Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:01:02,365 --> 00:01:05,960
Je ging in die tijd door Amerika
reizen. Dat hoorde erbij.
2
00:01:06,165 --> 00:01:09,202
Dat moest gewoon.
Het was 'n soort inwijding.
3
00:01:09,405 --> 00:01:14,957
En tegelijkertijd haalden we daar
inspiratie vandaan voor onze teksten.
4
00:01:15,365 --> 00:01:17,640
We begonnen echte mannen te worden.
piratie vandaan voor onze teksten.
5
00:01:18,685 --> 00:01:21,040
Het was ��n groot feest.
rden.
6
00:01:23,725 --> 00:01:28,924
We gingen zo'n vier tot zes maanden
per jaar op tournee.
7
00:01:29,485 --> 00:01:32,477
We leefden ervan.
We verkochten geen platen.
8
00:01:32,685 --> 00:01:35,882
We hebben veel lol gehad
en ook veel gedonder.
9
00:01:36,885 --> 00:01:41,003
We lieten 'n spoor van kraters achter
in de Holiday lnns.
10
00:01:41,205 --> 00:01:45,164
ln heel veel motels zijn we
absoluut niet meer welkom.
11
00:01:46,765 --> 00:01:52,522
De tekst van Truckin'
is volledig autobiografisch.
12
00:01:58,165 --> 00:02:00,725
De tekst is over 'n lange periode
geschreven.
13
00:02:00,925 --> 00:02:04,122
lk had een couplet geschreven:
14
00:02:04,525 --> 00:02:08,438
de muziek daalt neer in de straat
dames pesten de politie
15
00:02:08,645 --> 00:02:13,435
ze sluiten alles af
we kunnen niet in het park spelen
16
00:02:14,725 --> 00:02:17,364
lk had heel veel coupletten
geschreven.
17
00:02:17,565 --> 00:02:21,114
We wilden Truckin' eigenlijk
steeds verder uitbreiden,
18
00:02:21,325 --> 00:02:26,524
maar als het eenmaal klaar is
en vastligt, kom je er niet op terug.
19
00:02:32,765 --> 00:02:36,360
Het was autobiografisch.
Het vertelde ons verhaal.
20
00:02:36,765 --> 00:02:38,676
De tekst was krachtig,
21
00:02:39,245 --> 00:02:42,999
en hij ging over echte
gebeurtenissen en mensen.
22
00:02:43,205 --> 00:02:45,673
Hij werd een deel van het weefsel
23
00:02:46,485 --> 00:02:48,601
van onze geschiedenis.
24
00:02:48,805 --> 00:02:52,036
De mensen zongen hem mee
en wisten waarover hij ging.
25
00:03:00,525 --> 00:03:03,676
De rock 'n' roll
was nog toen nog geen glaskoepel
26
00:03:03,885 --> 00:03:07,878
die je isoleerde van de wereld
waardoor je reisde.
27
00:03:08,365 --> 00:03:11,562
De muren van de hotels
waren flinterdun.
28
00:03:12,285 --> 00:03:15,402
Als je vloog, nam je een lijnvlucht.
29
00:03:15,845 --> 00:03:17,324
Meestal nam je bus.
30
00:03:17,805 --> 00:03:21,514
We waren 'n groep jonge mensen
31
00:03:22,725 --> 00:03:27,845
die leefden op 'n manier waar ik
achteraf bijna jaloers op zou worden.
32
00:03:39,485 --> 00:03:42,841
Als je 'n plaat maakt, denk je:
We gaan 't maken.
33
00:03:43,245 --> 00:03:47,875
Maar we waren niet zo ambitieus
en we genoten van het leven.
34
00:03:48,085 --> 00:03:51,760
We wisten dat onze muziek
geen commerci�le potentie had
35
00:03:51,965 --> 00:03:53,842
behalve in onze eigen kring.
36
00:03:54,045 --> 00:03:57,117
En dat vonden we prima.
Het ging heel goed.
37
00:03:57,365 --> 00:04:01,324
Voor ons en ons wereldje
had de muziek 'n bepaalde waarde.
38
00:05:48,725 --> 00:05:53,037
Truckin' op American Beauty
had nog wel 'n hit kunnen worden.
39
00:05:54,685 --> 00:05:59,475
We waren 'n livegroep die zes maanden
per jaar door Amerika toerde.
40
00:05:59,885 --> 00:06:03,594
Het viel voor ons niet mee
om in 'n studio te werken.
41
00:06:03,805 --> 00:06:07,434
Maar we hebben de hele elpee
in drie weken opgenomen
42
00:06:07,845 --> 00:06:11,963
bij Wally Heider in San Francisco.
ln september 1970.
43
00:06:13,685 --> 00:06:16,995
-De gevreesde ziekte.
-Nee, dat is 't niet.
44
00:06:17,205 --> 00:06:19,275
Zet de steelgitaar wat zachter.
lk hoor het niet.
45
00:06:18,685 --> 00:06:20,755
Zet de steelgitaar wat zachter.
lk hoor het niet.
46
00:06:35,245 --> 00:06:40,365
Jerry hield van droevige songs,
dat paste bij zijn karakter.
47
00:06:42,605 --> 00:06:46,644
Zijn moeder is overleden tijdens
de opnamen van American Beauty.
48
00:06:47,165 --> 00:06:51,283
lk zei: Je hebt in elk geval
de muziek nog.
49
00:06:51,685 --> 00:06:56,520
En zijn trieste stemgeluid
op die plaat heeft dan ook te maken
50
00:06:56,725 --> 00:07:01,799
met de tragedie die zich voltrok,
terwijl we de plaat opnamen.
51
00:07:02,045 --> 00:07:05,355
Zijn moeder lag op sterven
na 'n auto-ongeluk.
52
00:07:05,605 --> 00:07:08,324
Jerry ging er vaak heen, zo vaak
53
00:07:09,245 --> 00:07:11,805
dat ze hem alles wel zou vergeven.
54
00:07:14,485 --> 00:07:19,878
Maar je voelt die triestheid. En die
is na al die jaren nog voelbaar.
55
00:08:11,365 --> 00:08:14,163
Hij kreeg veel kritiek op z'n stem.
56
00:08:14,365 --> 00:08:17,960
Ze noemden hem
'niet-geschoold' en 'iel'.
57
00:08:18,165 --> 00:08:23,558
Maar ik vond het altijd een van de
mooiste stemmen in de pop of de folk.
58
00:08:24,165 --> 00:08:28,955
Natuurlijk moest ik ook voor hem
schrijven, maar ik vind 't nog.
59
00:08:39,765 --> 00:08:43,963
Wij vonden in die tijd
dat we geweldige songs schreven.
60
00:08:44,165 --> 00:08:48,795
We beseften ook niet dat het
een vreemde plaat was voor die tijd.
61
00:08:49,005 --> 00:08:53,123
Het was voor ons en voor iedereen
een verrassing
62
00:08:53,845 --> 00:08:57,884
dat die psychedelische band,
dat elektronische monster
63
00:08:58,365 --> 00:09:03,564
opeens een plaat vol melodieuze,
aanhoorbare muziek uitbrengt.
64
00:10:35,405 --> 00:10:38,158
Ze belden me op en zeiden
65
00:10:38,365 --> 00:10:43,723
dat ze 'n hoesontwerp nodig hadden
voor hun plaat American Beauty.
66
00:10:44,165 --> 00:10:47,441
Het idee
kwam direct uit de naam voort.
67
00:10:48,085 --> 00:10:53,000
De Grateful Dead had altijd
heel goede albumtitels.
68
00:10:53,205 --> 00:10:56,993
American Beauty
was zo'n simpele, duidelijke titel.
69
00:10:58,205 --> 00:11:03,563
Er bestaat 'n prachtige rode roos
die 'American Beauty' heet.
70
00:11:04,045 --> 00:11:08,516
Eigenlijk is het gewoon een roos
met letters er omheen.
71
00:11:08,925 --> 00:11:12,964
lk heb er psychedelische letters
aan toegevoegd.
72
00:11:14,845 --> 00:11:18,554
En 'beauty'
kun je ook lezen als 'reality'.
73
00:11:21,165 --> 00:11:24,794
Als je 't ondersteboven
in spiegelbeeld ziet,
74
00:11:25,565 --> 00:11:28,637
gebeurt er iets wonderlijks.
75
00:11:30,645 --> 00:11:34,797
We waren gewoon muzikanten
die konden tekenen.
76
00:11:36,005 --> 00:11:39,077
De Dead zag er altijd goed uit,
77
00:11:39,285 --> 00:11:43,722
met Pigpen en Garcia, die van
die blozende gezichten hadden,
78
00:11:43,925 --> 00:11:48,237
en die knappe kleine Bob Weir,
die piepjong was.
79
00:11:48,645 --> 00:11:53,560
We waren allemaal jong. We stonden
aan het begin van ons leven.
80
00:12:09,565 --> 00:12:15,162
De band ontstond in San Francisco,
5 jaar v??r American Beauty.
81
00:12:15,925 --> 00:12:19,998
We hadden twee drummers
die jazz speelden: Mickey Hart
82
00:12:20,405 --> 00:12:22,714
en Bill Kreutzmann.
83
00:12:23,205 --> 00:12:26,242
Bob Weir was toen pas zeventien.
84
00:12:27,285 --> 00:12:30,755
Ron McKernan,
Pigpen, ons contact met de aarde,
85
00:12:30,965 --> 00:12:33,559
was 'n bluesmuzikant
in hart en nieren.
86
00:12:36,365 --> 00:12:41,314
Jerry Garcia had zijn wortels
in de bluegrass en de folk.
