Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:05,400 --> 00:00:10,088
Hallo. Ik ben Stephen Hawking.
2
00:00:10,200 --> 00:00:14,842
Ik ben fysicus,
kosmoloog en een dromer.
3
00:00:15,920 --> 00:00:21,165
Hoewel ik me niet kan bewegen
en ik via een computer moet praten...
4
00:00:21,280 --> 00:00:24,329
ben ik vrij in mijn gedachten.
5
00:00:26,280 --> 00:00:30,729
Vrij om de grootste vraagstukken
van het universum te bestuderen.
6
00:00:30,840 --> 00:00:34,845
Zoals: waarom is het universum
zoals het is?
7
00:00:36,600 --> 00:00:40,321
Waarom volgt het regels en wetten?
8
00:00:40,440 --> 00:00:43,728
Waarom is er
orde in plaats van chaos?
9
00:00:46,560 --> 00:00:50,770
Deze zoektocht leidt ons naar
het allergrootste geheim:
10
00:00:52,800 --> 00:00:58,045
Waar het in de kosmos
allemaal om draait.
11
00:01:00,600 --> 00:01:02,489
Kijk mee.
12
00:01:04,000 --> 00:01:10,074
Aanbieding 6K BOX/1jaar Live TV 145 euro!
They are back! WWW.ALLIN1BOX.NL
13
00:01:14,440 --> 00:01:17,842
De Aurora Australis oftewel
het zuiderlicht...
14
00:01:17,960 --> 00:01:22,204
gezien vanuit het internationale
ruimtestation.
15
00:01:22,320 --> 00:01:25,608
Ik heb mijn leven gewijd aan
het zoeken voor een verklaring...
16
00:01:25,720 --> 00:01:28,405
voor zulke prachtige mysteries.
17
00:01:30,080 --> 00:01:35,723
Omdat ik geloof dat het ons leidt
naar de geheimen van 't universum.
18
00:01:38,560 --> 00:01:42,246
Dit is een zoektocht
die ik de Grote Schepping noem:
19
00:01:43,760 --> 00:01:46,127
De sleutel tot de kosmos.
20
00:01:47,800 --> 00:01:52,840
Het goede nieuws is dat we
die volgens mij hebben gevonden.
21
00:01:52,960 --> 00:01:54,803
Bijna.
22
00:01:57,080 --> 00:02:00,607
Om zover te komen,
is een lange reis geweest.
23
00:02:00,720 --> 00:02:04,964
Het begon op een nacht
350 jaar geleden...
24
00:02:05,080 --> 00:02:07,970
in het Engelse dorpje Cambridge.
25
00:02:15,440 --> 00:02:18,728
Het was in 1665.
26
00:02:18,840 --> 00:02:24,006
Engeland was in de ban van de dood
door de duistere plaag.
27
00:02:29,120 --> 00:02:32,488
Een student, Isaac Newton genaamd,
verliet het dorp...
28
00:02:32,600 --> 00:02:35,251
om aan de dreiging te ontsnappen.
29
00:02:37,720 --> 00:02:42,248
Gelukkig voor ons, want Newton
was een radicaal denker...
30
00:02:42,360 --> 00:02:47,002
die het universum op een totaal
nieuwe manier durfde te zien.
31
00:03:00,200 --> 00:03:02,680
Newton nam de eerste stappen
op deze zoektocht...
32
00:03:02,800 --> 00:03:08,648
naar de Grote Schepping door te kijken
naar de mysterieuze natuurwetten.
33
00:03:10,280 --> 00:03:15,286
Waarom bewegen dingen,
waarom stoppen ze?
34
00:03:15,400 --> 00:03:19,769
En de beroemdste vraag:
waarom vallen ze naar de aarde?
35
00:03:25,160 --> 00:03:30,963
Je zou niet denken dat de antwoorden
hierop de wereld zou veranderen...
36
00:03:31,080 --> 00:03:32,605
maar dat deden ze wel.
37
00:03:33,760 --> 00:03:39,244
Want Newton wist dat er een kracht
binnenin het universum was...
38
00:03:39,360 --> 00:03:44,730
die alle voorwerpen aantrok:
de zwaartekracht.
39
00:03:46,200 --> 00:03:51,206
Zwaartekracht werkt niet alleen
op aarde, maar door de hele kosmos.
40
00:03:51,320 --> 00:03:55,644
De kracht hangt van een paar
fundamentele dingen af:
41
00:03:55,760 --> 00:04:00,163
De massa van de voorwerpen
en hun afstand tot elkaar.
42
00:04:10,400 --> 00:04:16,567
Om z'n vragen te beantwoorden, vond
Newton 'n nieuwe wiskundetaal uit:
43
00:04:16,680 --> 00:04:18,330
De calculus.
44
00:04:26,400 --> 00:04:29,961
Je hoeft niet te weten hoe het werkt,
maar 't was niet slecht...
45
00:04:30,080 --> 00:04:32,162
voor een 23-jarige.
46
00:04:33,280 --> 00:04:37,888
Overal ter wereld gebruiken
wetenschappers het nog elke dag.
47
00:04:47,040 --> 00:04:50,010
Dankzij hem werd het mogelijk
om alles te voorspellen:
48
00:04:50,120 --> 00:04:53,647
Van de banen van planeten
rond de sterren...
49
00:04:53,760 --> 00:04:57,560
en het exacte tijdstip van
verduisteringen...
50
00:04:57,680 --> 00:05:00,729
tot de routes van regendruppels.
51
00:05:15,080 --> 00:05:21,087
Tegenwoordig doen theoretische
fysici nog hetzelfde als Newton.
52
00:05:21,200 --> 00:05:25,888
Alleen hoeven wij ons gelukkig geen
zorgen te maken over de plaag.
53
00:05:27,160 --> 00:05:31,484
Ons werk lijkt complex,
maar het is eigenlijk heel simpel.
