werkt als we al niet weten... 206 00:20:38,240 --> 00:20:42,245 of twee gebeurtenissen wel of niet tegelijk plaatsvinden. 207 00:20:45,200 --> 00:20:49,728 Wees gerust, want Einstein kwam gelukkig met het antwoord... 208 00:20:49,840 --> 00:20:53,322 in zijn relativiteitstheorie. 209 00:21:02,120 --> 00:21:08,685 Volgens Einstein is realiteit flexibel omdat de tijd zelf flexibel is. 210 00:21:10,640 --> 00:21:15,567 Het klinkt misschien vreemd, maar deze flexibiliteit is pas het begin... 211 00:21:15,680 --> 00:21:19,127 van een heel nieuw concept in de fysica. 212 00:21:20,240 --> 00:21:25,804 Einstein zei dat net als magnetisme, elektriciteit en licht... 213 00:21:25,920 --> 00:21:33,327 zowel tijd en ruimte onlosmakelijk zijn verbonden in wat hij ruimtetijd noemde. 214 00:21:33,440 --> 00:21:37,570 Deze ruimtetijd is ook flexibel. 215 00:21:37,680 --> 00:21:41,446 Hij kan buigen en krom trekken door de massa van zware dingen... 216 00:21:41,560 --> 00:21:46,009 zoals sterren, planeten en melkwegen. 217 00:21:53,720 --> 00:21:58,408 Verbazingwekkend is dat deze vervormingen ook de kracht verklaren... 218 00:21:58,520 --> 00:22:02,491 die lang geleden door Newton was ontdekt: 219 00:22:06,240 --> 00:22:10,928 Zwaartekracht is daadwerkelijk het kromtrekken van ruimtetijd. 220 00:22:15,080 --> 00:22:19,881 Het buigen van ruimte en tijd klinkt misschien heel raar. 221 00:22:20,000 --> 00:22:21,650 Maar dat is het niet. 222 00:22:28,520 --> 00:22:34,687 Stel je een boot voor die recht over het gladde oppervlak van 'n meer vaart. 223 00:22:34,800 --> 00:22:38,009 Een meer waar geen einde aan lijkt te komen. 224 00:22:50,200 --> 00:22:55,650 Het gladde meer is net als onvervormde ruimtetijd. 225 00:22:55,760 --> 00:22:59,401 Stel je nu een enorm gat voor dat onder het meer ontstaat... 226 00:22:59,520 --> 00:23:03,081 waaruit het water wegloopt. 227 00:23:03,200 --> 00:23:09,162 Het meer is vervormd, net als ruimtetijd door een planeet. 228 00:23:13,240 --> 00:23:17,040 Het effect zou zijn dat de boot naar het gat wordt gezogen... 229 00:23:17,160 --> 00:23:20,164 zodat het eromheen begint te draaien. 230 00:23:20,280 --> 00:23:24,569 Zelfs al vaart de boot nog steeds in een rechte lijn. 231 00:23:35,560 --> 00:23:40,282 Het is precies hetzelfde effect dat een enorme ster of planeet heeft... 232 00:23:40,400 --> 00:23:42,209 op ruimtetijd. 233 00:23:44,000 --> 00:23:47,402 De ruimtetijd eromheen wordt verstoord... 234 00:23:47,520 --> 00:23:49,921 en trekt dingen naar zich toe. 235 00:23:51,200 --> 00:23:57,446 En daarom vallen dingen naar de aarde: zwaartekracht. 236 00:24:06,280 --> 00:24:12,640 Einstein had het universum goed bestudeerd en wist hoe 't werkte. 237 00:24:12,760 --> 00:24:16,606 Tien jaar na zijn verklaring voor de constante snelheid van 't licht... 238 00:24:16,720 --> 00:24:19,769 ontdekte hij dat de vervorming van ruimte en tijd... 239 00:24:19,880 --> 00:24:25,011 zwaartekracht veroorzaakt: een fundamentele natuurkracht. 240 00:24:25,120 --> 00:24:27,361 Zijn werk heeft ons dichterbij het doel gebracht... 241 00:24:27,480 --> 00:24:31,201 om de geheime sleutel tot de kosmos te ontdekken. 242 00:24:32,720 --> 00:24:37,408 Maar zelfs Einstein was niet voorbereid op wat er ging komen. 243 00:24:42,400 --> 00:24:45,165 Hoewel Einstein een begin had gemaakt... 244 00:24:45,280 --> 00:24:47,587 om het verborgen uurwerk van het universum te onthullen... 245 00:24:47,600 --> 00:24:52,401 wist hij nog steeds niet hoe het precies werkte. 