87
00:12:46,525 --> 00:12:50,313
En ik in de jazz,
klassieke en elektronische muziek.
88
00:12:50,525 --> 00:12:54,518
De bontste groep van muzikale
anarchisten van de Westkust,
89
00:12:54,725 --> 00:12:57,478
zelfs voor de jaren zestig.
90
00:13:05,565 --> 00:13:09,319
San Francisco was niet bepaald
een doorsnee stad.
91
00:13:09,525 --> 00:13:14,724
De sociale structuur ontplofte zowat
en wij vormden de achtergrondmuziek.
92
00:13:17,005 --> 00:13:20,475
De jacht was geopend.
De platenmaatschappijen
93
00:13:20,685 --> 00:13:23,563
wilden ons graag
commercieel promoten.
94
00:13:23,765 --> 00:13:28,122
Maar dat was zinloos,
want we speelden geen singles.
95
00:13:29,005 --> 00:13:33,874
We speelden uren aan ��n stuk.
Soms wel vier, vijf of zeven uur.
96
00:13:34,285 --> 00:13:36,845
Hoe moet je dat vastleggen?
97
00:13:37,365 --> 00:13:42,314
Als je dat kon, had je de sound
van San Francisco kunnen vastleggen.
98
00:13:42,645 --> 00:13:47,844
Maar onze sound was meer dan dat,
het was 'n muzikale houding.
99
00:13:48,245 --> 00:13:50,201
Het was 'n bepaalde spirit.
100
00:13:50,485 --> 00:13:54,319
De oorlog was bezig.
Time Magazine schreef over ons
101
00:13:54,525 --> 00:13:56,720
en noemde ons 'hippies'.
102
00:13:57,925 --> 00:14:01,964
We wisten niet eens
wat een hippie precies was.
103
00:14:02,965 --> 00:14:04,717
Maar het klonk niet goed.
104
00:14:04,925 --> 00:14:09,601
En toen keken ze opeens naar ons
alsof we aquariumvissen waren.
105
00:14:21,045 --> 00:14:24,640
ln Haight-Ashbury
waren de huren laag.
106
00:14:24,845 --> 00:14:28,394
Je huurde 'n enorm groot
Victoriaans huis
107
00:14:28,605 --> 00:14:30,994
voor 200 of 300 dollar per maand.
108
00:14:31,205 --> 00:14:35,801
Je kon al je vrienden 'n kamer geven.
ledereen betaalde 10 dollar.
109
00:14:36,365 --> 00:14:38,481
Het was gewoon het goedkoopste.
110
00:14:53,285 --> 00:14:58,040
We kregen ook de kans
om mee te doen aan de 'Acid Test',
111
00:14:58,605 --> 00:15:04,043
een van de meest democratische
kunstvormen van deze eeuw.
112
00:15:04,245 --> 00:15:08,363
Het publiek kwam niet voor ons,
maar om iets te ervaren,
113
00:15:08,565 --> 00:15:11,602
of we speelden of niet.
We hadden de luxe
114
00:15:12,005 --> 00:15:16,203
dat we konden experimenteren.
Er werden geen eisen gesteld.
115
00:15:16,405 --> 00:15:20,080
Je hoefde niet goed te zijn,
geen nummers te herhalen.
116
00:15:20,485 --> 00:15:24,524
Het hoefde ook helemaal niet
begrijpelijk te zijn.
117
00:15:24,725 --> 00:15:29,196
Dat betekent carte blanche
voor de muzikant. Echt geweldig.
118
00:15:29,605 --> 00:15:32,483
Door onze ervaringen
met de 'Acid Test'
119
00:15:32,685 --> 00:15:35,245
kregen we een zeker inzicht
120
00:15:35,565 --> 00:15:37,874
in de vorm die na de chaos komt.
121
00:15:38,285 --> 00:15:44,042
Als je alle regels loslaat en op geen
enkel niveau meer actief ingrijpt,
122
00:15:44,285 --> 00:15:46,594
ontstaan er andere dingen.
123
00:15:46,805 --> 00:15:51,321
Daar ligt de kiem voor ons vermogen
om dingen te verwerken,
124
00:15:51,525 --> 00:15:54,676
en onze opvattingen
muzikaal vorm te geven.
125
00:15:54,885 --> 00:15:58,434
Daardoor zijn we ook zo lang
bij elkaar gebleven.
126
00:16:00,445 --> 00:16:02,595
lk zou niet weten
127
00:16:02,805 --> 00:16:06,081
waar we anders zoveel
hadden kunnen leren.
128
00:16:09,645 --> 00:16:13,797
lk heb Nal Cassady ontmoet,
een van de figuren van Kerouac,
129
00:16:14,125 --> 00:16:16,798
en dat was tijdens een Acid Test.
130
00:16:17,605 --> 00:16:22,679
Het was echt ongelooflijk om
die man te hebben mogen meemaken.
131
00:16:25,565 --> 00:16:27,954
Hij leefde in 'n andere dimensie.
132
00:16:29,485 --> 00:16:32,716
Hij reed met 'n snelheid
van 100 km per uur
133
00:16:33,245 --> 00:16:35,884
door het spitsuur in San Francisco,
134
00:16:36,085 --> 00:16:39,521
zonder ��n keer
voor 'n rood licht te stoppen.
135
00:16:41,285 --> 00:16:44,038
Hij kon niet om de hoek kijken of zo,
136
00:16:44,245 --> 00:16:48,761
hij slaagde erin om op 't juiste
moment op de juiste plek te zijn.
137
00:16:49,485 --> 00:16:53,000
Hij inspireerde ons enorm
en dat doet hij nog.
138
00:16:53,405 --> 00:16:58,433
Zo leerden we ook in de muziek
het juiste moment te kiezen
139
00:16:58,765 --> 00:17:00,562
en de juiste lijn te volgen.
140
00:17:25,165 --> 00:17:29,841
Het woord blesh komt voor in
een roman van Theodore Sturgeon,
141
00:17:30,325 --> 00:17:31,997
More Than Human.
142
00:17:32,205 --> 00:17:38,121
Het boek gaat over bepaalde mensen
die via telepathie communiceren
143
00:17:38,325 --> 00:17:41,715
en samen een groot organisme vormen.
144
00:17:42,605 --> 00:17:45,438
Toen we gingen samenspelen,
145
00:17:45,805 --> 00:17:49,639
tijdens de Acid Tests en in clubs,
146
00:17:49,845 --> 00:17:52,598
merkten we dat bij ons gebeurde
147
00:17:53,005 --> 00:17:58,125
op het niveau van de muziek.
Wij vormden zo'n eenheid,
148
00:17:58,485 --> 00:18:01,443
alsof we samen
��n organisme vormden.
149
00:18:01,645 --> 00:18:04,876
En dat gevoel
werd alleen maar sterker.
150
00:18:05,485 --> 00:18:09,717
lk voel me zelfs nog altijd
als de vinger aan een hand.
151
00:18:11,085 --> 00:18:14,600
We zeiden vaak:
konden we maar ��n hand vormen.
152
00:18:14,805 --> 00:18:18,195
Dan was ieder 'n vinger
die ��n snaar bespeelde.
153
00:18:18,845 --> 00:18:20,483
Dat zou ideaal zijn.
154
00:18:31,205 --> 00:18:33,594
De platenindustrie
wilde contracten sluiten.
155
00:18:34,245 --> 00:18:36,361
We zaten in 'n unieke positie.
156
00:18:36,565 --> 00:18:39,284
We konden goed leven
van onze optredens.
157
00:18:39,485 --> 00:18:42,283
We hoefden niet zo nodig
'n plaat te maken.
158
00:18:42,485 --> 00:18:45,795
Wij hadden de touwtjes
zelf in handen.
159
00:18:46,005 --> 00:18:49,156
ln de rock 'n' roll
zijn veel mensen uitgebuit,
160
00:18:49,565 --> 00:18:53,717
omdat de muzikanten over 't
algemeen onontwikkeld waren.
161
00:18:54,405 --> 00:18:57,044
Maar wij waren cynisch
162
00:18:58,005 --> 00:19:02,874
en scherp. We waren 'n stel
anti-autoritaire mafkezen.
163
00:19:03,282 --> 00:19:05,557
We gaven niet om dat soort mensen.
164
00:19:05,762 --> 00:19:09,391
We wilden alleen 'n contract
op ?nze voorwaarden.
165
00:19:11,402 --> 00:19:15,395
ln 1967 verliepen opnamesessies
over 't algemeen
166
00:19:15,602 --> 00:19:18,116
volgens een vast stramien:
167
00:19:18,362 --> 00:19:20,956
Je had de songs
en je had muzikanten,
168
00:19:21,362 --> 00:19:23,830
er was een studio geboekt
169
00:19:24,042 --> 00:19:28,035
en de zanger zong z'n partij live in
of dubbelde hem.
170
00:19:28,242 --> 00:19:32,281
Dan voegde je strijkers toe
en werkte je 't geluid bij.
171
00:19:32,482 --> 00:19:35,315
Je mixte alles af
en je plaat was klaar.
172
00:19:36,042 --> 00:19:37,998
Maar met die figuren
173
00:19:38,762 --> 00:19:42,357
kon je dat wel vergeten.
De muziek was niet klaar.
174
00:19:42,562 --> 00:19:46,111
Ze experimenteerden in de studio
met geluid.
175
00:19:46,522 --> 00:19:51,801
Nu konden ze eindelijk met de
allernieuwste apparatuur werken.
176
00:19:52,002 --> 00:19:56,359
Ze haalden alles
uit die apparaten wat erin zat.