54
00:05:33,360 --> 00:05:35,806
We proberen het verborgen
mechanisme te ontrafelen...
55
00:05:35,920 --> 00:05:38,446
waaraan alles ten grondslag ligt.
56
00:05:42,440 --> 00:05:47,321
We kunnen dit doen omdat we op
de schouders staan van meesters:
57
00:05:47,440 --> 00:05:50,967
Wetenschappers die stukje bij beetje
hebben ontdekt...
58
00:05:51,080 --> 00:05:53,560
waarom het universum bestaat.
59
00:05:59,000 --> 00:06:02,800
Onder die meesters bevond zich
een van m'n grote helden:
60
00:06:02,920 --> 00:06:05,321
James Clerk Maxwell.
61
00:06:07,080 --> 00:06:10,402
Maxwell was gefascineerd door licht...
62
00:06:10,520 --> 00:06:14,923
en vond in 1861
de kleurenfotografie uit.
63
00:06:15,040 --> 00:06:19,648
Maar dat was slechts het begin
van wat deze man heeft bereikt.
64
00:06:23,440 --> 00:06:27,809
Dat gebeurde toen hij een geheel
ander gebied van de fysica onderzocht...
65
00:06:27,920 --> 00:06:30,287
waardoor alles veranderde.
66
00:06:33,360 --> 00:06:36,842
Dit was het vreemde,
bijna magische verband...
67
00:06:36,960 --> 00:06:39,930
tussen magnetisme en elektriciteit.
68
00:06:45,720 --> 00:06:48,769
Er is niet ingewikkelds aan:
69
00:06:48,880 --> 00:06:51,201
Hou een magneet in de buurt
van een draad...
70
00:06:51,320 --> 00:06:55,166
en er ontstaat elektriciteit
die door de draad gaat.
71
00:07:04,880 --> 00:07:08,851
Als elektriciteit door een draad gaat,
gedraagt hij zich als een magneet...
72
00:07:08,960 --> 00:07:11,201
en laat het een kompas uitslaan.
73
00:07:15,560 --> 00:07:18,131
Wat is het wat ze verbond?
74
00:07:18,240 --> 00:07:22,529
Maxwells grote idee was
dat magnetisme en elektriciteit...
75
00:07:22,640 --> 00:07:26,281
eigenlijk twee dezelfde facetten
had:
76
00:07:26,400 --> 00:07:31,440
Een energiegolf die deels elektrisch
deels magnetisch was.
77
00:07:33,040 --> 00:07:36,522
Hij noemde ze:
elektromagnetische golven.
78
00:07:41,240 --> 00:07:43,925
Maar toen was er een verrassing.
79
00:07:44,040 --> 00:07:47,601
Wiskundigen zeiden dat deze
elektromagnetische golven...
80
00:07:47,720 --> 00:07:55,241
met uitzonderlijke snelheid reisden:
300.000 km per seconde.
81
00:07:55,360 --> 00:08:01,288
Dezelfde snelheid die vastgesteld was
voor de snelheid van het licht.
82
00:08:04,400 --> 00:08:07,131
Dit leidde tot een verbazingwekkende
conclusie:
83
00:08:07,240 --> 00:08:11,404
Licht is ook
een elektromagnetische golf.
84
00:08:19,360 --> 00:08:24,400
Maxwell verbond elektriciteit,
magnetisme en licht...
85
00:08:24,520 --> 00:08:26,363
in een serie van vier vergelijkingen...
86
00:08:26,480 --> 00:08:29,802
die ik een van de grootste
ontdekkingen vind...
87
00:08:29,920 --> 00:08:33,129
in de geschiedenis
van de natuurwetenschap.
88
00:08:39,120 --> 00:08:42,203
De vergelijkingen heten
de wetten van Maxwell...
89
00:08:42,320 --> 00:08:48,282
en bepalen alles: van de lichtstralen
boven de noord- en zuidpool...
90
00:08:48,400 --> 00:08:51,768
tot de moderne elektrische- en
communicatietechnologie...
91
00:08:51,880 --> 00:08:54,201
die de planeet voedt.
92
00:08:55,440 --> 00:08:58,205
Praktische iedere moderne machine
ter wereld...
93
00:08:58,320 --> 00:09:02,564
van een computer tot een
energiecentrale tot een wasmachine...
94
00:09:02,680 --> 00:09:07,049
werkt volgens de regels
die Maxwell heeft ontdekt.
95
00:09:07,160 --> 00:09:12,564
Elektromagnetisme licht onze planeet
letterlijk op:
96
00:09:12,680 --> 00:09:15,729
Een passend testament
van een knappe kop.
97
00:09:20,760 --> 00:09:26,927
Maar licht is nog interessanter
dan Maxwell zich realiseerde.
98
00:09:27,040 --> 00:09:33,002
Onbewust had hij een van de
fundamenteelste aanwijzingen ontdekt...
99
00:09:33,120 --> 00:09:34,804
van de Grote Schepping.
100
00:09:37,440 --> 00:09:41,240
En die aanwijzing is de snelheid
van het licht zelf.
101
00:09:44,000 --> 00:09:47,049
Eind negentiende eeuw leek het erop...
102
00:09:47,160 --> 00:09:51,006
dat sommige mysteries van
het universum opgelost waren...
103
00:09:51,120 --> 00:09:55,887
dankzij de baanbrekende
ontdekkingen van Newton en Maxwell.
104
00:09:57,440 --> 00:10:03,561
Maar toen kwamen twee Amerikaanse
fysici met 'n hele andere ontdekking.
105
00:10:07,680 --> 00:10:11,571
Albert Michelson en Edward Morley
onderzochten...
106
00:10:11,680 --> 00:10:16,561
de gevolgen van Maxwells onthulling
dat licht een soort golf is...
107
00:10:16,680 --> 00:10:21,447
die zich met 300.000 km per seconde
voortbeweegt.