246 00:24:52,520 --> 00:24:55,410 Zijn theorieën waren gebaseerd op de oorsprong van 't licht... 247 00:24:55,520 --> 00:25:01,687 als 'n supersnelle elektromagnetische golf die door de ledige ruimte racet. 248 00:25:02,680 --> 00:25:07,163 Maar ze zeiden niets over wat deze golven nu precies zijn. 249 00:25:13,280 --> 00:25:18,491 Die uitdaging werd aangegaan in 1919 door een Duitse theoreticus: 250 00:25:18,600 --> 00:25:25,085 Theodore Kaluza, een wiskundige met 'n passie voor puurheid en elegantie. 251 00:25:25,200 --> 00:25:29,285 De volgende grote wetenschapper in mijn erehal van helden. 252 00:25:32,240 --> 00:25:38,009 Kaluza was een man die alle vormen van theorie zeer serieus nam. 253 00:25:39,000 --> 00:25:41,606 Er wordt beweerd dat hij zichzelf heeft leren zwemmen... 254 00:25:41,720 --> 00:25:44,769 door er slechts over te lezen. 255 00:26:05,000 --> 00:26:10,245 Kaluza had geen angst als 't aankwam om theorie in de praktijk te brengen. 256 00:26:27,400 --> 00:26:32,645 De zwemtheorie was niet moeilijk te begrijpen. 257 00:26:32,760 --> 00:26:38,244 Maar dat gold in 1919 niet voor een theorie over het universum: 258 00:26:38,360 --> 00:26:40,840 Een theorie over het alles. 259 00:26:42,800 --> 00:26:46,441 Geïnspireerd door Einsteins succes over z'n theorie van de zwaartekracht... 260 00:26:46,560 --> 00:26:50,042 vroeg Kaluza zich af of hij dat ook kon toepassen... 261 00:26:50,160 --> 00:26:53,482 op elektromagnetisme en licht. 262 00:26:54,840 --> 00:27:00,449 Waren lichtgolven echt vervormingen van ruimtetijd... 263 00:27:00,560 --> 00:27:05,691 zoals golven in de materie van het universum? 264 00:27:05,800 --> 00:27:10,522 Het was een boude veronderstelling en het antwoord was: ja. 265 00:27:13,720 --> 00:27:18,806 Ondanks die geniale ingeving was Kaluza's timing ongelukkig. 266 00:27:20,880 --> 00:27:24,089 Zijn ideeën werden van tafel geveegd door een nieuwe tak van fysica... 267 00:27:24,200 --> 00:27:29,764 die alle vragen weer aan de kaak stelde: de kwantummechanica. 268 00:27:33,720 --> 00:27:36,769 Dit zou zijn gebeurd toen de fysica z'n aandacht richtte op de studie... 269 00:27:36,880 --> 00:27:40,566 van de allerkleinste dingen in het universum. 270 00:27:50,320 --> 00:27:57,647 Binnen het atoom werd het universum gezien als 'n chaotische plek... 271 00:27:57,760 --> 00:28:02,607 waar de vertrouwde regels van de fysica niet meer standhielden. 272 00:28:02,720 --> 00:28:06,202 Hoe vreemd deze kwantumwereld was... 273 00:28:06,320 --> 00:28:09,961 werd duidelijk door een simpel experiment... 274 00:28:10,080 --> 00:28:15,246 met kleine subatomaire deeltjes die elektronen worden genoemd. 275 00:28:19,240 --> 00:28:23,040 Door twee kleine spleetjes werd een stroom elektronen gestuurd... 276 00:28:23,160 --> 00:28:25,288 naar een detector. 277 00:28:27,160 --> 00:28:30,926 Je zou denken dat de elektronen de detector zou raken... 278 00:28:31,040 --> 00:28:36,763 in de twee opgelichte gebieden vlak achter de spleten. 279 00:28:36,880 --> 00:28:40,123 Maar dat gebeurde niet. 280 00:28:40,240 --> 00:28:45,485 In plaats daarvan pikte de detector een patroon op van niet twee lijnen... 281 00:28:45,600 --> 00:28:47,489 maar van heel veel lijnen. 282 00:28:50,920 --> 00:28:58,884 Dit is niet wat men van elektronen of kleine materiedeeltjes had verwacht. 283 00:28:59,000 --> 00:29:04,723 De kleine elektronen bleken de wetten van de fysica uit te dagen. 284 00:29:10,480 --> 00:29:14,644 Om te begrijpen hoe vreemd dit eigenlijk is... 285 00:29:14,760 --> 00:29:20,164 zal ik de elektronen vervangen door iets vertrouwders: 286 00:29:20,280 --> 00:29:22,203 Een voetbal. 