177
00:19:57,082 --> 00:20:01,360
Ze waren heel anders
en hun aanpak was nieuw voor ons.
178
00:20:01,562 --> 00:20:04,679
Ze gebruikten ook drugs in de studio
179
00:20:04,882 --> 00:20:07,635
en dat had daarvoor
geen rol gespeeld
180
00:20:08,042 --> 00:20:10,078
bij de opnamen die we maakten.
181
00:20:10,362 --> 00:20:14,037
of het gebeurde met mate
en op discrete wijze.
182
00:20:14,362 --> 00:20:17,752
Maar die lui waren de helft
van de tijd stoned,
183
00:20:18,162 --> 00:20:22,041
en ze wilden de onmogelijkste
geluiden opnemen.
184
00:20:22,882 --> 00:20:27,239
lk weet nog dat Phil Lesh
een keer uitriep: lk heb het.
185
00:20:27,442 --> 00:20:31,515
ledereen keek naar Phil en hij zei:
'We gaan naar LA.
186
00:20:31,722 --> 00:20:34,634
op een dag dat er veel smog is.
187
00:20:35,042 --> 00:20:38,239
We nemen een halfuur
zware lucht op.'
188
00:20:40,002 --> 00:20:44,314
Er hing een doodse stilte.
'Dan gaan we naar de woestijn
189
00:20:44,642 --> 00:20:49,079
en daar nemen we 'n halfuur
kristalheldere lucht op.
190
00:20:49,682 --> 00:20:53,436
Dat mixen we
en dat wordt ons basisritme.'
191
00:20:53,842 --> 00:20:57,994
Volgens ons contract mochten we
de studio onbeperkt gebruiken.
192
00:20:58,202 --> 00:21:01,911
We betaalden 't zelf,
maar we wilden er alles uithalen.
193
00:21:02,122 --> 00:21:07,879
Wij wilden zelf in de studio spelen
en tegelijk leren hoe alles werkte.
194
00:21:08,082 --> 00:21:11,791
We wilden alles zelf doen,
want 't was onze muziek.
195
00:21:12,002 --> 00:21:15,233
We hebben het onszelf
al doende geleerd.
196
00:21:16,162 --> 00:21:20,872
We zaten eindeloos in de studio
met apparaten te rommelen.
197
00:21:21,802 --> 00:21:24,077
'Wat gebeurt er als je dit doet?'
198
00:21:24,282 --> 00:21:26,716
'oeps.
En als ik dit knopje indruk...'
199
00:21:28,722 --> 00:21:31,395
We werkten gewoon op goed geluk.
200
00:21:38,682 --> 00:21:43,278
Eerst hebben we het langzame intro
van Jerry opgenomen.
201
00:21:44,042 --> 00:21:46,510
Het begint als ieder ander nummer.
202
00:21:45,122 --> 00:21:47,590
Het begint als ieder ander nummer.
203
00:22:00,162 --> 00:22:03,199
De stem gaat
door een draaiende Lesley-speaker,
204
00:22:03,402 --> 00:22:06,599
die eigenlijk bedoeld is voor orgel.
205
00:22:20,442 --> 00:22:25,596
Toen hadden we genoeg materiaal
op de band
206
00:22:26,002 --> 00:22:29,392
voor eenderde van de plaat.
Wat moesten we doen?
207
00:22:29,602 --> 00:22:32,480
We hadden veel opnamen van concerten.
208
00:22:32,882 --> 00:22:38,593
lk kwam op het idee om die vier
Grateful Deads te laten samensmelten.
209
00:22:38,962 --> 00:22:43,717
lk wilde dat het zou klinken
als 'n lotus met duizend bloembladen
210
00:22:44,762 --> 00:22:48,357
die vanuit het niets opbloeide.
211
00:22:52,162 --> 00:22:55,438
We hebben de opnamen
van concerten
212
00:22:55,842 --> 00:22:59,596
in vier verschillende steden
samengevoegd.
213
00:22:59,962 --> 00:23:02,078
Het mixen van live- en studiogeluid
214
00:23:02,282 --> 00:23:04,398
was volkomen nieuw voor die tijd.
215
00:23:05,042 --> 00:23:09,911
En zo hebben we de ontbrekende
minuten van Anthem opgevuld.
216
00:23:10,882 --> 00:23:13,237
op spoor een en twee
217
00:23:13,642 --> 00:23:17,715
staat de Grateful Dead
in King's Beach, Californi�.
218
00:23:20,602 --> 00:23:24,959
op spoor drie en vier
Eureka, Californi�.
219
00:23:28,162 --> 00:23:32,758
En op spoor vijf tot acht
twee concerten in Portland, oregon.
220
00:23:33,162 --> 00:23:35,676
Een van vrijdag en een van zaterdag.
221
00:23:36,162 --> 00:23:40,235
We hadden vast geblowd,
want het klinkt heel intens.
222
00:23:52,362 --> 00:23:56,435
The other one van Bob gaat
onder andere over Neal Cassady.
223
00:23:56,682 --> 00:23:58,354
Daar heet hij 'Cowboy Neal'.
224
00:23:58,562 --> 00:24:01,076
We wilden met de bus gaan toeren
225
00:24:01,482 --> 00:24:04,394
en 'n doorlopende
muzikale trip maken.
226
00:24:25,042 --> 00:24:29,718
Anthem of the Sun was 'n voertuig,
'n springplank naar de waanzin.
227
00:24:29,922 --> 00:24:34,598
We dachten: 'Als we niet
beperkt worden door de technici
228
00:24:34,802 --> 00:24:40,001
en door de huidige technologie, dan
kunnen we tot grote hoogte stijgen.'
229
00:24:40,202 --> 00:24:42,511
ok�, we wisten niets van opnemen.
230
00:24:43,082 --> 00:24:47,553
Het was dus erg prikkelend
en stimulerend. Te gek.
231
00:24:56,122 --> 00:25:01,640
Na The other one kreeg ik
de boeiende taak toebedeeld
232
00:25:01,842 --> 00:25:05,073
om het stuk op te voeren
tot nog heviger en groter waanzin
233
00:25:05,282 --> 00:25:07,238
om 't tot slot te doen ontploffen.
234
00:25:07,442 --> 00:25:09,910
En uit 't rokende puin en de as
235
00:25:10,122 --> 00:25:14,354
zouden dan de zoete klanken van
New Potato Caboose opstijgen.
236
00:25:14,922 --> 00:25:16,594
En zo is 't ook geworden.
237
00:25:16,922 --> 00:25:20,198
Enkele van de proc�d�s
die ik heb toegepast,
238
00:25:20,482 --> 00:25:25,272
ontleende ik schaamteloos aan
de pianotechnieken van John Cage.
239
00:25:32,162 --> 00:25:34,881
lk kwam in de jaren '60 bij de groep
240
00:25:35,162 --> 00:25:38,916
en dat was geen probleem
en ook was niet zo vreemd,
241
00:25:39,122 --> 00:25:42,398
aangezien iedereen
constant improviseerde.
242
00:25:42,762 --> 00:25:46,960
Het was 'n bepaalde staat
van opwinding. Flux. Chaos zelfs.
243
00:25:47,522 --> 00:25:50,480
Het was 'n uitdaging
om iets toe te voegen,
244
00:25:50,682 --> 00:25:53,321
binnen de context van de muziek.
245
00:25:55,922 --> 00:26:00,438
Volgens Zappa bestaat er
meer domheid dan waterstof
246
00:26:00,642 --> 00:26:02,075
in het heelal.
247
00:26:02,282 --> 00:26:05,672
Wij merkten
dat de platenmaatschappij,
248
00:26:05,922 --> 00:26:08,800
vasthield
aan een manier van werken
249
00:26:09,002 --> 00:26:13,075
die bepaald niet beter was
dan wat wij van plan waren.
250
00:26:13,282 --> 00:26:15,842
Er waren nog 'n paar platen nodig
251
00:26:16,042 --> 00:26:19,000
voor ze wisten
hoe je 't moest aanpakken.
252
00:26:19,202 --> 00:26:24,401
Als je experimentele muziek maakt
weet niemand wat hij precies doet.
253
00:26:25,162 --> 00:26:27,198
Het sloeg in als een bom.
254
00:26:27,402 --> 00:26:31,953
Muziek die het midden hield
tussen rhythm 'n' blues
255
00:26:32,362 --> 00:26:36,514
en Gesang der J�nglinge
van Stockhausen. Was ist das?
256
00:26:36,922 --> 00:26:41,393
lk heb hem vanmorgen
voor 't eerst in 20 jaar gedraaid.
257
00:26:41,602 --> 00:26:44,594
lk dacht steeds:
ls 't de plaat of de naald?
258
00:26:44,882 --> 00:26:48,272
lk heb de plaat en de naald
allebei schoongemaakt.
259
00:26:48,482 --> 00:26:51,872
Soms lag 't aan de plaat,
soms aan de naald.
260
00:26:52,522 --> 00:26:54,114
Het is 'n gewaagde plaat.
261
00:26:55,602 --> 00:26:58,241
De hoes van de plaat Anthem
262
00:26:58,682 --> 00:27:02,311
kwam door toeval tot stand,
net als de rest.
263
00:27:02,522 --> 00:27:05,514
Voor de hoes
had ik 'n kunstenaar op 't oog:
264
00:27:05,722 --> 00:27:07,758
Bill Walker, en die was er.
265
00:27:08,162 --> 00:27:11,279
Het ontstaan van dit schilderij
266
00:27:11,482 --> 00:27:16,112
was het gevolg
van een psychedelische ervaring
267
00:27:16,322 --> 00:27:20,634
op oudejaarsavond van het jaar 1967.