108
00:10:22,440 --> 00:10:28,243
Ze bedachten dat als watergolven
energiegolven door water zijn...
109
00:10:31,800 --> 00:10:36,124
en geluidsgolven energiegolven
zijn door de lucht...
110
00:10:38,880 --> 00:10:43,522
dat lichtgolven zich ook zouden
moeten voortbewegen door iets.
111
00:10:49,280 --> 00:10:54,605
Dit 'iets' noemden ze:
de lichtgevende ether.
112
00:10:54,720 --> 00:10:57,690
Volgens Michelson en Morley
was ruimte...
113
00:10:57,800 --> 00:11:01,247
inclusief de ruimte tussen
zon en aarde...
114
00:11:01,360 --> 00:11:05,285
gevuld was met deze mysterieuze ether.
115
00:11:05,400 --> 00:11:09,200
Zij dachten dat het zonlicht zich door
de ether verplaatste...
116
00:11:09,320 --> 00:11:12,051
om de aarde te bereiken.
117
00:11:12,160 --> 00:11:15,642
En aangezien de aarde ook
om de zon beweegt...
118
00:11:15,760 --> 00:11:19,526
dan moeten zij zich ook door
deze ether voortbewegen.
119
00:11:19,640 --> 00:11:25,329
Als dat zo was, zou deze beweging
een 'etherwind' veroorzaken...
120
00:11:25,440 --> 00:11:29,047
die over het oppervlak
van onze planeet zou blazen.
121
00:11:36,040 --> 00:11:41,922
Zij dachten dat deze etherwind hier
op aarde meetbaar moest zijn...
122
00:11:42,040 --> 00:11:45,965
en ze deden een experiment
om het effect ervan te meten.
123
00:11:47,160 --> 00:11:51,290
Ze voerden het experiment uit
in een kleine kelder.
124
00:11:51,400 --> 00:11:53,801
Maar om het principe erachter
te begrijpen...
125
00:11:53,920 --> 00:11:58,608
heb ik ze uit het lab gehaald
en hier op het strand opgesteld.
126
00:12:03,960 --> 00:12:07,806
Als de aarde constant
om de zon draait...
127
00:12:07,920 --> 00:12:11,129
dan zou de etherwind altijd aanwezig
zijn...
128
00:12:11,240 --> 00:12:15,290
en de snelheid van het licht
hier op aarde beïnvloeden.
129
00:12:16,760 --> 00:12:21,766
Als een lichtstraal zou reizen
met de etherwind achter zich...
130
00:12:21,880 --> 00:12:24,929
dan zou het licht sneller moeten gaan.
131
00:12:32,160 --> 00:12:35,881
Maar als licht in de tegenovergestelde
richting zou reizen...
132
00:12:36,000 --> 00:12:41,882
dus tegen de etherwind in, dan zou
de lichtsnelheid moeten afnemen.
133
00:12:43,680 --> 00:12:49,084
Het verschil tussen die twee
snelheden zou meetbaar moeten zijn.
134
00:12:54,680 --> 00:12:58,366
Maar ze konden geen verschil
ontdekken.
135
00:12:59,600 --> 00:13:02,604
Waar de lichtgolven ook op gericht
waren...
136
00:13:02,720 --> 00:13:06,964
ze konden geen toe- of afname
van de snelheid ontdekken.
137
00:13:09,160 --> 00:13:12,403
Dit resultaat gooide roet in het eten:
138
00:13:12,520 --> 00:13:16,366
De lichtgevende ether zou niet bestaan.
139
00:13:16,480 --> 00:13:23,170
Dus de snelheid van het licht moest
in alle richtingen constant zijn.
140
00:13:25,160 --> 00:13:30,166
Moderne experimenten hebben deze
ontdekking herhaaldelijk bevestigd.
141
00:13:30,280 --> 00:13:36,242
De snelheid van het licht is constant
ongeacht in welke richting 't reist.
142
00:13:38,240 --> 00:13:40,641
Michelson en Morley waren behoorlijk
in verlegenheid gebracht...
143
00:13:40,760 --> 00:13:46,324
door hun onjuiste theorie.
De ether was er gewoonweg niet.
144
00:13:50,560 --> 00:13:54,326
Maar het experiment was niet
helemaal een ramp.
145
00:13:54,440 --> 00:13:59,765
Het is een van de belangrijkste
fouten ooit in de natuurwetenschap.
146
00:14:03,160 --> 00:14:09,167
Licht is een golf die reist
door het niets. Wat een gek idee.
147
00:14:09,280 --> 00:14:15,049
En de ontdekking dat de snelheid
constant is, is ook vreemd.
148
00:14:15,160 --> 00:14:19,085
Gelukkig houden wij fysici
van vreemde dingen...
149
00:14:19,200 --> 00:14:22,124
omdat het vaak tot doorbraken leidt.
150
00:14:23,520 --> 00:14:28,048
En deze ontdekking leidde tot
de grootste doorbraak ooit:
151
00:14:30,920 --> 00:14:34,163
De ontdekking dat de snelheid van
het licht constant is...
152
00:14:34,280 --> 00:14:39,320
zou alles op z'n kop zetten wat
wij fysici dachten over 't universum.
153
00:14:40,480 --> 00:14:44,565
Een van m'n andere helden,
Albert Einstein...
154
00:14:44,680 --> 00:14:48,810
zou de echte waarheid ontdekken
over de eigenschap van licht.
155
00:14:48,920 --> 00:14:54,165
Om uit te leggen hoe hij dit deed,
neem ik je mee naar m'n jeugd.
156
00:15:01,360 --> 00:15:07,686
M'n oude speelgoedtrein laat goed
zien wat Einstein zich afvroeg:
157
00:15:07,800 --> 00:15:12,203
Wat de constante lichtsnelheid
betekende voor het universum.