287 00:29:25,120 --> 00:29:28,647 Deze spits staat klaar om een vrije trap te nemen. 288 00:29:32,720 --> 00:29:39,171 Hij zal z'n best doen om de bal langs de muur in het net te krijgen. 289 00:29:39,280 --> 00:29:42,966 En zij zullen hun best doen om dat te voorkomen. 290 00:29:57,040 --> 00:30:00,442 Tot dusver is het allemaal te begrijpen. 291 00:30:02,080 --> 00:30:06,005 Maar als je de regels van de kwantumwereld toepast... 292 00:30:06,120 --> 00:30:08,805 dan werkt het heel anders. 293 00:30:08,920 --> 00:30:13,005 En daarom begonnen fysici zich ernstige zorgen te maken. 294 00:30:22,200 --> 00:30:25,602 In plaats van één rechte weg... 295 00:30:25,720 --> 00:30:31,762 gaat de bal net zoals de elektronen een willekeurige kant op. 296 00:30:43,880 --> 00:30:47,009 En de keeper is kansloos. 297 00:30:51,680 --> 00:30:56,083 Als de bal eenmaal in het doel is, is er weer één realiteit. 298 00:30:58,840 --> 00:31:02,845 Maar in de momenten daarvoor is hij overal. 299 00:31:06,680 --> 00:31:08,921 Ik zei toch dat het vreemd was. 300 00:31:17,200 --> 00:31:22,001 De kijk op deze realiteit valt niet licht te overschatten. 301 00:31:23,000 --> 00:31:27,324 Als alles echt zo chaotisch is op subatomair niveau... 302 00:31:27,440 --> 00:31:32,810 is het project dat gestart was door Newton en later Maxwell... 303 00:31:32,920 --> 00:31:37,562 en verbeterd was door Einstein en Kaluza niets meer... 304 00:31:37,680 --> 00:31:40,923 dan een willekeurig spelletje roulette? 305 00:31:43,520 --> 00:31:48,447 Misschien zijn de geheimen van het universum ongrijpbaar... 306 00:31:48,560 --> 00:31:52,007 en gaan ons menselijk verstand te boven. 307 00:32:00,400 --> 00:32:05,167 De tegenstelling tussen de chaotische werking van de subatomaire wereld... 308 00:32:05,280 --> 00:32:07,647 en het gareel van de rest van de wereld... 309 00:32:07,760 --> 00:32:11,048 was een groot probleem voor fysici. 310 00:32:11,160 --> 00:32:12,924 Maar niet lang meer. 311 00:32:13,040 --> 00:32:16,726 In de jaren '50 was er een man met een instinctief begrip... 312 00:32:16,840 --> 00:32:19,810 voor willekeur en waarschijnlijkheid. 313 00:32:21,880 --> 00:32:29,685 Dit is Richard Feynman: feestbeest, fervent gokker en een soort genie. 314 00:32:33,720 --> 00:32:36,690 Feynman bracht de wiskunde van z'n favoriete bezigheid... 315 00:32:36,800 --> 00:32:39,690 naar de onzekerheid van de kwantumwereld. 316 00:32:44,120 --> 00:32:50,127 Hij beweerde dat, net als een roulettebal de kanswetten volgt... 317 00:32:50,240 --> 00:32:52,402 een elektron dat ook doet. 318 00:32:56,960 --> 00:33:01,761 Zoals elke roulettespeler weet, kun je niet voorspellen... 319 00:33:01,880 --> 00:33:04,565 op welk nummer de bal zal vallen. 320 00:33:04,680 --> 00:33:09,891 Maar je kunt wel aan kansberekening doen: één op 37. 321 00:33:17,000 --> 00:33:21,369 Door waarschijnlijkheid toe te passen kon hij de ongewone regels afleiden... 322 00:33:21,480 --> 00:33:26,008 hoe een bepaalde kwantumgebeurtenis zou verlopen. 323 00:33:27,520 --> 00:33:30,729 Daarmee was de kwantumwereld getemd... 324 00:33:30,840 --> 00:33:33,650 en de wetenschap zelf gered. 325 00:33:43,720 --> 00:33:47,850 Richard Feynman heeft fysici een grote dienst bewezen. 326 00:33:47,960 --> 00:33:53,285 Niet dat we iets van zijn zo gewilde glamour hebben overgehouden. 