268
00:27:20,842 --> 00:27:24,357
ongeveer een maand daarna
269
00:27:24,562 --> 00:27:29,590
vroeg Phil Lesh me een ontwerp
te maken voor een platenhoes.
270
00:27:31,842 --> 00:27:35,391
lk kan 't schilderij niet los zien
van de muziek.
271
00:27:36,122 --> 00:27:40,081
De muziek vormde 'n integraal
onderdeel van 't schilderij.
272
00:27:49,282 --> 00:27:54,037
De Dead wordt voorgesteld als
'n boeddha met een aantal hoofden,
273
00:27:55,962 --> 00:27:58,635
en elk hoofd stond voor een van ons.
274
00:28:01,802 --> 00:28:05,681
Verder heb je in het midden
die mysterieuze kern,
275
00:28:07,242 --> 00:28:10,279
en dat is een soort godheid,
276
00:28:10,922 --> 00:28:14,153
of de muze, de bron van inspiratie.
277
00:28:15,402 --> 00:28:18,712
De afbeelding
gaf de plaat perfect weer
278
00:28:18,922 --> 00:28:22,073
en ook wat wij deden
en wie we waren.
279
00:28:22,642 --> 00:28:25,793
We zouden
een rustig leven willen leiden,
280
00:28:26,042 --> 00:28:27,680
een simpel, mooi leven.
281
00:28:27,882 --> 00:28:32,512
En de mensheid 'n stapje
vooruithelpen, of 'n paar stappen.
282
00:28:32,922 --> 00:28:36,756
Bij de platenmaatschappij
waren ze bang voor ons.
283
00:28:37,082 --> 00:28:39,550
Ze vonden ons gevaarlijk.
284
00:28:39,762 --> 00:28:44,472
Je kon bij ons niets eten of drinken.
Overal kon LSD in zitten.
285
00:28:44,682 --> 00:28:47,913
Dus kregen we ze nooit te zien.
286
00:28:48,322 --> 00:28:51,871
Naar mijn mening
hadden ze Mickey Hart...
287
00:28:53,002 --> 00:28:55,311
Die hadden ze moeten opsluiten.
288
00:28:55,722 --> 00:28:58,111
Mickey had die waanzinnige blik...
289
00:28:59,282 --> 00:29:04,276
Hij zat in die tijd gewoon
op een andere planeet dan wij.
290
00:29:05,042 --> 00:29:06,998
Wil je ook gas?
291
00:29:07,922 --> 00:29:12,677
Phil Lesh was lastig.
Die trapte overal ruzie over.
292
00:29:13,082 --> 00:29:15,437
Dan zat hij te foeteren:
293
00:29:15,642 --> 00:29:18,918
Die klotemaatschappij
pikt onze muziek in.
294
00:29:19,682 --> 00:29:22,833
lk ben opgevoed
door mijn moeder en mijn oma.
295
00:29:23,162 --> 00:29:27,917
lk heb wel manieren, maar ik heb ze
niet aan Joe Smith laten zien.
296
00:29:30,202 --> 00:29:34,912
We waren met Born Crosseyed bezig,
en dat is erg autobiografisch.
297
00:29:35,322 --> 00:29:38,280
We werkten nog met Dave Hassinger.
298
00:29:41,082 --> 00:29:44,791
We werden steeds onredelijker,
299
00:29:45,002 --> 00:29:47,277
al zagen we dat zelf anders.
300
00:29:47,682 --> 00:29:51,800
lk probeerde Dave uit te leggen
wat ik met dat stuk wilde.
301
00:29:52,002 --> 00:29:53,958
lk kon 't niet uitleggen.
302
00:29:54,602 --> 00:29:58,481
lk wilde ruimte in 't stuk
en dat legde ik 'm uit.
303
00:29:58,882 --> 00:30:03,478
'Wat ik hier wil,
is het geluid van zware lucht.'
304
00:30:04,722 --> 00:30:07,634
Dat was wel 't laatste
wat hij wou horen.
305
00:30:07,842 --> 00:30:10,402
Dat deed de deur dicht.
306
00:30:10,802 --> 00:30:15,398
'Zware lucht.
Hij wil zware lucht horen.'
307
00:30:15,802 --> 00:30:20,796
Hij stond op en liep weg, terwijl
hij dat steeds maar herhaalde.
308
00:30:21,002 --> 00:30:23,470
We hebben hem nooit teruggezien.
309
00:30:23,682 --> 00:30:26,799
Het is boeiend dat 't concept
'gekleurde stilte'
310
00:30:27,162 --> 00:30:30,871
ook door Stockhausen is gebruikt,
maar veel later.
311
00:30:32,522 --> 00:30:34,638
'Gekleurde stilte', ja.
312
00:30:35,322 --> 00:30:38,553
Hij had het vast ook
op de radio gehoord.
313
00:30:45,922 --> 00:30:47,355
Dat is het.
314
00:30:47,562 --> 00:30:52,238
-Dat is 't geluid van zware lucht.
-Voordat de feedback komt.
315
00:30:52,642 --> 00:30:55,679
We waren van plan
om 'n opname te maken
316
00:30:55,882 --> 00:30:58,919
van een complete reis.
opname te maken
317
00:30:59,162 --> 00:31:02,552
ln de bus op reis gaan,
van alles meemaken,
318
00:31:02,762 --> 00:31:05,276
om tenslotte terug te keren.
319
00:31:05,482 --> 00:31:10,317
Wij wilden geen songs maken,
zoals de platenindustrie eist,
320
00:31:10,522 --> 00:31:16,074
maar ��n doorlopend stuk, waarin
geen onderbrekingen voorkwamen.
321
00:31:16,682 --> 00:31:20,641
En zoiets is het
ook ongeveer geworden.
322
00:31:25,602 --> 00:31:28,560
Verder speelde er nog iets een rol:
323
00:31:28,842 --> 00:31:32,881
De trein ontspoorde
regelmatig tijdens het nummer.
324
00:31:33,282 --> 00:31:37,434
Driekwart van het nummer stond erop
en dan ging 't mis.
325
00:31:38,722 --> 00:31:41,282
Dan reed de muziektrein de bosjes in.
326
00:31:41,482 --> 00:31:47,034
Eigenlijk hadden we niet ��n nummer
op de band
327
00:31:47,242 --> 00:31:49,802
dat van begin tot eind doorliep.
328
00:31:50,202 --> 00:31:54,798
lk moest de stukken echt met de hand
synchroniseren.
329
00:31:55,002 --> 00:32:00,759
E�n deel van 't stuk werd overgezet
op 'n 8-sporenband. Dat was 't begin.
330
00:32:01,002 --> 00:32:03,880
En als die versie dan ontspoorde,
331
00:32:04,082 --> 00:32:09,236
startte ik 'n opname van dat stuk
waarin die passage wel goed was.
332
00:32:09,802 --> 00:32:12,362
lk startte de band
en iedereen luisterde.
333
00:32:12,562 --> 00:32:17,841
We stonden met z'n allen
in die kleine monitorruimte.
334
00:32:18,042 --> 00:32:20,795
Dan stond iedereen te juichen:
Ja, dat is hem.
335
00:32:21,202 --> 00:32:26,560
We hebben de hele opnameprocedure
uitermate ingewikkeld gemaakt.
336
00:32:26,842 --> 00:32:29,640
Neem bijvoorbeeld Born Crosseyed.
337
00:32:29,842 --> 00:32:33,676
lk lees de sporen voor
en ik vertel wat erop staat.
338
00:32:33,882 --> 00:32:37,238
Spoor 1 :
Billy op drums en bekkens.
339
00:32:40,482 --> 00:32:45,192
op spoor 2: leadgitaar,
omgedraaid orgel en 'n pianodub.
340
00:32:48,362 --> 00:32:51,672
op spoor 3:
slaggitaar en akoestische gitaar.
341
00:32:53,922 --> 00:32:56,311
op spoor 4 staat de zang.
342
00:32:58,122 --> 00:33:01,159
op spoor 5 staan achtergrondkoortjes.
343
00:33:03,962 --> 00:33:08,558
op spoor 6: Mickey's drumstel,
snaartrommel en pauken.
344
00:33:10,642 --> 00:33:13,759
op spoor 7 staan de bas en orgel.
345
00:33:16,082 --> 00:33:18,312
En op spoor 8: orgel.
346
00:33:19,042 --> 00:33:23,752
En 'n groep die akoestische gitaar,
trompet en snaredrum speelt.
347
00:33:33,842 --> 00:33:36,561
Met al z'n cuts, mixen en crossfades
348
00:33:37,122 --> 00:33:40,273
gebruikte Anthem
veel filmtechnieken.
349
00:35:24,482 --> 00:35:28,077
Anthem of the Sun was 'n kans
om van alles te proberen
350
00:35:28,402 --> 00:35:30,358
en te kijken of het werkte.
351
00:35:30,762 --> 00:35:35,119
Toen we hem afmixten,
ging het om de hallucinaties.
352
00:35:36,482 --> 00:35:38,632
Phil en ik maakten de mix.
353
00:35:38,842 --> 00:35:42,721
We voerden 'm uit als 'n compositie
van elektronische muziek.
354
00:35:42,922 --> 00:35:45,800
We reikten over elkaars armen heen
355
00:35:46,002 --> 00:35:48,960
om de faders en de knoppen
te bedienen.
356
00:35:49,162 --> 00:35:52,472
Het was heel intens.
Zo hebben we alles afgewerkt.