158
00:15:15,880 --> 00:15:19,009
Einstein begon met een simpele vraag:
159
00:15:19,120 --> 00:15:23,011
Hoe snel beweegt iets zich voort,
zoals dit treintje.
160
00:15:26,040 --> 00:15:31,046
Dit is de jaren '50 en speelgoedtreinen
waren nog niet zo goed.
161
00:15:33,640 --> 00:15:37,964
Dus laten we zeggen dat
hij anderhalve kilometer per uur gaat.
162
00:15:42,120 --> 00:15:47,331
Maar bekijk je het vanuit een ander
oogpunt, dan is 't antwoord anders.
163
00:15:51,840 --> 00:15:56,926
De aarde draait ongeveer met
1500 km/u om z'n as.
164
00:15:57,040 --> 00:16:03,446
Dus vanaf hier gezien, beweegt
mijn trein zich veel sneller voort.
165
00:16:03,560 --> 00:16:10,648
Natuurlijk draait de aarde als geheel
met 108.000 km/u om de zon.
166
00:16:13,320 --> 00:16:18,804
En zelfs de zon staat niet stil.
Hij draait om de as van de Melkweg.
167
00:16:21,760 --> 00:16:25,606
En de Melkweg beweegt zich
ook voort door de ruimte.
168
00:16:30,600 --> 00:16:34,446
Dus hoe snel beweegt
de trein zich dan eigenlijk voort?
169
00:16:34,560 --> 00:16:38,246
Dat hangt dus af vanuit
welk oogpunt je het bekijkt.
170
00:16:41,240 --> 00:16:48,681
Het kan 1,5 km per uur zijn,
1500 km per uur of 108.000 km/u...
171
00:16:48,800 --> 00:16:50,848
of nog veel sneller.
172
00:16:52,600 --> 00:16:54,568
Dus wat is het probleem?
173
00:16:54,680 --> 00:16:59,561
Iedereen snapt dat snelheid
gerelateerd is aan je perspectief.
174
00:16:59,680 --> 00:17:03,207
Maar als je weet dat in tegenstelling
tot de snelheid van de trein...
175
00:17:03,320 --> 00:17:07,803
de lichtsnelheid constant is ongeacht
je gezichtspunt...
176
00:17:07,920 --> 00:17:12,289
dan is alle logica ineens weg.
177
00:17:17,640 --> 00:17:21,645
Om dit te verklaren,
gebruikte Einstein ook een trein.
178
00:17:21,760 --> 00:17:24,240
Alleen die van hem was levensecht.
179
00:17:30,080 --> 00:17:35,564
Hij bedacht een experiment en
vroeg hoe men een aansteker zag...
180
00:17:35,680 --> 00:17:38,729
vanuit verschillende gezichtspunten.
181
00:17:44,480 --> 00:17:48,963
Hij stelde zich een man voor die met
een aansteker speelde in de wagon...
182
00:17:49,080 --> 00:17:53,290
en die werd gadegeslagen door
twee mensen aan ieder eind.
183
00:17:53,400 --> 00:17:57,121
Beiden op precies dezelfde
afstand van de aansteker.
184
00:18:01,920 --> 00:18:06,562
Volgens Einstein was de interessante
vraag niet wat deze mensen zien...
185
00:18:06,680 --> 00:18:09,923
maar wanneer ze het zien.
186
00:18:10,040 --> 00:18:14,125
Omdat ze in dezelfde coupé zitten
en met dezelfde snelheid gaan...
187
00:18:14,240 --> 00:18:18,290
zien de twee het licht op
exact hetzelfde tijdstip.
188
00:18:32,360 --> 00:18:37,526
Maar hoe zit dat met iemand
die buiten staat. Wat ziet zij?
189
00:18:46,240 --> 00:18:50,165
Vanuit haar gezichtspunt met
de naar voren bewegende trein...
190
00:18:50,280 --> 00:18:56,970
moet de lichtstraal iets verder reizen
voordat het de man voorin bereikt.
191
00:18:57,080 --> 00:19:01,449
Anderzijds heeft het licht dat naar
de man achterin gaat...
192
00:19:01,560 --> 00:19:08,011
een iets kortere afstand af te leggen
omdat hij ernaartoe beweegt.
193
00:19:08,120 --> 00:19:15,607
Zij ziet dat 't licht de man achterin
eerder bereikt dan de man voorin.
194
00:19:18,040 --> 00:19:21,726
Dat betekent dat een gebeurtenis
in een bewegende trein...
195
00:19:21,840 --> 00:19:26,482
gelijkertijd plaatsvindt als je
in de trein bent...
196
00:19:26,600 --> 00:19:31,162
maar niet als je op het perron staat
197
00:19:45,600 --> 00:19:47,443
Wacht even...
198
00:19:49,120 --> 00:19:52,761
en denk over het gevolg na.
199
00:19:52,880 --> 00:19:59,809
We kunnen dus niet zeggen
of iets tegelijk plaatsvindt of niet.
200
00:19:59,920 --> 00:20:03,970
De realiteit zelf is afhankelijk
van waar je bent.
201
00:20:08,760 --> 00:20:14,005
Als je dat toepast op het universum
als geheel, wordt het nog gekker.
202
00:20:15,640 --> 00:20:19,087
Als de realiteit afhangt
van waar je bent...
203
00:20:19,200 --> 00:20:24,081
hoe weet je dan wat er echt
aan de hand is in het universum.
204
00:20:30,360 --> 00:20:34,649
Beter gezegd: hoe groot is de kans
dat we te weten komen...
205
00:20:34,760 --> 00:20:38,128
hoe het universum werkt
als we al niet weten...
206
00:20:38,240 --> 00:20:42,245
of twee gebeurtenissen wel of
niet tegelijk plaatsvinden.
207
00:20:45,200 --> 00:20:49,728
Wees gerust, want Einstein kwam
gelukkig met het antwoord...
208
00:20:49,840 --> 00:20:53,322
in zijn relativiteitstheorie.