327 00:33:53,400 --> 00:33:57,769 Zijn ontdekking dat de kwantumwereld voorspeld kon worden, hield in... 328 00:33:57,880 --> 00:34:01,805 dat de wetenschap verder kon met de zoektocht naar de Grote Schepping. 329 00:34:01,920 --> 00:34:04,605 Fysica richtte zich nu op het vinden van verbanden... 330 00:34:04,720 --> 00:34:11,171 tussen wat er gebeurt op kleine schaal tot 't universum op grote schaal. 331 00:34:13,720 --> 00:34:16,530 En dat gebeurde. Men viel terug op het lange verwaarloosde werk... 332 00:34:16,640 --> 00:34:20,406 van die excentrieke Duitse fysicus en autodidactisch zwemmer: 333 00:34:20,520 --> 00:34:22,602 Theodore Kaluza. 334 00:34:28,080 --> 00:34:34,486 Fysici keken hoe ze zijn theorieën konden toepassen op 't allerkleinste: 335 00:34:37,440 --> 00:34:40,603 De wereld binnenin het atoom. 336 00:34:41,960 --> 00:34:47,842 Elektronen draaien hier om 'n centrale kern van andere deeltjes: 337 00:34:47,960 --> 00:34:50,850 Neutronen en protonen. 338 00:34:53,840 --> 00:34:59,609 En daar binnenin zitten nog kleinere deeltjes: quarks. 339 00:35:00,680 --> 00:35:06,608 Quarks bestaan uit wat wij fysici noemen: snaren... 340 00:35:06,720 --> 00:35:11,362 die nog meer vervormingen van ruimte en tijd veroorzaken. 341 00:35:16,080 --> 00:35:20,130 Het zijn 'n soort trillende vioolsnaren. 342 00:35:28,080 --> 00:35:32,802 Net zoals een vioolsnaar kan trillen om muzieknoten voort te brengen... 343 00:35:32,920 --> 00:35:35,890 zo kan een subatomaire snaar ook trillen. 344 00:35:36,000 --> 00:35:39,800 Hierdoor ontstaat een ander soort fundamenteel deeltje. 345 00:35:39,920 --> 00:35:46,690 En deze allerkleinste deeltjes vormen het universum om ons heen. 346 00:35:51,120 --> 00:35:56,490 De snaartheorie van Kaluza en Einstein suggereert... 347 00:35:56,600 --> 00:36:00,127 dat de trillingen van de snaren kleine vervormingen veroorzaken... 348 00:36:00,240 --> 00:36:03,847 in de ruimtetijd op microscopische schaal 349 00:36:03,960 --> 00:36:09,729 En dat doen ze ook in verbijsterende tiendimensionale ruimtes. 350 00:36:14,480 --> 00:36:17,609 Als de snaar op één manier trilt... 351 00:36:19,000 --> 00:36:24,643 brengt hij een aantal fundamentele deeltjes voort, bijvoorbeeld 'n quark. 352 00:36:25,920 --> 00:36:29,367 En als hij op een andere manier trilt... 353 00:36:30,600 --> 00:36:36,528 ontstaat er een neutrino. Dit is een ander soort deeltje. 354 00:36:39,800 --> 00:36:44,761 Het slimme ervan is dat de snaartheorie verklaart... 355 00:36:44,880 --> 00:36:50,330 waarom deze deeltjes zo precies op elkaar inwerken... 356 00:36:50,440 --> 00:36:53,887 net als een harmonieus muziekstuk. 357 00:36:58,920 --> 00:37:03,323 En hier komen de wetten der fysica vandaan. 358 00:37:03,440 --> 00:37:06,808 Wetten die alles in het universum bepalen. 359 00:37:09,520 --> 00:37:12,330 Van het gedrag van zwarte gaten... 360 00:37:16,880 --> 00:37:19,963 tot de geboorte en dood van sterren. 361 00:37:27,760 --> 00:37:33,563 Neem iets simpels zoals een rol papier die op de grond valt. 362 00:37:33,680 --> 00:37:36,968 Of het uitslaan van een magnetische kompasnaald. 363 00:37:37,080 --> 00:37:40,846 De meest simpele maar meest fundamentele actie. 364 00:37:40,960 --> 00:37:45,602 Ze worden allen bepaald door de regels van de snaartheorie. 365 00:37:48,800 --> 00:37:52,600 Tegenwoordig zijn er verschillende versies van deze snaartheorie. 366 00:37:52,720 --> 00:37:57,009 Tezamen worden ze de M-theorie genoemd. 367 00:37:57,120 --> 00:38:00,806 Niemand weet waar de M voor staat: 368 00:38:00,920 --> 00:38:07,166 Meester, Mirakel of Mysterie. Misschien ook wel voor alle drie. 369 00:38:12,680 --> 00:38:17,163 Hoe dan ook is er nog veel werk aan de winkel. 