357
00:35:52,882 --> 00:35:55,157
Het materiaal was erg pakkend.
358
00:35:55,362 --> 00:35:57,353
Mickey Hart was er ook bij
359
00:35:57,562 --> 00:36:00,679
en die liep met 'n trommel rond.
360
00:36:00,882 --> 00:36:04,033
Hij speelde al lopend,
als een tambour
361
00:36:04,242 --> 00:36:07,552
op een slagveld,
al was 't bij ons wel rustiger.
362
00:36:07,762 --> 00:36:12,438
ln metaforische zin was er
een veldslag bezig: Het was 1968.
363
00:36:13,322 --> 00:36:18,112
Hij liep rond om 'n stereo-effect te
bereiken, terwijl Jerry speelde.
364
00:36:18,322 --> 00:36:22,031
Zelfs toen speelde de band al
met stereo-effecten.
365
00:36:22,242 --> 00:36:27,111
Die mix werd de definitieve versie
van Anthem of the Sun
366
00:36:27,402 --> 00:36:31,873
waarbij het geluid werd rondgesproeid
als met tuinslang.
367
00:36:32,282 --> 00:36:36,161
op de originele banden,
onze eerste stereo-masterbanden,
368
00:36:36,362 --> 00:36:40,594
is dat effect op een heel goede
installatie nog te horen.
369
00:36:40,802 --> 00:36:45,273
Maar door alles wat er daarna
gebeurde, het afmixen,
370
00:36:45,482 --> 00:36:49,191
waar we niets van wisten,
en het maken van de plaat
371
00:36:49,402 --> 00:36:51,632
waar we ons
niet in hadden verdiept...
372
00:36:51,842 --> 00:36:55,915
Zo ontdekten we wat je
op 'n plaat wel en niet kunt doen.
373
00:36:56,522 --> 00:37:00,481
Toen hij uitkwam,
klonk hij vreselijk.
374
00:37:00,682 --> 00:37:05,278
We begrepen niet dat alles
wat we in elkaar hadden gezet
375
00:37:05,482 --> 00:37:08,315
op de plaat zelf
gewoon niet te horen was.
376
00:37:08,722 --> 00:37:12,795
Ze zaten gewoon te klooien
en lol te maken in de studio.
377
00:37:13,042 --> 00:37:15,920
Ze waren niet bepaald professioneel.
378
00:37:16,242 --> 00:37:20,121
Phil Lesh was erg lastig.
Hij pikte niets van niemand.
379
00:37:20,442 --> 00:37:23,639
lk schreef:
'Uw groep heeft grote problemen.
380
00:37:23,842 --> 00:37:27,596
Geen van u is in staat
om Phil Lesh zozeer in te tomen
381
00:37:27,962 --> 00:37:30,874
dat hij zich enigszins
normaal gedraagt.
382
00:37:31,082 --> 00:37:35,633
U bent in de meeste studio's in LA
niet meer welkom.
383
00:37:35,962 --> 00:37:38,271
lk heb nog geen bericht
uit New York...'
384
00:37:38,522 --> 00:37:41,320
Maar ze versleten technici
bij 't leven.
385
00:37:42,642 --> 00:37:46,032
Joe Smith stuurde brieven.
We gaven ze 'n cijfer.
386
00:37:50,282 --> 00:37:52,193
Het was heel grappig.
387
00:37:52,402 --> 00:37:56,361
We hebben erg gelachen,
Warner Brothers zag 't anders.
388
00:37:56,602 --> 00:38:01,801
Ze mochten de Dead uitbrengen, maar
ze wilden ook de lakens uitdelen.
389
00:38:02,122 --> 00:38:04,795
Dit schip was niet te besturen.
390
00:38:05,002 --> 00:38:08,199
Noch door ons, noch door Warners.
Goddank.
391
00:38:08,602 --> 00:38:12,754
Destijds bepaalden de populaire
radiostations de markt.
392
00:38:13,162 --> 00:38:17,201
Vind je de muziek mooi?
Luisteren je vrienden ook?
393
00:38:17,642 --> 00:38:21,271
Er werden hits gedraaid, hitsingles.
394
00:38:22,122 --> 00:38:26,195
lk vroeg of de band om iets
dat korter was dan drie kwartier.
395
00:38:26,602 --> 00:38:30,072
Dan konden we nummers
van vier minuten maken.
396
00:38:30,642 --> 00:38:34,271
En iets met 'n melodie,
iets wat je kunt meeneuri�n.
397
00:38:34,482 --> 00:38:37,440
lk bedoelde 't ironisch,
maar ze begrepen 't.
398
00:38:37,642 --> 00:38:41,396
lk zei: 'lk wil dat jullie
op de radio worden gedraaid.
399
00:38:42,002 --> 00:38:47,156
Er moet iets gebeuren. Jullie geven
kapitalen uit aan opnamen,
400
00:38:47,362 --> 00:38:50,877
maken grote tournees
en niemand koopt jullie muziek.'
401
00:38:51,282 --> 00:38:54,797
De industrie is er niet
om ons werk te verkopen,
402
00:38:55,002 --> 00:38:58,039
maar om 8 miljoen platen
van White Christmas te verkopen.
403
00:38:58,242 --> 00:39:03,600
Wij smokkelden die paar klompjes
waarheid binnen in 'n stroom troep.
404
00:39:04,282 --> 00:39:08,798
We zagen onszelf als
de guerillastrijders van de muziek,
405
00:39:09,602 --> 00:39:14,198
die vanuit hun schuilplaats
in de heuvels toesloegen.
406
00:39:14,602 --> 00:39:19,517
We beseften dat we profiteerden
van 'n systeem dat ons niet begreep,
407
00:39:19,922 --> 00:39:22,038
en geen plaats voor ons had.
408
00:39:22,322 --> 00:39:24,631
Dat vonden we prima.
409
00:39:25,042 --> 00:39:27,954
Het was de moraal
die John Wayne uitdraagt:
410
00:39:28,162 --> 00:39:33,077
'oorlog is roemvol.
Mannen moeten zuipen en vechten.'
411
00:39:35,362 --> 00:39:38,320
Maar iedereen weet
dat seks leuker is.
412
00:39:38,522 --> 00:39:41,639
Wij wisten dat wel
en we hebben geprobeerd
413
00:39:41,842 --> 00:39:44,481
om volgens andere waarden te leven.
414
00:39:44,882 --> 00:39:48,955
The Grateful Dead:
High worden en toch cool blijven.
415
00:39:49,162 --> 00:39:53,440
ln die losbandige wereld
swingen hippiefilosofie en drugs,
416
00:39:53,719 --> 00:39:57,029
'in 'n liefdesomhelzing',
volgens ingewijden.
417
00:39:57,239 --> 00:40:01,027
'ln ketenen van perversie,'
zegt de rest van de wereld.
418
00:40:02,439 --> 00:40:06,398
Hippies besteden hun tijd,
behalve aan drugs gebruiken,
419
00:40:07,719 --> 00:40:10,392
aan demonstreren en feesten.
420
00:40:10,759 --> 00:40:12,875
Ze nemen veel trips
421
00:40:13,279 --> 00:40:18,672
en ze gebruiken natuurlijk marihuana,
en ook LSD.
422
00:40:19,559 --> 00:40:22,357
Ze hebben de scheldnaam
'hash berries'
423
00:40:23,239 --> 00:40:27,437
voor gewone burgers
die een normaal leven leiden
424
00:40:27,839 --> 00:40:31,991
en zich volgens de hippies
niet bewust zijn van de realiteit.
425
00:40:32,199 --> 00:40:34,997
Ken Kesey zei:
'Je zit in de bus of niet.'
426
00:40:35,199 --> 00:40:40,193
De maatschappelijke kloof tussen
de generaties werd steeds groter.
427
00:40:40,599 --> 00:40:43,636
De eerste keer
dat ik de Grateful Dead zag,
428
00:40:43,839 --> 00:40:48,230
was heel kort in mei '68,
vlak voordat Anthem uitkwam.
429
00:40:50,399 --> 00:40:54,233
De universiteit van Columbia
was bezet en afgesloten.
430
00:40:54,799 --> 00:40:57,359
Ze zijn de campus op gesmokkeld
431
00:40:58,319 --> 00:41:02,278
en hebben toen voor
de verenigde studenten opgetreden.
432
00:41:23,479 --> 00:41:26,471
Bob Weir was destijds
'n grillige gitarist.
433
00:41:26,679 --> 00:41:29,113
Hij oefende niet en voerde niets uit.
434
00:41:30,479 --> 00:41:32,868
Hij en Pigpen zijn er nog uitgezet,
435
00:41:33,079 --> 00:41:36,674
maar ze vertikten het om te gaan.
Gelukkig maar.
436
00:41:37,079 --> 00:41:40,674
Ze bleven gewoon
en de Grateful Dead ging verder.
437
00:42:11,159 --> 00:42:16,597
Als de band de experimentele lijn van
Anthem of the Sun had doorgezet,
438
00:42:17,079 --> 00:42:19,229
hadden ze het niet gered.
439
00:42:19,519 --> 00:42:22,989
De muziek die ze speelden,
was gewoon te bizar,
440
00:42:23,439 --> 00:42:26,158
te veeleisend en te vreemd.
441
00:42:26,399 --> 00:42:31,951
De mogelijkheden waren zo groot dat
ze dat nooit hadden kunnen volhouden.
442
00:42:34,559 --> 00:42:37,949
De twee volgende platen,
Aoxomoxoa en Live Dead,
443
00:42:38,159 --> 00:42:40,878
waren veel minder experimenteel.