209
00:21:02,120 --> 00:21:08,685
Volgens Einstein is realiteit flexibel
omdat de tijd zelf flexibel is.
210
00:21:10,640 --> 00:21:15,567
Het klinkt misschien vreemd, maar
deze flexibiliteit is pas het begin...
211
00:21:15,680 --> 00:21:19,127
van een heel nieuw concept
in de fysica.
212
00:21:20,240 --> 00:21:25,804
Einstein zei dat net als magnetisme,
elektriciteit en licht...
213
00:21:25,920 --> 00:21:33,327
zowel tijd en ruimte onlosmakelijk zijn
verbonden in wat hij ruimtetijd noemde.
214
00:21:33,440 --> 00:21:37,570
Deze ruimtetijd is ook flexibel.
215
00:21:37,680 --> 00:21:41,446
Hij kan buigen en krom trekken
door de massa van zware dingen...
216
00:21:41,560 --> 00:21:46,009
zoals sterren, planeten en melkwegen.
217
00:21:53,720 --> 00:21:58,408
Verbazingwekkend is dat deze
vervormingen ook de kracht verklaren...
218
00:21:58,520 --> 00:22:02,491
die lang geleden door Newton
was ontdekt:
219
00:22:06,240 --> 00:22:10,928
Zwaartekracht is daadwerkelijk
het kromtrekken van ruimtetijd.
220
00:22:15,080 --> 00:22:19,881
Het buigen van ruimte en tijd klinkt
misschien heel raar.
221
00:22:20,000 --> 00:22:21,650
Maar dat is het niet.
222
00:22:28,520 --> 00:22:34,687
Stel je een boot voor die recht over
het gladde oppervlak van 'n meer vaart.
223
00:22:34,800 --> 00:22:38,009
Een meer waar geen einde aan
lijkt te komen.
224
00:22:50,200 --> 00:22:55,650
Het gladde meer is net als
onvervormde ruimtetijd.
225
00:22:55,760 --> 00:22:59,401
Stel je nu een enorm gat voor
dat onder het meer ontstaat...
226
00:22:59,520 --> 00:23:03,081
waaruit het water wegloopt.
227
00:23:03,200 --> 00:23:09,162
Het meer is vervormd,
net als ruimtetijd door een planeet.
228
00:23:13,240 --> 00:23:17,040
Het effect zou zijn dat de boot naar
het gat wordt gezogen...
229
00:23:17,160 --> 00:23:20,164
zodat het eromheen begint
te draaien.
230
00:23:20,280 --> 00:23:24,569
Zelfs al vaart de boot nog steeds
in een rechte lijn.
231
00:23:35,560 --> 00:23:40,282
Het is precies hetzelfde effect dat
een enorme ster of planeet heeft...
232
00:23:40,400 --> 00:23:42,209
op ruimtetijd.
233
00:23:44,000 --> 00:23:47,402
De ruimtetijd eromheen
wordt verstoord...
234
00:23:47,520 --> 00:23:49,921
en trekt dingen naar zich toe.
235
00:23:51,200 --> 00:23:57,446
En daarom vallen dingen
naar de aarde: zwaartekracht.
236
00:24:06,280 --> 00:24:12,640
Einstein had het universum goed
bestudeerd en wist hoe 't werkte.
237
00:24:12,760 --> 00:24:16,606
Tien jaar na zijn verklaring voor
de constante snelheid van 't licht...
238
00:24:16,720 --> 00:24:19,769
ontdekte hij dat de vervorming
van ruimte en tijd...
239
00:24:19,880 --> 00:24:25,011
zwaartekracht veroorzaakt:
een fundamentele natuurkracht.
240
00:24:25,120 --> 00:24:27,361
Zijn werk heeft ons dichterbij
het doel gebracht...
241
00:24:27,480 --> 00:24:31,201
om de geheime sleutel
tot de kosmos te ontdekken.
242
00:24:32,720 --> 00:24:37,408
Maar zelfs Einstein was niet
voorbereid op wat er ging komen.
243
00:24:42,400 --> 00:24:45,165
Hoewel Einstein een begin
had gemaakt...
244
00:24:45,280 --> 00:24:47,587
om het verborgen uurwerk van
het universum te onthullen...
245
00:24:47,600 --> 00:24:52,401
wist hij nog steeds niet hoe
het precies werkte.
246
00:24:52,520 --> 00:24:55,410
Zijn theorieën waren gebaseerd
op de oorsprong van 't licht...
247
00:24:55,520 --> 00:25:01,687
als 'n supersnelle elektromagnetische
golf die door de ledige ruimte racet.
248
00:25:02,680 --> 00:25:07,163
Maar ze zeiden niets over wat
deze golven nu precies zijn.
249
00:25:13,280 --> 00:25:18,491
Die uitdaging werd aangegaan
in 1919 door een Duitse theoreticus:
250
00:25:18,600 --> 00:25:25,085
Theodore Kaluza, een wiskundige met
'n passie voor puurheid en elegantie.
251
00:25:25,200 --> 00:25:29,285
De volgende grote wetenschapper
in mijn erehal van helden.
252
00:25:32,240 --> 00:25:38,009
Kaluza was een man die alle vormen
van theorie zeer serieus nam.
253
00:25:39,000 --> 00:25:41,606
Er wordt beweerd dat hij zichzelf
heeft leren zwemmen...
254
00:25:41,720 --> 00:25:44,769
door er slechts over te lezen.
255
00:26:05,000 --> 00:26:10,245
Kaluza had geen angst als 't aankwam
om theorie in de praktijk te brengen.
256
00:26:27,400 --> 00:26:32,645
De zwemtheorie was niet moeilijk
te begrijpen.
257
00:26:32,760 --> 00:26:38,244
Maar dat gold in 1919 niet voor
een theorie over het universum:
258
00:26:38,360 --> 00:26:40,840
Een theorie over het alles.