370 00:38:17,280 --> 00:38:19,760 Maar voordat dat is voltooid... 371 00:38:19,880 --> 00:38:24,363 doet deze M-theorie een opmerkelijke voorspelling: 372 00:38:24,480 --> 00:38:27,450 Dat wij niet het enige universum zijn. 373 00:38:30,160 --> 00:38:32,640 Er zijn er nog veel meer. 374 00:38:40,800 --> 00:38:44,771 De fysica is ver gevorderd sinds Newton en Maxwell. 375 00:38:49,200 --> 00:38:56,004 En ik ben blij dat ik een mogelijk historisch keerpunt mag meemaken. 376 00:38:58,720 --> 00:39:03,089 Aan het Perimeter Instituut voor Theoretische Fysica bij Toronto... 377 00:39:03,200 --> 00:39:07,762 werk ik met m'n collega's aan de betekenis van de snaartheorie... 378 00:39:07,880 --> 00:39:10,645 voor onze plek in het universum. 379 00:39:12,960 --> 00:39:16,726 Eén uitzonderlijke voorspelling die de snaartheorie doet... 380 00:39:16,840 --> 00:39:21,801 is dat er ontelbare andere universa moeten zijn. 381 00:39:23,440 --> 00:39:28,401 Misschien wel meer universa dan er sterren zijn in de bekende kosmos. 382 00:39:36,520 --> 00:39:39,842 Om dit te bevatten, keren we terug naar het idee... 383 00:39:39,960 --> 00:39:42,281 dat de snaren van de snaartheorie net als noten zijn... 384 00:39:42,400 --> 00:39:45,768 die gespeeld worden door een strijkkwartet. 385 00:39:48,160 --> 00:39:54,520 Elke snaartrilling brengt fundamentele deeltjes en natuurkrachten voort... 386 00:39:54,640 --> 00:39:58,486 waartussen alles in het universum wordt gevormd. 387 00:40:02,160 --> 00:40:06,404 Maar het kwartet kan ook een andere melodie spelen... 388 00:40:06,520 --> 00:40:08,841 met andere trillingen. 389 00:40:18,000 --> 00:40:21,004 Wiskundig gezien brengt die andere melodie... 390 00:40:21,120 --> 00:40:27,924 andere deeltjes en natuurkrachten voort. Dus een ander universum. 391 00:40:38,000 --> 00:40:42,289 Weer een andere melodie betekent nog een universum. 392 00:40:51,400 --> 00:40:57,806 Zo talloos de melodieën kunnen zijn, zo moet ons universum er één zijn... 393 00:40:57,920 --> 00:41:01,083 van vele miljarden universa. 394 00:41:09,360 --> 00:41:12,250 We kunnen ze niet zien omdat ze buiten het bereik liggen... 395 00:41:12,360 --> 00:41:14,169 van ons eigen universum. 396 00:41:14,280 --> 00:41:18,080 Ze hebben elk hun eigen geschiedenis en kenmerken. 397 00:41:22,960 --> 00:41:28,603 Sommige zijn onstabiel en storten ineen naar waar ze vandaan kwamen. 398 00:41:30,600 --> 00:41:37,324 Sommige hebben geen sterren of planeten en zijn donker en koud. 399 00:41:37,440 --> 00:41:41,604 En andere zullen zich uitbreiden en sterren en melkwegen voortbrengen... 400 00:41:41,720 --> 00:41:43,609 net als dat van ons. 401 00:41:59,960 --> 00:42:03,487 Terwijl we daarover nadenken moeten we niet verrast zijn... 402 00:42:03,600 --> 00:42:08,561 dat wij in een universum leven dat voor ons perfect is. 403 00:42:08,680 --> 00:42:13,686 Onze aanwezigheid betekent dat ons universum precies goed is. 404 00:42:13,800 --> 00:42:16,565 De zoektocht naar de sleutel van het universum... 405 00:42:16,680 --> 00:42:19,411 heeft één onverwacht resultaat opgeleverd: 406 00:42:19,520 --> 00:42:23,764 We hebben ook de sleutel naar elk ander universum gevonden. 407 00:42:23,880 --> 00:42:28,966 Het blijkt dat de wetten van de M-theorie allesbepalend zijn: 408 00:42:29,080 --> 00:42:30,844 De Grote Schepping. 408 00:42:31,305 --> 00:43:31,397 Aanbieding 6K BOX/1jaar Live TV 145 euro! They are back! WWW.ALLIN1BOX.NL 37446