444
00:42:41,199 --> 00:42:46,319
De Dead maakt 4 of 5 jaar deel uit
van de scene in San Francisco.
445
00:42:47,679 --> 00:42:52,036
-ls de hippiebeweging veranderd?
-We zijn nu grote jongens.
446
00:42:52,759 --> 00:42:56,877
Nog groter dan ze schrijven.
Maar Haight-Ashbury is veranderd.
447
00:42:57,079 --> 00:43:01,072
Haight-Ashbury was een straat,
niet meer dan dat.
448
00:43:01,279 --> 00:43:05,158
-Het was niet de kern van de zaak.
-Het kreeg alle aandacht.
449
00:43:05,359 --> 00:43:08,988
Dat is wat iedereen zich herinnert.
450
00:43:09,599 --> 00:43:14,070
Vorige zomer is het hippiedom
officieel begraven.
451
00:43:14,279 --> 00:43:19,512
We besloten gewoon niet meer
te praten over wat we deden.
452
00:43:19,719 --> 00:43:20,196
om weer echt te genieten.
Nou, ik zie...
453
00:43:22,599 --> 00:43:23,076
om weer echt te genieten.
Nou, ik zie...
454
00:43:23,479 --> 00:43:26,596
ledereen zit nu wel.
Wil je iets spelen?
455
00:43:26,799 --> 00:43:28,278
Geen sprake van.
456
00:44:21,759 --> 00:44:26,549
Er was bij Playboy After Dark
met de drankjes geknoeid, zeiden ze.
457
00:44:27,399 --> 00:44:30,197
Dat was bij Television City
in Hollywood.
458
00:44:30,959 --> 00:44:36,636
Zoals de naam al aangeeft, was het
een vreselijk kunstmatige omgeving.
459
00:44:37,359 --> 00:44:40,476
Niet alleen v??r de camera's,
ook erachter.
460
00:44:40,879 --> 00:44:43,074
Het decor was heel erg...
461
00:44:43,559 --> 00:44:48,110
Het woord 'nep' is eigenlijk
nog te veel eer.
462
00:44:48,399 --> 00:44:53,154
De installatie achter de harpsichord
was 'n decorstuk
463
00:44:53,919 --> 00:44:56,877
Je kon je hand er insteken.
De kast was leeg.
464
00:44:57,079 --> 00:45:00,674
Voor we gingen opnemen,
nam ik even een kijkje
465
00:45:01,039 --> 00:45:04,190
bij de boeken in de bibliotheek.
466
00:45:04,399 --> 00:45:08,950
op de trap zat 'n bord:
'Niet gebruiken. Niet stevig.'
467
00:45:09,759 --> 00:45:12,193
De boeken waren geen cent waard.
468
00:45:12,679 --> 00:45:15,591
Het was lucht,
bedoeld voor decoratie.
469
00:45:16,239 --> 00:45:19,436
lemand, ik heb geen idee wie,
470
00:45:19,839 --> 00:45:22,831
besloot een handje te helpen.
Geweldig.
471
00:46:58,919 --> 00:47:02,070
We gingen muzikaal gezien vooruit.
472
00:47:02,279 --> 00:47:04,509
We leerden beter spelen,
473
00:47:04,719 --> 00:47:08,109
onze composities
en opnamen werden beter.
474
00:47:09,039 --> 00:47:14,671
onze concerten verliepen geordender,
minder chaotisch.
475
00:47:14,879 --> 00:47:18,792
Het werd leuk om 'n concert
zonder pauze uit te spelen
476
00:47:19,159 --> 00:47:22,435
en te zien of de trein
niet uit de rails liep.
477
00:49:32,959 --> 00:49:37,396
ons leven was nog net zo chaotisch
als het altijd was geweest.
478
00:49:39,079 --> 00:49:42,788
ln januari 1970
stapte Tom Constanten uit de band.
479
00:49:43,039 --> 00:49:46,952
Al werd 't besluit genomen
met wederzijds goedvinden,
480
00:49:47,159 --> 00:49:49,627
het is 'n slecht teken
als iemand opstapt.
481
00:49:49,839 --> 00:49:52,797
Warner Brothers
kreeg nog 200.000 dollar van ze.
482
00:49:52,999 --> 00:49:56,594
De manager, de vader van Mickey,
was ervandoor
483
00:49:56,799 --> 00:50:00,428
met 't geld dat ze nog hadden.
Ze werden gearresteerd
484
00:50:00,839 --> 00:50:02,716
in New orleans.
485
00:50:02,919 --> 00:50:06,116
Het stelde niet veel voor.
486
00:50:06,319 --> 00:50:09,436
Maar Warner Brothers
moest hen loskopen
487
00:50:09,639 --> 00:50:14,508
en betaalde Jim Garrison,
de aanklager, steekpenningen.
488
00:50:14,719 --> 00:50:17,995
Alle beschuldigingen
werden ingetrokken.
489
00:50:18,319 --> 00:50:21,550
Maar het was allemaal erg storend.
490
00:50:22,279 --> 00:50:26,238
Zoals Garcia later zei:
Het gezonde verstand
491
00:50:26,639 --> 00:50:29,107
overheerste alleen in de studio.
492
00:50:29,799 --> 00:50:32,677
Ze oefenden
met akoestische instrumenten.
493
00:50:33,079 --> 00:50:35,718
Niet omdat dat de toekomst had,
494
00:50:35,919 --> 00:50:38,387
of omdat het goed uitkwam,
495
00:50:38,599 --> 00:50:41,272
maar omdat de muziek het eiste.
496
00:50:41,559 --> 00:50:44,676
Diamant ontstaat onder druk
uit steenkool.
497
00:50:44,879 --> 00:50:47,916
En zo ging 't bij hen ook.
De druk was enorm.
498
00:50:48,919 --> 00:50:54,073
Elke andere groep was uit elkaar
gevallen. Zij maakten 'n diamant.
499
00:50:54,279 --> 00:50:57,715
Een diamant met twee facetten:
Workingman's Dead
500
00:50:57,919 --> 00:51:00,387
en toen American Beauty.
501
00:51:04,959 --> 00:51:08,395
Het was gewaagd
om in die tijd 'n plaat te maken
502
00:51:08,599 --> 00:51:13,070
met akoestische gitaren.
Dat had nog niemand gedaan.
503
00:51:13,279 --> 00:51:16,510
Rock en elektrische muziek
vierden hoogtij.
504
00:51:17,639 --> 00:51:22,872
Zij hebben die geweldige
akoestische traditie doen herleven
505
00:51:23,079 --> 00:51:26,116
die al heel lang
in Amerika bestond.
506
00:51:45,479 --> 00:51:47,913
We beseften niet dat we veranderden.
507
00:51:48,119 --> 00:51:51,668
Het was alsof we na de reis
ons ruimtepak verwisselden
508
00:51:51,999 --> 00:51:56,789
voor een blauwe werkoverall
om op 't land te gaan werken.
509
00:51:56,999 --> 00:51:59,593
We stonden weer
met onze voeten op aarde.
510
00:51:59,999 --> 00:52:04,231
De band veranderde niet.
We richtten ons op de zang.
511
00:52:04,439 --> 00:52:06,794
De muziek moest zachter worden.
512
00:52:06,999 --> 00:52:11,436
De muziek moest de teksten
meer gaan ondersteunen.
513
00:52:11,839 --> 00:52:14,797
Dat was precies wat Hunter wilde.
514
00:52:18,199 --> 00:52:20,190
onze poging wat aardser te worden
515
00:52:20,399 --> 00:52:23,391
voerde ons
naar de Amerikaanse folktraditie.
516
00:52:23,839 --> 00:52:28,469
Maar als experimentele band
maakten we er iets anders van.
517
00:52:33,959 --> 00:52:38,430
Dit is een van onze beste
zangprestaties. Heel melodieus.
518
00:52:38,639 --> 00:52:41,790
De takes
verschilden nogal van elkaar.
519
00:52:41,999 --> 00:52:43,955
Als we 'n partij dubbelden,
520
00:52:44,159 --> 00:52:46,354
werd het toch vaak anders.
521
00:52:46,559 --> 00:52:51,110
En dat kun je horen,
want ze lopen uit elkaar.
522
00:52:51,359 --> 00:52:55,955
Het lukte nooit om 'n zangpartij
precies zo te dubbelen.
523
00:52:56,359 --> 00:52:58,919
Er waren altijd wel verschillen.
524
00:53:05,559 --> 00:53:07,151
Deze tekst is heel mooi.
525
00:53:08,599 --> 00:53:14,037
De song die Jerry heeft geschreven,
spreekt eigenlijk voor zich.
526
00:53:15,759 --> 00:53:20,230
lk kan me niet herinneren dat we
de samenzang hebben gearrangeerd.
527
00:53:20,879 --> 00:53:22,995
Jerry zong de melodie
528
00:53:23,559 --> 00:53:26,357
en ik zong de hoge partij,
zoals altijd.
529
00:53:28,919 --> 00:53:33,788
Bob nam de middenpartij.
En zo ontstond die song.
530
00:53:58,719 --> 00:54:02,712
Ze hebben wel 's gezegd
dat ze van ons hebben leren zingen.
531
00:54:02,919 --> 00:54:05,638
Dat is niet waar:
Ze konden al zingen.
532
00:54:06,959 --> 00:54:09,712
Ze hadden een eigen stijl
533
00:54:09,919 --> 00:54:13,275
en nog belangrijker:
ze konden 'n verhaal vertellen.
534
00:54:15,479 --> 00:54:18,710
Ze kenden de kracht
die van songs kan uitgaan.