259
00:26:42,800 --> 00:26:46,441
Geïnspireerd door Einsteins succes
over z'n theorie van de zwaartekracht...
260
00:26:46,560 --> 00:26:50,042
vroeg Kaluza zich af of hij dat ook
kon toepassen...
261
00:26:50,160 --> 00:26:53,482
op elektromagnetisme en licht.
262
00:26:54,840 --> 00:27:00,449
Waren lichtgolven echt vervormingen
van ruimtetijd...
263
00:27:00,560 --> 00:27:05,691
zoals golven in de materie
van het universum?
264
00:27:05,800 --> 00:27:10,522
Het was een boude veronderstelling
en het antwoord was: ja.
265
00:27:13,720 --> 00:27:18,806
Ondanks die geniale ingeving
was Kaluza's timing ongelukkig.
266
00:27:20,880 --> 00:27:24,089
Zijn ideeën werden van tafel geveegd
door een nieuwe tak van fysica...
267
00:27:24,200 --> 00:27:29,764
die alle vragen weer aan de kaak
stelde: de kwantummechanica.
268
00:27:33,720 --> 00:27:36,769
Dit zou zijn gebeurd toen de fysica
z'n aandacht richtte op de studie...
269
00:27:36,880 --> 00:27:40,566
van de allerkleinste dingen
in het universum.
270
00:27:50,320 --> 00:27:57,647
Binnen het atoom werd het universum
gezien als 'n chaotische plek...
271
00:27:57,760 --> 00:28:02,607
waar de vertrouwde regels van
de fysica niet meer standhielden.
272
00:28:02,720 --> 00:28:06,202
Hoe vreemd deze kwantumwereld
was...
273
00:28:06,320 --> 00:28:09,961
werd duidelijk door een simpel
experiment...
274
00:28:10,080 --> 00:28:15,246
met kleine subatomaire deeltjes
die elektronen worden genoemd.
275
00:28:19,240 --> 00:28:23,040
Door twee kleine spleetjes werd
een stroom elektronen gestuurd...
276
00:28:23,160 --> 00:28:25,288
naar een detector.
277
00:28:27,160 --> 00:28:30,926
Je zou denken dat de elektronen
de detector zou raken...
278
00:28:31,040 --> 00:28:36,763
in de twee opgelichte gebieden
vlak achter de spleten.
279
00:28:36,880 --> 00:28:40,123
Maar dat gebeurde niet.
280
00:28:40,240 --> 00:28:45,485
In plaats daarvan pikte de detector
een patroon op van niet twee lijnen...
281
00:28:45,600 --> 00:28:47,489
maar van heel veel lijnen.
282
00:28:50,920 --> 00:28:58,884
Dit is niet wat men van elektronen of
kleine materiedeeltjes had verwacht.
283
00:28:59,000 --> 00:29:04,723
De kleine elektronen bleken de wetten
van de fysica uit te dagen.
284
00:29:10,480 --> 00:29:14,644
Om te begrijpen hoe vreemd
dit eigenlijk is...
285
00:29:14,760 --> 00:29:20,164
zal ik de elektronen vervangen
door iets vertrouwders:
286
00:29:20,280 --> 00:29:22,203
Een voetbal.
287
00:29:25,120 --> 00:29:28,647
Deze spits staat klaar
om een vrije trap te nemen.
288
00:29:32,720 --> 00:29:39,171
Hij zal z'n best doen om de bal langs
de muur in het net te krijgen.
289
00:29:39,280 --> 00:29:42,966
En zij zullen hun best doen
om dat te voorkomen.
290
00:29:57,040 --> 00:30:00,442
Tot dusver is het allemaal te begrijpen.
291
00:30:02,080 --> 00:30:06,005
Maar als je de regels
van de kwantumwereld toepast...
292
00:30:06,120 --> 00:30:08,805
dan werkt het heel anders.
293
00:30:08,920 --> 00:30:13,005
En daarom begonnen fysici
zich ernstige zorgen te maken.
294
00:30:22,200 --> 00:30:25,602
In plaats van één rechte weg...
295
00:30:25,720 --> 00:30:31,762
gaat de bal net zoals de elektronen
een willekeurige kant op.
296
00:30:43,880 --> 00:30:47,009
En de keeper is kansloos.
297
00:30:51,680 --> 00:30:56,083
Als de bal eenmaal in het doel is,
is er weer één realiteit.
298
00:30:58,840 --> 00:31:02,845
Maar in de momenten daarvoor
is hij overal.
299
00:31:06,680 --> 00:31:08,921
Ik zei toch dat het vreemd was.
300
00:31:17,200 --> 00:31:22,001
De kijk op deze realiteit
valt niet licht te overschatten.
301
00:31:23,000 --> 00:31:27,324
Als alles echt zo chaotisch is
op subatomair niveau...
302
00:31:27,440 --> 00:31:32,810
is het project dat gestart was
door Newton en later Maxwell...
303
00:31:32,920 --> 00:31:37,562
en verbeterd was door Einstein en
Kaluza niets meer...
304
00:31:37,680 --> 00:31:40,923
dan een willekeurig spelletje roulette?
305
00:31:43,520 --> 00:31:48,447
Misschien zijn de geheimen
van het universum ongrijpbaar...
306
00:31:48,560 --> 00:31:52,007
en gaan ons menselijk verstand
te boven.
307
00:32:00,400 --> 00:32:05,167
De tegenstelling tussen de chaotische
werking van de subatomaire wereld...
308
00:32:05,280 --> 00:32:07,647
en het gareel van de rest
van de wereld...
309
00:32:07,760 --> 00:32:11,048
was een groot probleem voor fysici.
310
00:32:11,160 --> 00:32:12,924
Maar niet lang meer.
311
00:32:13,040 --> 00:32:16,726
In de jaren '50 was er een man
met een instinctief begrip...
312
00:32:16,840 --> 00:32:19,810
voor willekeur en waarschijnlijkheid.