535
00:54:19,119 --> 00:54:23,192
Phil, Bobby en Jerry
vulden elkaar perfect aan.
536
00:54:23,439 --> 00:54:26,158
Maar ze oefenden
er niet speciaal voor.
537
00:54:26,359 --> 00:54:30,671
Ze zetten niet altijd gelijk in,
zoals Crosby en zo.
538
00:54:30,879 --> 00:54:35,589
Zij konden niet spelen zoals wij
en wij niet zingen zoals zij.
539
00:54:35,999 --> 00:54:40,948
Als je met andere muzikanten omgaat,
wissel je idee�n uit.
540
00:54:41,799 --> 00:54:45,314
Dat is bij ons natuurlijk
maar zelden voorgekomen.
541
00:54:45,519 --> 00:54:48,397
Wij hoorden hoe zij
met maatsoorten speelden,
542
00:54:49,279 --> 00:54:54,069
en tegen de stroom ingingen,
en dat sprak ons erg aan.
543
00:55:38,399 --> 00:55:43,154
We hadden zoveel tijd en geld
aan de vorige elpees besteed,
544
00:55:43,359 --> 00:55:48,717
dat we onze volgende plaat
binnen 'n jaar wilde uitbrengen.
545
00:55:49,799 --> 00:55:51,710
Dat is tamelijk snel.
546
00:55:52,039 --> 00:55:54,872
We hadden bijna alle songs klaar.
547
00:55:55,079 --> 00:55:57,798
We kwamen bij elkaar
om samen te schrijven.
548
00:55:57,999 --> 00:56:00,274
Dat was heel leuk.
549
00:56:01,559 --> 00:56:05,996
lk zei tegen de anderen:
'Laten we ons op de zang toeleggen,
550
00:56:07,079 --> 00:56:09,513
zodat de zang echt goed klinkt.
551
00:56:09,759 --> 00:56:12,956
Laat de begeleiding
maar even zitten.'
552
00:56:13,159 --> 00:56:15,878
Het materiaal
leende zich er ook voor.
553
00:56:16,079 --> 00:56:19,151
We hebben voor de opnamen
veel geoefend,
554
00:56:19,359 --> 00:56:21,236
vooral op de zang.
555
00:56:34,079 --> 00:56:37,992
Het was een democratische band
die ook echt werkte.
556
00:56:38,199 --> 00:56:40,793
'Jullie spelen mijn nummers niet...'
557
00:56:40,999 --> 00:56:44,833
Zo gaat het in bijna alle bands.
558
00:56:45,039 --> 00:56:49,669
Het komt doordat Jerry en Hunter
van die mooie songs schreven.
559
00:56:49,879 --> 00:56:51,312
En Bobby ook, natuurlijk.
560
00:56:52,079 --> 00:56:54,513
De songs inspireerden jullie...
561
00:56:54,719 --> 00:56:59,839
Ja, op dat moment zeker.
Pigpen schreef toen ook nog.
562
00:57:00,039 --> 00:57:02,234
Alles is uit de songs voortgekomen.
563
00:57:02,639 --> 00:57:06,996
Er kwam van alles in me op
en het klonk goed en het rijmde.
564
00:57:07,999 --> 00:57:12,390
Als ik terugkijk, ben ik blij
dat we toen geen hit maakten.
565
00:57:12,599 --> 00:57:15,352
lk weet niet
hoe 't ons dan was vergaan.
566
00:57:15,599 --> 00:57:19,638
Maar wij hebben moeten werken,
jaar in jaar uit.
567
00:57:21,479 --> 00:57:24,994
De eerste keer
dat ik in Engeland was,
568
00:57:26,319 --> 00:57:29,516
lieten ze mij achter
met 'n doos Retsina.
569
00:57:30,519 --> 00:57:33,875
Daar zat ik dan, in Londen,
570
00:57:34,079 --> 00:57:36,639
de stad
waarvan ik altijd al droomde.
571
00:57:37,759 --> 00:57:43,391
lk voelde me goed. Het was een
magische plek waar ik thuishoorde.
572
00:57:43,599 --> 00:57:48,229
Misschien wel de wereld
van Robin Hood en Peter Pan en zo.
573
00:57:50,439 --> 00:57:54,318
lk heb maar een halve fles Retsina
opgedronken,
574
00:57:54,519 --> 00:57:57,431
maar het ging erom
dat ik die hele doos had.
575
00:57:57,639 --> 00:58:02,667
lk ben gaan zitten en ik schreef
Ripple en To Lay Me Down
576
00:58:03,559 --> 00:58:07,268
en ook Brokedown Palace,
allemaal op die middag.
577
00:58:07,479 --> 00:58:11,028
Het was gewoon een magische dag.
578
00:58:11,279 --> 00:58:14,794
lk wist dat ik op dat moment
voor de eeuwigheid schreef.
579
00:58:19,719 --> 00:58:21,835
Komen die dagen ooit terug?
580
00:58:22,039 --> 00:58:23,995
Ja, maar niet voor mij.
581
00:58:54,959 --> 00:58:56,392
Geweldige tekst.
582
00:58:56,799 --> 00:58:59,950
er is een fontein,
niet door mensen gemaakt
583
00:59:02,199 --> 00:59:05,475
-Ja.
-Daar krijg je kippenvel van.
584
00:59:11,359 --> 00:59:13,077
Het was in 'n kleine ruimte.
585
00:59:13,279 --> 00:59:15,873
Er was veel overspraak van de drums.
586
00:59:16,079 --> 00:59:19,037
Het is ��n keer ingespeeld
en opgenomen.
587
00:59:33,559 --> 00:59:37,154
-Daar komt de mandoline er pas in.
-Bij de brug.
588
00:59:37,359 --> 00:59:41,272
-Daarna verdwijnt hij weer.
-Bij de brug werkt 't echt.
589
00:59:44,999 --> 00:59:47,194
Dat kabbelt mooi.
590
00:59:48,319 --> 00:59:49,752
Grisman.
591
00:59:50,359 --> 00:59:52,236
-Dit zou ik hebben gespeeld
-Bij de brug werkt 't echt.wn rde.ng.n.
592
00:59:52,439 --> 00:59:54,589
als ik eerder had mogen invallen.
593
01:00:20,239 --> 01:00:23,709
lk bezocht een vriend
in San Francisco.
594
01:00:23,956 --> 01:00:26,789
Hij had gehoord
over een honkbalwedstrijd
595
01:00:27,196 --> 01:00:29,869
tussen Grateful Dead
en Jefferson Airplane.
596
01:00:34,356 --> 01:00:38,793
lk was 'n vriend van Jerry,
dus ik zei: lk ga hem verrassen.
597
01:00:40,956 --> 01:00:43,026
We zijn naar de wedstrijd gegaan.
598
01:00:43,236 --> 01:00:44,874
Jerry zei tegen me:
599
01:00:45,276 --> 01:00:50,669
We zijn met 'n plaat bezig. Een paar
songs zijn echt geknipt voor jou.
600
01:00:51,996 --> 01:00:55,591
Zou je op die plaat
willen meespelen?
601
01:00:55,836 --> 01:00:57,713
Dus de volgende dag
602
01:00:58,156 --> 01:00:59,953
ging ik naar de studio.
603
01:01:00,916 --> 01:01:05,706
lk was alleen met 'n paar anderen.
En toen heb ik 't ingespeeld.
604
01:01:12,116 --> 01:01:16,746
Jerry's stem klinkt op deze songs
jong, fris en levendig.
605
01:01:18,996 --> 01:01:21,715
-Optimistisch.
-Onschuldig.
606
01:01:25,756 --> 01:01:28,554
De band bestond nu vijf jaar.
607
01:01:28,756 --> 01:01:31,554
We hadden heel veel
ge�xperimenteerd
608
01:01:31,756 --> 01:01:34,953
en een soort eigen muzikale
taal gevormd.
609
01:01:35,156 --> 01:01:37,192
We hebben onszelf uitgevonden.
610
01:01:37,716 --> 01:01:39,149
Hij had gewoon vleugels.
611
01:02:00,436 --> 01:02:03,109
lk treed het liefst live op.
612
01:02:03,316 --> 01:02:07,389
Dat vind ik het leukst
en dat ligt mij het best.
613
01:02:07,836 --> 01:02:11,829
Dan voel je die andere energie,
die andere benadering.
614
01:02:12,676 --> 01:02:16,589
Het stelt je creativiteit
op 'n andere manier op proef.
615
01:02:16,796 --> 01:02:21,551
Het was een soort
muzikale muggenzifterij.
616
01:02:21,916 --> 01:02:24,555
opnemen is:
Een schip in 'n fles bouwen.
617
01:02:24,756 --> 01:02:29,034
optreden is als roeien op de oceaan.
De dynamiek is heel anders.
618
01:02:30,516 --> 01:02:35,670
Wij zijn geen entertainers. Die
intensiteit kun je niet afdwingen.
619
01:02:36,196 --> 01:02:39,313
Je zegt in de studio niet:
Laten we intens zijn.
620
01:02:39,516 --> 01:02:42,076
Laten we gevoelig of verheven zijn.
621
01:02:42,476 --> 01:02:45,946
We kunnen die dingen
niet oproepen als 'n acteur.
622
01:02:46,356 --> 01:02:49,348
We zijn geen technici die optreden.
623
01:02:49,556 --> 01:02:51,353
We zijn voor alles muzikant.
624
01:02:51,756 --> 01:02:54,873
Het moet echt klikken,
anders hoeft 't niet.
625
01:02:55,276 --> 01:02:57,744
Bij Warners was de Dead gevreesd.