313
00:32:21,880 --> 00:32:29,685
Dit is Richard Feynman: feestbeest,
fervent gokker en een soort genie.
314
00:32:33,720 --> 00:32:36,690
Feynman bracht de wiskunde
van z'n favoriete bezigheid...
315
00:32:36,800 --> 00:32:39,690
naar de onzekerheid
van de kwantumwereld.
316
00:32:44,120 --> 00:32:50,127
Hij beweerde dat, net als
een roulettebal de kanswetten volgt...
317
00:32:50,240 --> 00:32:52,402
een elektron dat ook doet.
318
00:32:56,960 --> 00:33:01,761
Zoals elke roulettespeler weet,
kun je niet voorspellen...
319
00:33:01,880 --> 00:33:04,565
op welk nummer de bal zal vallen.
320
00:33:04,680 --> 00:33:09,891
Maar je kunt wel aan kansberekening
doen: één op 37.
321
00:33:17,000 --> 00:33:21,369
Door waarschijnlijkheid toe te passen
kon hij de ongewone regels afleiden...
322
00:33:21,480 --> 00:33:26,008
hoe een bepaalde
kwantumgebeurtenis zou verlopen.
323
00:33:27,520 --> 00:33:30,729
Daarmee was de kwantumwereld
getemd...
324
00:33:30,840 --> 00:33:33,650
en de wetenschap zelf gered.
325
00:33:43,720 --> 00:33:47,850
Richard Feynman heeft fysici
een grote dienst bewezen.
326
00:33:47,960 --> 00:33:53,285
Niet dat we iets van zijn zo gewilde
glamour hebben overgehouden.
327
00:33:53,400 --> 00:33:57,769
Zijn ontdekking dat de kwantumwereld
voorspeld kon worden, hield in...
328
00:33:57,880 --> 00:34:01,805
dat de wetenschap verder kon met de
zoektocht naar de Grote Schepping.
329
00:34:01,920 --> 00:34:04,605
Fysica richtte zich nu op het vinden
van verbanden...
330
00:34:04,720 --> 00:34:11,171
tussen wat er gebeurt op kleine schaal
tot 't universum op grote schaal.
331
00:34:13,720 --> 00:34:16,530
En dat gebeurde. Men viel terug op
het lange verwaarloosde werk...
332
00:34:16,640 --> 00:34:20,406
van die excentrieke Duitse fysicus
en autodidactisch zwemmer:
333
00:34:20,520 --> 00:34:22,602
Theodore Kaluza.
334
00:34:28,080 --> 00:34:34,486
Fysici keken hoe ze zijn theorieën
konden toepassen op 't allerkleinste:
335
00:34:37,440 --> 00:34:40,603
De wereld binnenin het atoom.
336
00:34:41,960 --> 00:34:47,842
Elektronen draaien hier om 'n centrale
kern van andere deeltjes:
337
00:34:47,960 --> 00:34:50,850
Neutronen en protonen.
338
00:34:53,840 --> 00:34:59,609
En daar binnenin zitten nog kleinere
deeltjes: quarks.
339
00:35:00,680 --> 00:35:06,608
Quarks bestaan uit wat wij fysici
noemen: snaren...
340
00:35:06,720 --> 00:35:11,362
die nog meer vervormingen
van ruimte en tijd veroorzaken.
341
00:35:16,080 --> 00:35:20,130
Het zijn 'n soort trillende vioolsnaren.
342
00:35:28,080 --> 00:35:32,802
Net zoals een vioolsnaar kan trillen
om muzieknoten voort te brengen...
343
00:35:32,920 --> 00:35:35,890
zo kan een subatomaire snaar
ook trillen.
344
00:35:36,000 --> 00:35:39,800
Hierdoor ontstaat een ander soort
fundamenteel deeltje.
345
00:35:39,920 --> 00:35:46,690
En deze allerkleinste deeltjes vormen
het universum om ons heen.
346
00:35:51,120 --> 00:35:56,490
De snaartheorie van Kaluza
en Einstein suggereert...
347
00:35:56,600 --> 00:36:00,127
dat de trillingen van de snaren
kleine vervormingen veroorzaken...
348
00:36:00,240 --> 00:36:03,847
in de ruimtetijd op microscopische
schaal
349
00:36:03,960 --> 00:36:09,729
En dat doen ze ook in verbijsterende
tiendimensionale ruimtes.
350
00:36:14,480 --> 00:36:17,609
Als de snaar op één manier trilt...
351
00:36:19,000 --> 00:36:24,643
brengt hij een aantal fundamentele
deeltjes voort, bijvoorbeeld 'n quark.
352
00:36:25,920 --> 00:36:29,367
En als hij op een andere manier trilt...
353
00:36:30,600 --> 00:36:36,528
ontstaat er een neutrino.
Dit is een ander soort deeltje.
354
00:36:39,800 --> 00:36:44,761
Het slimme ervan is
dat de snaartheorie verklaart...
355
00:36:44,880 --> 00:36:50,330
waarom deze deeltjes zo precies
op elkaar inwerken...
356
00:36:50,440 --> 00:36:53,887
net als een harmonieus muziekstuk.
357
00:36:58,920 --> 00:37:03,323
En hier komen de wetten der fysica
vandaan.
358
00:37:03,440 --> 00:37:06,808
Wetten die alles in het universum
bepalen.
359
00:37:09,520 --> 00:37:12,330
Van het gedrag van zwarte gaten...
360
00:37:16,880 --> 00:37:19,963
tot de geboorte en dood van sterren.
361
00:37:27,760 --> 00:37:33,563
Neem iets simpels zoals
een rol papier die op de grond valt.
362
00:37:33,680 --> 00:37:36,968
Of het uitslaan van
een magnetische kompasnaald.
363
00:37:37,080 --> 00:37:40,846
De meest simpele maar meest
fundamentele actie.
364
00:37:40,960 --> 00:37:45,602
Ze worden allen bepaald
door de regels van de snaartheorie.
365
00:37:48,800 --> 00:37:52,600
Tegenwoordig zijn er verschillende
versies van deze snaartheorie.
366
00:37:52,720 --> 00:37:57,009
Tezamen worden ze
de M-theorie genoemd.
367
00:37:57,120 --> 00:38:00,806
Niemand weet waar de M voor staat:
368
00:38:00,920 --> 00:38:07,166
Meester, Mirakel of Mysterie.
Misschien ook wel voor alle drie.
369
00:38:12,680 --> 00:38:17,163
Hoe dan ook is er nog veel
werk aan de winkel.
370
00:38:17,280 --> 00:38:19,760
Maar voordat dat is voltooid...
371
00:38:19,880 --> 00:38:24,363
doet deze M-theorie een opmerkelijke
voorspelling:
372
00:38:24,480 --> 00:38:27,450
Dat wij niet het enige universum zijn.
373
00:38:30,160 --> 00:38:32,640
Er zijn er nog veel meer.
374
00:38:40,800 --> 00:38:44,771
De fysica is ver gevorderd
sinds Newton en Maxwell.
375
00:38:49,200 --> 00:38:56,004
En ik ben blij dat ik een mogelijk
historisch keerpunt mag meemaken.
376
00:38:58,720 --> 00:39:03,089
Aan het Perimeter Instituut voor
Theoretische Fysica bij Toronto...
377
00:39:03,200 --> 00:39:07,762
werk ik met m'n collega's aan
de betekenis van de snaartheorie...
378
00:39:07,880 --> 00:39:10,645
voor onze plek in het universum.
379
00:39:12,960 --> 00:39:16,726
Eén uitzonderlijke voorspelling
die de snaartheorie doet...
380
00:39:16,840 --> 00:39:21,801
is dat er ontelbare andere
universa moeten zijn.
381
00:39:23,440 --> 00:39:28,401
Misschien wel meer universa dan
er sterren zijn in de bekende kosmos.
382
00:39:36,520 --> 00:39:39,842
Om dit te bevatten, keren we terug
naar het idee...
383
00:39:39,960 --> 00:39:42,281
dat de snaren van de snaartheorie
net als noten zijn...
384
00:39:42,400 --> 00:39:45,768
die gespeeld worden
door een strijkkwartet.
385
00:39:48,160 --> 00:39:54,520
Elke snaartrilling brengt fundamentele
deeltjes en natuurkrachten voort...
386
00:39:54,640 --> 00:39:58,486
waartussen alles in het universum
wordt gevormd.
387
00:40:02,160 --> 00:40:06,404
Maar het kwartet kan ook een andere
melodie spelen...
388
00:40:06,520 --> 00:40:08,841
met andere trillingen.
389
00:40:18,000 --> 00:40:21,004
Wiskundig gezien
brengt die andere melodie...
390
00:40:21,120 --> 00:40:27,924
andere deeltjes en natuurkrachten
voort. Dus een ander universum.
391
00:40:38,000 --> 00:40:42,289
Weer een andere melodie
betekent nog een universum.
392
00:40:51,400 --> 00:40:57,806
Zo talloos de melodieën kunnen zijn,
zo moet ons universum er één zijn...
393
00:40:57,920 --> 00:41:01,083
van vele miljarden universa.
394
00:41:09,360 --> 00:41:12,250
We kunnen ze niet zien
omdat ze buiten het bereik liggen...
395
00:41:12,360 --> 00:41:14,169
van ons eigen universum.
396
00:41:14,280 --> 00:41:18,080
Ze hebben elk hun eigen geschiedenis
en kenmerken.
397
00:41:22,960 --> 00:41:28,603
Sommige zijn onstabiel en storten
ineen naar waar ze vandaan kwamen.
398
00:41:30,600 --> 00:41:37,324
Sommige hebben geen sterren
of planeten en zijn donker en koud.
399
00:41:37,440 --> 00:41:41,604
En andere zullen zich uitbreiden en
sterren en melkwegen voortbrengen...
400
00:41:41,720 --> 00:41:43,609
net als dat van ons.
401
00:41:59,960 --> 00:42:03,487
Terwijl we daarover nadenken
moeten we niet verrast zijn...
402
00:42:03,600 --> 00:42:08,561
dat wij in een universum leven
dat voor ons perfect is.
403
00:42:08,680 --> 00:42:13,686
Onze aanwezigheid betekent dat
ons universum precies goed is.
404
00:42:13,800 --> 00:42:16,565
De zoektocht naar de sleutel
van het universum...
405
00:42:16,680 --> 00:42:19,411
heeft één onverwacht resultaat
opgeleverd:
406
00:42:19,520 --> 00:42:23,764
We hebben ook de sleutel naar
elk ander universum gevonden.
407
00:42:23,880 --> 00:42:28,966
Het blijkt dat de wetten van
de M-theorie allesbepalend zijn:
408
00:42:29,080 --> 00:42:30,844
De Grote Schepping.
408
00:42:31,305 --> 00:43:31,397
Aanbieding 6K BOX/1jaar Live TV 145 euro!
They are back! WWW.ALLIN1BOX.NL
37446
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bengali
Bosnian
Bulgarian
Catalan
Cebuano
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Croatian
Czech
Danish
Dutch
English
Esperanto
Estonian
Finnish
French
Frisian
Galician
Georgian
German
Greek
Gujarati
Haitian Creole
Hawaiian
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Khmer
Korean
Kurdish (Kurmanji)
Kyrgyz
Lao
Latvian
Lithuanian
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Nepali
Norwegian
Pashto
Polish
Romanian
Russian
Samoan
Serbian
Sesotho
Shona
Sinhala
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish
Swahili
Swedish
Tajik
Thai
Turkish
Ukrainian
Urdu
Uzbek
Vietnamese