626
01:02:57,956 --> 01:03:00,390
Ze schrokken al bij de naam alleen.
627
01:03:00,596 --> 01:03:06,034
Als ze me kwamen opzoeken,
sloot iedereen zich op in z'n kamer.
628
01:03:06,716 --> 01:03:09,025
Maar na Workingman's Dead,
629
01:03:09,956 --> 01:03:13,790
kwam iedereen in mijn kamer
naar American Beauty luisteren
630
01:03:13,996 --> 01:03:16,226
en volgde er spontaan applaus.
631
01:03:29,756 --> 01:03:34,068
Toen we dit opnamen, hadden
we het nog nooit live gespeeld.
632
01:03:34,756 --> 01:03:37,190
We wisten niet hoe het zou worden.
633
01:03:38,036 --> 01:03:40,994
Dit klinkt nog wel 'n beetje
als country.
634
01:03:41,196 --> 01:03:46,475
Maar als we het live speelden,
was het regelrechte rock 'n' roll.
635
01:04:22,996 --> 01:04:26,432
-Een normaal ritmeschema.
-Ja...
636
01:04:27,476 --> 01:04:31,025
En verder...
Dat is een beetje twijfelachtig.
637
01:04:33,236 --> 01:04:37,388
En dan heb je de steelgitaar.
ln principe twee slaggitaren.
638
01:04:41,156 --> 01:04:45,115
Het was in de tijd dat Jerry
alles op steelgitaar wilde doen.
639
01:04:47,596 --> 01:04:51,509
Niemand van ons dacht toen
dat dit 'n hit zou worden,
640
01:04:51,716 --> 01:04:55,595
of dat deze muziek mensen
zo diepgaand zou be'i'nvloeden.
641
01:04:55,996 --> 01:04:59,784
En dit nummer heeft beslist
veel levens veranderd.
642
01:05:35,076 --> 01:05:37,715
Hunter was nog met het slot bezig,
643
01:05:38,236 --> 01:05:40,431
terwijl ik de coupletten inzong.
644
01:05:40,636 --> 01:05:45,551
Tijdens een pauze vroeg ik:
Heb je het slot al klaar?.
645
01:05:45,796 --> 01:05:48,310
Hij gaf me een velletje papier.
646
01:05:48,516 --> 01:05:51,349
lk heb gezongen
wat hij net had geschreven.
647
01:05:51,636 --> 01:05:55,390
lk heb 't niet eens doorgelezen.
En ik ben leesblind.
648
01:05:55,596 --> 01:05:59,714
ongelooflijk dat ik 't zonder haperen
heb kunnen zingen.
649
01:06:07,356 --> 01:06:10,746
Dit heeft een zekere lichtvoetigheid.
650
01:06:10,956 --> 01:06:15,313
De live-uitvoering was
rechttoe rechtaan: heftige rock.
651
01:07:43,396 --> 01:07:48,834
De band tussen de Grateful Dead
en hun fans was zeer intiem.
652
01:07:49,236 --> 01:07:53,229
Want de bandleden
zijn min of meer toneelfiguren.
653
01:07:53,436 --> 01:07:55,825
Het zijn geen idolen.
654
01:07:56,036 --> 01:07:58,630
Je relatie met de Dead
ontwikkelt zich.
655
01:07:58,916 --> 01:08:04,434
Je probeert de relatie tussen Bob
en Jerry af te lezen aan hun gedrag.
656
01:08:04,636 --> 01:08:06,388
En misschien klopt 't wel.
657
01:08:06,596 --> 01:08:10,953
Maar 't maakt niet uit of het
de werkelijkheid weerspiegelt.
658
01:08:11,516 --> 01:08:14,269
We hebben te maken
met de publieke figuren.
659
01:08:14,476 --> 01:08:18,310
De echte Jerry Garcia en Bob Weir
blijven buiten bereik.
660
01:08:19,316 --> 01:08:22,626
De Grateful Dead
maakt de Amerikaanse droom waar.
661
01:08:22,836 --> 01:08:28,547
Niet de materialistische droom
over 'n mooi huis in 'n buitenwijk.
662
01:08:28,756 --> 01:08:31,634
Dat is de consumentenversie ervan.
663
01:08:31,836 --> 01:08:35,909
De Dead verwezenlijkte de droom
van zelfbeschikking.
664
01:08:36,556 --> 01:08:39,992
Ze schiepen 'n eigen cultuur,
eigen muziek,
665
01:08:40,196 --> 01:08:42,869
een eigen zakelijke organisatie.
666
01:08:43,076 --> 01:08:47,592
En daarbij respecteerden ze
elk individu in de band
667
01:09:10,116 --> 01:09:13,074
De tekst is op 'n wonderlijke manier
ontstaan.
668
01:09:13,756 --> 01:09:16,350
lk had al heel lang niets geschreven.
669
01:09:16,716 --> 01:09:20,425
lk had de melodie
en het akkoordenschema.
670
01:09:21,956 --> 01:09:24,914
lk heb 't hele nummer opgenomen.
671
01:09:25,316 --> 01:09:27,307
Het intro, coda, alles.
672
01:09:28,236 --> 01:09:30,227
lk gaf de band aan Hunter.
673
01:09:30,636 --> 01:09:33,787
Hij had 'n mooi akkoordenschema
geschreven.
674
01:09:33,996 --> 01:09:35,429
En hij zong 't voor:
675
01:09:41,476 --> 01:09:43,228
Dus de frasering had ik al.
676
01:09:43,436 --> 01:09:47,588
lk heb het 'n paar keer gedraaid
en ging meteen aan 't werk.
677
01:09:47,796 --> 01:09:53,109
Het werd een lied voor 'n jongeman
wiens vader op sterven lag.
678
01:10:08,436 --> 01:10:11,633
Mijn pa lag toen op sterven.
Hij had kanker.
679
01:10:11,836 --> 01:10:15,431
lk ging hem vaak
met de auto opzoeken
680
01:10:15,636 --> 01:10:20,869
in het ziekenhuis waar hij zijn
laatste dagen heeft doorgebracht.
681
01:10:23,236 --> 01:10:27,149
Toen ik Bobs tekst eenmaal had,
zong ik die onderweg.
682
01:10:27,556 --> 01:10:31,947
Dus voor mij is dat nummer
nauw verbonden met m'n vader
683
01:10:32,956 --> 01:10:35,186
en met zijn naderende dood.
684
01:10:55,476 --> 01:10:57,785
De tekst die hij voor me schreef,
685
01:10:57,996 --> 01:11:01,705
was zo raak, zo perfect.
686
01:11:03,596 --> 01:11:06,952
Het was erg ontroerend
687
01:11:08,236 --> 01:11:12,195
om zoiets te mogen meemaken
688
01:11:12,676 --> 01:11:15,713
in de tijd dat mijn vader overleed.
689
01:11:20,276 --> 01:11:24,554
Sindsdien heb ik dat nummer
vaak willen zingen
690
01:11:24,756 --> 01:11:27,429
in dat soort omstandigheden.
691
01:11:33,076 --> 01:11:36,512
ledereen had flinke klappen
moeten incasseren.
692
01:11:36,916 --> 01:11:40,591
We verloren allemaal
binnen korte tijd onze ouders.
693
01:11:42,076 --> 01:11:45,068
Mijn ouders, die van Phil,
van Jerry...
694
01:11:46,676 --> 01:11:48,667
Pigpen was uitgeput.
695
01:11:48,876 --> 01:11:51,549
Zijn dagen waren geteld, bleek later.
696
01:11:51,956 --> 01:11:57,189
Daardoor gingen we 't leven wat meer
van de filosofische kant bekijken.
697
01:11:57,876 --> 01:12:00,151
We werden volwassen.
698
01:12:00,756 --> 01:12:04,431
En we hadden inmiddels
ook wat rijpere overwegingen
699
01:12:05,436 --> 01:12:07,825
als we teksten schreven.
700
01:12:24,436 --> 01:12:27,030
Deze plaat raakte iedereen diep.
701
01:12:27,236 --> 01:12:30,592
Hij schudde iets in hen wakker.
oude herinneringen...
702
01:12:31,076 --> 01:12:35,308
De muziek opende de tekst voor hen
en dat verdiepte de songs.
703
01:12:35,516 --> 01:12:38,428
Ze merkten
dat 't geen simpele deuntjes waren.
704
01:12:42,036 --> 01:12:45,915
Het was 'n tijd van spirituele
bewustwording in Amerika.
705
01:12:46,396 --> 01:12:49,513
Zij speelden daarin 'n leidende rol.
706
01:12:50,036 --> 01:12:53,472
De mensen gingen nadenken
over 't menselijk bestaan.
707
01:12:53,676 --> 01:12:56,395
Dit was echte muziek,
voor echte mensen.
708
01:15:41,596 --> 01:15:47,353
Copyright 2001 TlTELBlLD, Berlin
Vertaling: Dani�l Kok
60520
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bengali
Bosnian
Bulgarian
Catalan
Cebuano
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Czech
Danish
Dutch
Esperanto
Estonian
Finnish
French
Frisian
Galician
Georgian
German
Greek
Gujarati
Haitian Creole
Hawaiian
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Khmer
Korean
Kurdish (Kurmanji)
Kyrgyz
Lao
Latvian
Lithuanian
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Nepali
Norwegian
Pashto
Polish
Portuguese
Romanian
Russian
Samoan
Serbian
Sesotho
Shona
Sinhala
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish
Swahili
Tajik
Thai
Turkish
Ukrainian
Urdu
Uzbek
Vietnamese
